Anturiaethau Robinson Crusoe/Pennod V

← Pennod IV

Anturiaethau Robinson Crusoe gan Daniel Defoe wedi'i gyfieithu gan William Rowlands, Porthmadog

Pennod VI →

PENNOD V.
ROBINSON YN EI GANFOD EI HUN AR YNYS UNIG—CAEL STOC O
BETHAU O'R LLONG—CODI EI BRESWYLFOD.

PAN ddeffroais yr oedd yn ddydd golau, y tywydd yn glir, a'r storm wedi gostegu, fel nad oedd y môr ddim yn terfysgu ac yn ymchwyddo fel o'r blaen. Ond y peth a'm synnodd fwyaf ydoedd y llong wedi ei chodi yn y nos gan ymchwydd y llanw o'r tywod lle y gorweddai, ac wedi ei gyrru bron cyn belled â'r graig y cyfeiriais ati ar y cyntaf lle yr anafwyd fi drwy fy lluchio yn ei herbyn. Gan fod hyn tua milltir o'r lle yr oeddwn i, a'r llong yn ymddangos yn ei sefyll hyd yn hyn, caraswn fod ar y bwrdd er mwyn cael rhai pethau yr oedd eu hangen arnaf.

Pan ddeuthum i lawr o'm llety yn y goeden, edrychais o'm hamgylch drachefn, a'r peth cyntaf a welais oedd y cwch a orweddai fel y taflasai'r gwynt a'r môr ef ar y tir, tua dwy filltir ar y dde i mi. Cerddais cyn belled ag y medrwn ar hyd y traeth i geisio cyrraedd ato, ond gwelwn fod gwddf o ddŵr tua hanner milltir o led rhyngof a'r cwch; felly euthum yn ol, gan fy mod â'm bryd yn fwy ar gyrraedd y llong lle y gobeithiwn ddyfod o hyd i rywbeth at fy nghynhaliaeth.

Ychydig wedi canol dydd, gwelwn fod y môr yn dawel iawn, a bod y trai'n ddigon pell allan i mi fedru dyfod o fewn chwarter milltir i'r llong; ac yma adnewyddwyd fy ngalar, gan y gwelwn yn eglur y buasem yn ddiogel i gyd pe buasem wedi aros ar y bwrdd, ac ni fuaswn innau mor anffodus â bod wedi fy ngadael yn hollol amddifad o bob cysur a chwmni fel yr oeddwn yn awr. Tynnodd hyn ddagrau o'm llygaid drachefn; ond gan mai ychydig iawn o ollyngdod oedd yn hynny, penderfynais fynd i'r llong, os oedd yn bosibl; felly tynnais fy nillad (gan fod y tywydd yn boeth i'r eithaf) ac euthum i'r dŵr. Ond pan ddeuthum at y llong, yr oedd yn anos fyth gwybod sut i fynd ar y bwrdd, canys gan ei bod ar lawr, ac yn uchel o'r dŵr, nid oedd dim o fewn fy nghyrraedd i mi gael gafael ynddo. Nofiais o'i hamgylch ddwywaith, a'r ail dro gwelwn bwt bach o raff yn hongian i lawr wrth y cadwyni blaen mor isel fel y llwyddais gydio ynddo gyda chryn lawer o anhawster, a thrwy gymorth y rhaff honno euthum i fyny i fforcasl y llong. Yma gwelwn fod y llong wedi ei tholcio, a bod cryn lawer o ddŵr yn yr howld, ond ei bod yn gorwedd ar ochr banc o dywod caled nes yr oedd ei starn wedi ei godi'n uchel ar y banc, a'i phen yn isel bron i'r dŵr. Felly yr oedd ei chwarter i gyd yn rhydd, ac yr oedd popeth oedd yn y rhan honno yn sych; oblegid gellwch fod yn sicr mai fy ngwaith cyntaf oedd chwilio ac edrych beth oedd wedi ei ddifetha a beth oedd yn rhydd. A chanfûm i ddechrau fod hynny o fwyd oedd yn y llong yn sych a heb ei gyffwrdd gan y dŵr; a chan fy mod yn chwannog iawn i fwyta euthum i'r lle cadw bara a llenwais fy mhocedi â chacennau, a'u bwyta wrth fynd am bethau eraill, gan nad oedd gennyf ddim amser i'w golli. Cefais dipyn o rum hefyd yn y caban mawr, a chymerais lymaid da ohono i godi f'ysbryd at yr hyn oedd o'm blaen. Yn awr nid oedd arnaf eisiau dim byd ond cwch i'm helpu fy hun â llawer o bethau y byddai arnaf angen mawr amdanynt.

Ofer ydoedd eistedd i lawr yn llonydd a chwenychu peth na ellid mo'i gael, a deffrôdd y cyfyngder hwn fy ymdrech. Yr oedd gennym yn y llong amryw iardiau sbâr, a dau neu dri darn mawr o bren, a brigyn mast neu ddau. Penderfynais ddechrau gweithio â'r rhain, a theflais gymaint ag a allwn ohonynt dros y bwrdd, gan rwymo pob un â rhaff rhag iddynt redeg ymaith. Wedi gwneud hyn euthum i lawr hyd ochr y llong, a chan eu tynnu ataf, clymais bedwar ohonynt ynghyd wrth y ddau ben cystal ag y medrwn, ar ffurf rafft; ac wedi gosod dau neu dri dernyn o blanc ar eu traws, gwelwn y medrwn gerdded arni yn lled dda, ond na allai hi ddim dal llawer o bwysau, gan fod y darnau yn rhy ysgafn. Felly euthum ati i weithio, a chyda llif y saer torrais frigyn mast yn dri hyd, ac ychwanegais hwynt at fy rafft gyda chryn lawer o lafur a phoen.

Yr oedd fy rafft yn ddigon cref yn awr i ddal unrhyw bwysau rhesymol. Yn gyntaf dodais arni yr holl blanciau neu'r ystyllod a allwn eu cael, ac wedi ystyried yn fanwl beth oedd arnaf eisiau fwyaf, euthum â thair cist llongwr oedd wedi eu hagor a'u gwacáu gennyf, a gollyngais hwynt i lawr ar fy rafft. Llenwais y gyntaf ohonynt â bwyd, sef, bara, reis, tri chosyn, pum

Llywiais fy rafft orau y medrwn er mwyn cadw yng nghanol y ffrwd.

darn o gig gafr wedi ei sychu, ac ychydig weddill o ŷd Ewrop a gadwasid gennym i'r ieir a ddygasem ar y môr gyda ni, ond lladdwyd yr ieir. Yr oedd yno haidd a gwenith yn gymysg, ond er dirfawr siom i mi, gwelais wedyn fod y llygod mawr un ai wedi ei fwyta neu ei ddifetha i gyd. Am y gwirodydd, cefais amryw boteli oedd yn perthyn i'n capten. Dodais y rhain o'r neilltu gyda'i gilydd, gan nad oedd dim angen eu dodi yn y gist, na dim lle iddynt. Tra'r oeddwn yn gwneud hyn, gwelwn y llanw'n dechrau llifo, er yn dawel iawn; a chefais y siom o weld fy nghôt, fy nghrys, a'm gwasgod, a adawswn ar y traeth, yn nofio ymaith; parthed fy nghlôs, nad oedd yn ddim ond İliain ac yn agored yn ei benliniau, yr oeddwn wedi nofio ynddo, ac yn fy 'sanau. Beth bynnag, parodd hyn i mi chwilota am ddillad, a chefais ddigon ohonynt, ond ni chymerais ddim mwy nag yr oedd eu hangen arnaf ar y pryd, canys yr oedd yno bethau eraill yr oeddwn â'm llygaid arnynt, megis arfau i'w defnyddio ar y lan; ac wedi chwilio hir y deuthum o hyd i gist y saer, oedd yn gaffaeliad defnyddiol iawn i mi, ac yn fwy gwerthfawr o lawer nag a fuasai llwyth Ilong o aur y pryd hwnnw. Cefais hi i lawr i'm rafft yn ei chrynswth fel yr oedd, heb golli dim amser i edrych iddi, gan y gwyddwn beth a gynhwysai.

Fy mhryder nesaf oedd ynghylch taclau saethu ac arfau; yr oedd dau dryll lled dda yn y caban mawr, a dau bistol; sicrheais y rhain gyntaf, gyda chyrn powdwr a chwdyn bychan o haels, a dau hen gleddyf rhydlyd. Gwyddwn fod tair baril o bowdwr yn y llong, ond ni wyddwn ymha le y cedwid hwynt; ond wedi cryn lawer o chwilio, cefais hwynt, dwy yn sych iawn a'r drydedd wedi gwlychu; euthum â'r ddwy hynny ar fy rafft gyda'r arfau. Ac yn awr tybiwn fy mod yn bur llwythog, a dechreuais feddwl sut yr awn i'r lan gyda hwynt, gan nad oedd gennyf na hwyl, na rhwyf, na llyw; a buasai llond cap o wynt yn dymchwelyd fy llongwriaeth i gyd. Ond wedi cael hyd i ddau neu dri darn o rwyf cedd yn perthyn i'r cwch, heblaw'r arfau oedd yn y gist, dwy lif, bwyall, a morthwyl, gwthiais fy llwyth i'r môr. Am tua milltir aeth y rafft yn bur dda, a gobeithiwn gael cilfach neu afon yno a wnâi borthladd i mi i lanio gyda'm cargo.

Fel y dychmygwn, felly yr oedd; o'm blaen gwelwn agen fechan yn agor i'r tir a ffrwd gref y llanw yn rhedeg iddi; a llywiais fy rafft orau y medrwn er mwyn cadw yng nghanol y ffrwd. O'r diwedd cyrhaeddais enau afon fechan, a thir o'i deutu, a llanw cryf yn rhedeg i fyny. Edrychais ar y ddwy ochr am le i fynd i'r lan, canys nid oeddwn am gael fy ngyrru yn rhy bell i fyny'r afon, gan obeithio rywbryd weld llong ar y môr; ac oherwydd hynny penderfynais fy ngosod fy hun mor agos i'r lan ag y medrwn.

O'r diwedd, gwelais ogof fechan ar draeth deau'r gilfach, a thrwy lawer o boen ac anhawster llywiais fy rafft iddi, ac wrth daro'r gwaelod â'm rhwyf gwthiais hi i mewn ar ei hunion. Y cwbl a fedrwn ei wneud yn awr oedd aros nes y byddai'r llanw yn ei fan uchaf, a chadw'r rafft â'm rhwyf fel angor i ddal ei hochr yn dyn wrth y lan, yn ymyl darn o dir gwastad y disgwyliwn i'r dŵr lifo drosto; ac fe wnaeth hefyd. Cyn gynted ag y cefais ddigon o ddŵr (canys tynnai fy rafft tua throedfedd o ddŵr) gwthiais hi ymlaen ar y darn tir gwastad hwnnw, ac yno angorais hi trwy wthio'r ddau ddarn rhwyf i'r ddaear; un ar y naill ochr wrth un pen, ac un ar yr ochr arall wrth y pen arall; ac felly yr arhosais nes i'r dŵr dreio ymaith, a gadael fy rafft a'm cargo i gyd yn ddiogel ar y lan.

Fy ngorchwyl nesaf oedd bwrw golwg ar y wlad a chwilio am le cyfaddas i'm preswylfod, a lle i ddodi fy nhaclau i'w diogelu rhag beth bynnag a allai ddigwydd. Ni wyddwn eto ymha le yr oeddwn; pa un ai ar y cyfandir ai ar ynys; pa un ai cyfannedd ai anghyfannedd; pa un ai mewn perygl oddi wrth fwystfilod gwylltion ai peidio. Heb fod dros filltir oddi wrthyf yr oedd bryn a godai yn syth ac yn uchel iawn, ac a ymddangosai yn uwch na bryniau eraill a redai fel crib ohono i gyfeiriad y gogledd. Tynnais allan un o'r gynnau, a phistol, a chorn powdwr, ac wedi fy arfogi fel hyn, teithiais i archwilio i ben y bryn hwnnw. Oddi yno, wedi i mi gyrraedd y gopa trwy lafur ac anhawster mawr, gwelais fy nhynged er gofid mawr i mi, sef, fy mod mewn ynys wedi ei hamgylchu ymhob cyfeiriad â'r môr; dim tir i'w weld, oddieithr creigiau oedd ymhell iawn i ffwrdd, a dwy ynys fechan tua thair milltir i'r gorllewin.

Canfûm hefyd fod yr ynys yr oeddwn ynddi yn ddiffaith, ac yr oedd gennyf resymau da dros gredu ei bod yn anghyfannedd, ar wahan i'r bwystfilod gwylltion, na welais fodd bynnag yr un ohonynt; eto gwelais ddigon o adar, ond ni wyddwn pa fathau, ac wedi i mi eu lladd ni fedrwn ddweud beth oedd yn gymwys i'w fwyta abeth nad oedd. Wrth i mi ddyfod yn ol, saethais aderyn mawr a welais yn eistedd ar goeden ar gwr coedwig fawr. Credaf mai dyma'r gwn cyntaf a daniasid yno er creadigaeth y byd. Nid cynt y taniaswn nag y cododd o bob rhan o'r goedwig aneirif luoedd o adar o bob math, yn ysgrechian yn drystfawr a phob un yn gweiddi yn ei sain arferol ei hun; ond heb fod un ohonynt o'r math a adwaenwn i. Parthed y creadur a leddais, tybiwn mai math o hebog ydoedd, gan fod ei liw a'i big yn debyg iddo, ond nid oedd ganddo ewinedd neu grafangau mwy na'r cyffredin. Ysglyfaeth oedd ei gig, ac nid oedd yn werth dim.

Meddyliwn yn awr y gallwn gael llawer o bethau yn ychwaneg o'r llong a fyddai yn ddefnyddiol iawn i mi, ac yn enwedig rhai o'r rhaffau a'r hwyliau; a phenderfynais wneud mordaith arall i'r llong, os medrwn. Gan y gwyddwn y byddai'r storm gyntaf a chwythai yn sicr o'i thorri'n ddarnau, penderfynais roddi popeth arall heibio hyd nes y cawn bopeth a allwn allan o'r llong. Yna gelwais gyngor, hynny ydyw, yn fy meddwl fy hun, pa un a gymerwn i'r rafft yn ôl, ond ymddangosai hyn yn anymarferol; felly penderfynais fynd fel o'r blaen pan fyddai'r llanw allan, a gwneuthur hynny; ond tynnais fy nillad cyn mynd o'm caban, ac nid oedd gennyf ddim amdanaf ond crys brith a phâr o drors lliain, a phâr o hen 'sgidiau am fy nhraed.

Euthum ar fwrdd y llong fel o'r blaen, a pharatoais rafft arall, ac wedi cael profiad gyda'r gyntaf, ni wneuthum mo hon mor lletchwith, na'i llwytho mor drwm; eto deuthum ag amryw bethau defnyddiol iawn oddiyno; er enghraifft, yn ystorfa'r saer cefais ddau gydaid neu dri o hoelion ac ysbigau, sgriw—jac mawr, dwsin neu ddau o fwyeill, ac yn anad dim, y peth hynod ddefnyddiol hwnnw a elwir yn faen Îlifo. Sicrheais y rhain i gyd, ynghyd ag amryw bethau yn perthyn i'r gynnwr, yn enwedig dau neu dri throsol haearn mawr, a dwy faril o fwledi mwsged, saith mwsged a dryll arall, ynghyd ag ychydig ychwaneg o bowdwr, a chydaid mawr o haels mân. Heblaw'r pethau hyn, euthum â chymaint ag a fedrwn eu cael o ddillad y dynion, hwyl flaen, hamoc, a dillad gwely; ac a'r rhain llwythais yr ail rafft, a chludais hwynt yn ddiogel i'r lan, er cysur mawr i mi.

Wedi cael fy ail lwyth i'r lan, euthum ati i wneud pabell fechan gyda'r hwyliau a pholion a doraswn i'r pwrpas hwnnw; ac i'r babell hon euthum â phopeth a fuasai'n difetha un ai yn y glaw neu yn yr haul; a phentyrrais y cistiau a'r casgiau gweigion i gyd mewn cylch o amgylch y babell, i'w hamddiffyn rhag ymosodiad disymwth un ai oddi wrth ddyn neu fwystfil.

Wedi i mi wneud hyn, caeais ddrws y babell gydag ystyllod o'r tu mewn, a chist wag wedi ei gosod ar ei phen o'r tu allan; a chan dannu un o'r gwlâu ar lawr a gosod fy nau bistol wrth fy mhen a'm gwn wrth fy ochr, euthum i'm gwely am y tro cyntaf, a chysgais yn dawel iawn drwy'r nos, gan fy mod yn flinedig ac yn swrth iawn; canys nid oeddwn wedi cysgu ond ychydig y noson cynt, ac yr oeddwn wedi gweithio yn galed iawn drwy'r dydd i nôl y pethau hynny o'r llong yn ogystal ag i'w dwyn i'r lan.

Yn awr yr oedd gennyf yr ystordy mwyaf o unrhyw fath a ddarparwyd erioed i un dyn, mi gredaf; eto nid oeddwn yn fodlon, canys tra'r oedd y llong yn ei sefyll tybiwn y dylwn gael popeth a fedrwn ohoni. Gan hynny, bob dydd ar ddŵr isel, euthum ar y bwrdd, a deuthum â rhywbeth neu'i gilydd oddiyno; ond, yn arbennig, y trydydd tro yr euthum, cludais ymaith gymaint ag a fedrwn o'r rigin, a hefyd gymaint ag a allwn eu cael o fân raffau a llinynnau, gyda darn sgwâr o gynfas i drwsio'r hwyliau, a baril o bowdwr gwn gwlyb. Mewn gair, deuthum â'r hwyliau i gyd; a drwg oedd gennyf orfod eu torri'n ddarnau, a dwyn cymaint ag a fedrwn ar y tro, gan nad oeddynt mwyach ddefnydd yn y byd fel hwyliau, dim ond fel cynfas yn unig.

Ond wedi i mi wneud pum mordaith neu chwech fel hyn, ac yn tybio nad oedd i mi ddim ychwaneg i'w ddisgwyl o'r llong a oedd yn werth cyffwrdd ynddo, y peth a'm cysurodd yn fwy fyth ydoedd darganfod hogsied fawr o fara, a thair casgen o wirodydd, bocs o siwgr, a baril o flawd ardderchog. Gwagiais yr hogsied fara yn fuan iawn, a lapiais hwynt bob yn barsel mewn darnau o'r hwyliau a doraswn; ac, mewn gair, cefais y rhain hefyd yn ddiogel i'r lan.

Yr oeddwn yn awr wedi bod dri diwrnod ar ddeg ar y lan, ac wedi bod un waith ar ddeg ar fwrdd y llong; ac yr oeddwn wedi cludo oddi yno gymaint ag a ellid ei ddisgwyl i un pâr o ddwylo ei ddwyn; a chredaf yn wir, pe bai'r tywydd braf wedi dal, y buaswn wedi dyfod â'r llong i gyd oddi yno bob yn ddarn. Ond wrth i mi baratoi i fynd iddi y deuddegfed tro, gwelwn fod y gwynt yn dechrau codi. Fodd bynnag, ar ddŵr isel euthum ar y bwrdd, ac er y tybiwn fy mod wedi chwilota'r caban mor llwyr na cheid dim byd ychwaneg, eto darganfûm gwpwrdd â drors ynddo, ac yn un ohonynt cefais ddau ellyn neu dri, un siswrn mawr, a deg neu ddwsin o gyllyll a ffyrc; mewn un arall, cefais werth tuag un bunt ar bymtheg mewn arian, rhai darnau arian Ewrop, rhai Brazil, rhai darnau wyth, rhai aur, a rhai arian.

Gwenais wrth weld yr arian. "O'r achlod!" meddwn yn uchel, "i beth 'r wyt ti'n dda? 'Dwyt ti'n werth dim i mi, na, ddim i'th godi oddiar lawr; y mae un o'r cyllyll hyn yn werth y pentwr hwn i gyd. 'Does gennyf fi bwrpas yn y byd i ti; aros lle'r wyt ti a dos i'r gwaelod fel creadur nad yw ei fywyd ddim yn werth i'w achub." Fodd bynnag, wedi ail feddwl, euthum ag ef ymaith; a chan lapio'r cwbl mewn darn o gynfas, dechreuais feddwl am wneud rafft arall; ond pan oeddwn yn paratoi hyn, gwelwn yr awyr yn cymylu, a'r gwynt yn dechrau codi, ac mewn chwarter awr chwythai'n ffres o'r lan. Felly gollyngais fy hun i'r dŵr, a nofiais ar draws y sianel oedd rhwng y llong a'r traeth, a hynny trwy lawer o anhawster, canys cododd y gwynt yn gyflym iawn, a chyn ei bod yn ben llanw yr oedd yn chwythu storm.

Ond yr oeddwn i wedi cyrraedd adref i'm pabell fechan, ac yn hollol ddiogel gyda'm cyfoeth o'm cylch. Chwythodd yn galed iawn drwy'r noson honno, ac yn y bore, pan edrychais allan, wele, nid oedd dim golwg ar y llong! Yr oeddwn yn synnu tipyn, ond ymfodlonais wrth feddwl nad oeddwn wedi colli dim amser i gael popeth ohoni a fyddai'n ddefnyddiol i mi, ac yn wir nid oedd dim ar ôl ynddi a fedrwn ei ddwyn oddi yno pe buaswn wedi cael rhagor o amser.

Yn awr yr oedd pob meddwl oedd ynof ar waith i'm diogelu fy hun rhag anwariaid neu fwystfilod gwylltion, os oedd rhai yn yr ynys; a bûm yn meddwl llawer am gynllun i wneud hyn, a sut gartref i'w wneud; pa un a wnawn i ogof i mi fy hun yn y ddaear, ai pabell ar y ddaear; ac, yn fyr, penderfynais ar y ddau, ac nid amhriodol fyddai rhoi hanes y cynllun a disgrifiad ohonynt.