Anturiaethau Robinson Crusoe/Pennod VIII

← Pennod VII

Anturiaethau Robinson Crusoe gan Daniel Defoe wedi'i gyfieithu gan William Rowlands, Porthmadog

Pennod IX →

PENNOD VIII.
Y DYDDLYFR—MANYLION YNGLŶN Â'I FYWYD—DAEARGRYN.

MEDI 30, 1659.—Myfi, Robinson Crusoe, dlawd a thruenus, wedi fy llongddryllio yn ystod ystorm ddychrynllyd yn y bae, a ddeuthum i'r lan ar yr ynys ddigalon ac annedwydd hon, a alwyd gennyf yn Ynys Anobaith; y gweddill o griw'r llong wedi boddi, a minnau ymron â marw.

Hydref 1.—Yn y bore, er mawr syndod i mi. gwelais fod y llong wedi nofio ar ben llanw, ac yr oedd wedi ei gyrru i'r lan drachefn yn nes o lawer i'r ynys. Os gostegai'r gwynt, gobeithiwn fynd ar y bwrdd i gael tipyn o fwyd ac angenrheidiau ohoni. Treuliais ran helaeth o'r diwrnod hwn yn ymboeni am y pethau hyn; ond o'r diwedd, wrth weld y llong bron yn sych, euthum ar hyd y tywod cyn nesed iddi ag y medrwn, ac yna nofiais iddi. Y diwrnod hwn daliodd i fwrw glaw, er nad oedd dim gwynt o gwbl.

O Hydref 1 i'r 24.—Treuliwyd y dyddiau hyn i gyd ar amryw fordeithiau i gael popeth a fedrwn o'r llong, a deuthum â hwynt i'r lan gyda phob llanw ar rafftiau. Llawer o law y dyddiau hyn hefyd, er gydag ysbeidiau o dywydd teg; ond ymddengys mai dyma'r tymor glawog.

Hydref 25.—Bu'n bwrw glaw drwy'r nos a thrwy'r dydd, gydag ambell awel o wynt; yn ystod yr amser hwn maluriwyd y llong yn ddarnau (gan fod y gwynt yn chwythu'n beth cryfach na chynt), ac nid oedd mwyach i'w gweld,—dim ond darnau ohoni; a hynny ddim ond ar ddŵr isel. Treuliais y diwrnod hwn i roddi'r pethau yr oeddwn wedi eu hachub dan do, ac i'w diogelu rhag ofn i'r glaw eu difetha.

Hydref 26.—Cerddais o amgylch y traeth bron drwy'r dydd i chwilio am le i osod fy mhreswylfod. Tua min nos penderfynais ar fan priodol o dan graig.

Hydref 26—30.—Gweithiais yn galed iawn i gludo fy holl bethau i'm cartref newydd, er ei bod yn bwrw glaw yn drwm iawn yn ystod rhan o'r amser.

Yr 31.—Yn y bore, euthum allan i'r ynys gyda'm gwn, i edrych am fwyd, ac i archwilio'r wlad; a phan leddais afr, dilynodd ei myn fi adref, a lleddais hwnnw wedyn, gan na fwytâi.

Tach. 1.—Gosodais fy mhabell o dan graig, ac arhosais yno am y noson gyntaf; gan ei gwneud gymaint ag a allwn, gyda physt wedi eu gyrru i'r ddaear i hongian fy hamoc arnynt.

Tach. 2.—Gosodais fy nghistiau a'm hestyll i fyny, a'r darnau coed oedd yn fy rafftiau, ac â'r rhain gwneuthum glawdd o'm hamgylch, ychydig y tu mewn i'r lle yr oeddwn wedi ei farcio i'm hamddiffynfa.

Tach. 3.—Euthum allan gyda'm gwn, a saethais ddau aderyn tebyg i hwyaid a oedd yn fwyd da iawn. Yn y prynhawn mynd ati i wneud bwrdd.

Tach. 4.—Bore heddiw dechreuais drefnu fy mhrydiau gweithio, mynd allan gyda'm gwn, amser cysgu, ac amser i'm difyrru fy hunan; sef,—bob bore awn am dro gyda'm gwn am ddwyawr neu dair os na fyddai'n bwrw glaw; yna gweithio tan tuag un ar ddeg o'r gloch; yna bwyta'r hyn oedd gennyf i fyw arno; ac o ddeuddeg tan ddau gorweddwn i lawr i gysgu, gan fod y tywydd yn hynod o boeth; ac yna mynd i weithio drachefn yn yr hwyr.

Tach. 5.—Heddiw mynd allan gyda'm gwn a'm ci, a lladd cath wyllt; ei chroen yn bur esmwyth ond ei chig yn werth dim.

Tach. 6.—Wedi bod am dro'r bore, euthum ati i weithio drachefn ar fy mwrdd, a gorffennais ef, er nad oedd wrth fy modd.

Tach. 7-12.—Yn awr dechreuodd setlo'n dywydd braf. Gwneud cadair, ac wedi llawer o helynt cael siâp gweddol arni, ond nid wrth fy modd; a hyd yn oed wrth ei gwneud, tynnais hi'n ddarnau droeon.

Tach. 13.—Bwrw glaw heddiw; adfywio llawer arnaf, a chlaearu'r ddaear; ond daeth â mellt a tharanau dychrynllyd i'w ganlyn a'm dychrynodd yn ofnadwy, gan ofni am fy mhowdwr. Cyn gynted ag yr aeth drosodd, penderfynais rannu fy stoc o bowdwr yn gymaint ag a fedrwn o fân barseli, rhag iddo fod mewn dim perygl.

Tach. 14-16.—Gwneud blychau bychain i ddal pwys neu ddeubwys o bowdwr.

Tach. 17.—Y dydd hwn dechreuais durio i'r graig tu cefn i'm pabell.

Sylwer.—Yr oedd arnaf eisiau tri pheth yn arbennig at y gwaith hwn, sef, caib, rhaw, a berfa neu fasged; felly rhoddais heibio i weithio, a dechrau ystyried sut i gyflenwi'r diffyg, a gwneud ychydig arfau i mi fy hun.

Tach. 18.—Drannoeth, wrth chwilio'r coedwigoedd, cefais hyd i goeden o'r pren hwnnw a elwir yn y Brazils yn goeden haearn, oherwydd ei chaledwch anghyffredin; trwy ddirfawr lafur, a thrwy ddifetha fy mwyall bron, torrais ddarn ohoni, a deuthum ag ef adref gyda chryn lawer o anhawster, gan ei fod yn drwm dros ben. Gweithiais ef bob yn dipyn i ffurf rhaw, a gwasanaethodd yn eithaf i'm dibenion i.

Tach. 23.—Gan i'm gwaith arall aros yn yr unfan oherwydd fy mod yn gwneud yr arfau hyn, pan orffennwyd hwynt euthum ymlaen, gan weithio bob dydd yn ôl fel y caniatâi fy nerth ac amser. Bûm ddeunaw diwrnod cyfan yn lledu ac yn dyfnhau fy ogof er mwyn iddi ddal fy nwyddau'n hwylus.

Rhag. 10.—Tybiwn yn awr fod fy ogof neu fy naeargell wedi ei gorffen, pan yn ddisymwth syrthiodd llawer o bridd o'r top, ac yr oedd cymaint ohono ar un ochr nes fy nychrynu, ac nid heb reswm ychwaith, canys petaswn i dano ni fuasai arnaf byth eisiau torrwr beddau. Wedi'r trychineb hwn, yr oedd gennyf gryn lawer o waith i'w ail—wneud, gan fod yn rhaid i mi gario'r pridd rhydd allan; a pheth oedd yn bwysicach fyth, yr oedd yn rhaid i mi roddi pyst i gynnal y nenfwd, er mwyn bod yn sicr na ddisgynnai dim rhagor.

Rhag. 11.—Y diwrnod hwn euthum i weithio arno, a gosodais ddau bost yn syth i'r top, gyda dau ddernyn o ystyllen ar draws uwchben pob postyn; gorffennais hyn drannoeth; a chan osod rhagor o byst gydag ystyllod, ymhen tuag wythnos yr oeddwn wedi diogelu'r to, a chan fod y pyst yn rhesi, gwasanaethent yn lle parwydydd i rannu fy nhŷ.

Rhag. 17. O'r diwrnod hwn i'r ugeinfed gosodais silffoedd, a phwyais hoelion i'r pyst i hongian popeth a ellid ei hongian; ac yn awr yr oeddwn yn dechrau cael trefn ar bethau o'r tu mewn.

Rhag 20.—Cludais bopeth i'r ogof, a dechreuais ddodrefnu fy nhŷ, a gosodais ddarnau o ystyllod i fyny fel tresal i ddal fy mwyd; hefyd fe wneuthum fwrdd arall.

Rhag. 24. Glaw mawr drwy'r nos a thrwy'r dydd; dim cyffro o'r fan.

Rhag. 25.—Glaw drwy'r dydd.

Rhag. 26.—Dim glaw, a'r ddaear yn oerach o lawer na chynt, ac yn hyfrytach.

Rhag. 27.—Lladd gafr ieuanc, a chloffi un arall, fel y llwyddais i'w dal, ac arweiniais hi adref wrth linyn. Wedi ei chael adref, rhwymais ei choes, yr hon oedd wedi ei thorri.

N.B.—Cymerais gymaint o ofal drosti fel y bu fyw, a thyfodd ei choes yn iawn a chyn gryfed ag erioed, a daeth yn ddof, a phorai ar y llannerch wrth fy nrws, a gwrthodai symud oddiyno.

Rhag. 28, 29, 30.—Gwres mawr a dim awel; dim mynd allan o gwbl, oddieithr ym min nos am fwyd. Treuliais yr amser hwn i drefnu fy mhethau o dan do.

Ionawr 1.—Poeth iawn o hyd, ond euthum allan gyda'm gwn hwyr a bore, a gorwedd yn dawel ganol dydd. Heno, wrth fynd ymhellach i'r dyffrynnoedd sydd tua chanol yr ynys, gwelais fod yno ddigon o eifr, er eu bod yn hynod swil ac anodd mynd atynt; fodd bynnag, penderfynais ddod â'm ci i'w hela.

Ion. 2.—Mynd allan gyda'r ci, a'i yrru ar ôl y geifr; ond yr oeddwn wedi camsynied, canys troesant i gyd ar y ci, a gwyddai ei berygl yn rhy dda, gan na ddeuai'n agos atynt.

Ion. 3.—Dechreuais ar fy nghlawdd neu fy mur; a Rhag ofn i rywun ymosod arnaf, penderfynais ei wneud yn drwchus iawn a chryf.

N.B.—Gan fod y clawdd wedi ei ddisgrifio eisoes, digon yw sylwi na fûm i ddim llai o amser nag o Ion. 3ydd i Ebrill 14eg yn gweithio arno, er nad ydoedd dros bedair llath ar hugain o hyd.

Yn ystod yr amser hwn, awn am dro i'r coed am helwriaeth bob dydd, pan ganiatâi'r glaw i mi, a gwneuthum amryw ddarganfyddiadau ar y teithiau hyn o rywbeth neu'i gilydd a fyddai o fantais i mi; yn neilltuol, deuthum ar draws math o golomennod gwylltion a nythai, nid fel ysguthanod mewn coeden, ond yn hytrach fel colomennod dof yn nhyllau'r creigiau. A chan gymryd rhai o'r cywion, ceisiais eu dofi, ac fe wneuthum hynny; ond pan aethant yn hŷn ehedodd y cwbl i ffwrdd; efallai o ddiffyg eu bwydo ar y cyntaf, gan nad oedd gennyf ddim i'w roddi iddynt. Fodd bynnag, deuwn o hyd i'w nythod yn fynych, a chawn rai o'r cywion oedd yn gig da iawn.

Yng nghanol fy helyntion i gyd, wrth chwilota fy mhethau, digwyddais ddyfod ar draws cwdyn bychan oedd wedi ei lenwi ag ŷd i fwydo ieir, nid ar y fordaith hon, ond cyn hyn, mae'n debyg, pan ddaeth y llong o Lisbon. Yr oedd yr ychydig weddill o ŷd a fuasai yn y cwdyn wedi ei ddifa gan lygod mawr, ac ni welais ddim byd yn y cwdyn ond us a llwch; a chan fy mod yn awyddus i gael cwdyn at amcan arall, ysgydwais yr ŷd ohono ar y naill du i'm hamddiffynfa o dan y graig. Ychydig cyn y glawogydd mawrion, y soniwyd amdanynt gynnau, y teflais y stwff yma i ffwrdd, heb gymaint â chofio fy mod wedi taflu dim byd yno. Ond ymhen tua mis wedyn, gwelais ryw ychydig egin gleision yn tarddu o'r ddaear, ac fe synnais yn fawr, pan welais, ymhen ychydig amser, tua deg neu ddeuddeg tywysen yn dyfod allan, a'r rheini yn haidd glas perffaith, o'r un fath â haidd Ewrop neu haidd Lloegr.

Ar y cyntaf tybiwn mai gwir gynhyrchion Rhagluniaeth i'm cynnal oedd y rhain, a heb amau bod yno ychwaneg yn y lle, euthum dros y darn hwnnw o'r ynys lle y buaswn o'r blaen, gan chwilio ymhob congl a than bob craig am ychwaneg ohono; ond ni fedrwn gael dim. O'r diwedd trawodd i'm meddwl fy mod wedi ysgwyd cwdyn bwyd ieir yn y fan honno, a dechreuodd y syndod ddarfod, a rhaid i mi gyfaddef i'm diolchgarwch duwiol i Ragluniaeth Duw ddechrau lleihau hefyd, wedi darganfod nad oedd hyn yn ddim byd ond peth cyffredin.

Cesglais y tywysennau hyn yn eu hadeg, sef tua diwedd Mehefin; a chan gadw pob yden, penderfynais eu hau i gyd drachefn, gan obeithio amser gael digon i'm cyflenwi â bara. Ond ni fedrais ganiatáu i mi fy hun y gronyn lleiaf o'r ŷd hwn i'w fwyta tan y bedwaredd flwyddyn, a dim ond yn gynnil iawn hyd yn oed yr adeg honno, canys collais y cwbl a heuais y tymor cyntaf trwy beidio â sylwi ar yr adeg briodol, gan i mi ei hau ychydig cyn y tymor sych, fel na ddaeth allan o gwbl, o leiaf ddim fel y buasai'n dod.

Heblaw'r haidd hwn, yr oedd yno hefyd ugain neu ddeg ar hugain o goesau reis a gedwais gyda'r un gofal, a'r un diben neu'r un pwrpas oedd iddynt hwythau, sef, gwneud bara i mi, neu yn hytrach fwyd; gan i mi ddarganfod ffordd i'w goginio heb ei grasu, er i mi wneud hynny hefyd ymhen amser, ond rhaid dychwelyd at fy nyddlyfr.

Gweithiais yn galed anghyffredin am y tri neu'r pedwar mis hyn i orffen fy nghlawdd; ac ar y pedwerydd ar ddeg o Ebrill caeais ef fyny, gan ddyfeisio ffordd i mewn, nid trwy ddrws, ond dros y clawdd gydag ysgol, fel na byddai yno yr un arwydd y tu allan i'm trigfa.

Ebrill 16.—Gorffennais yr ysgol; felly euthum fyny gyda'r ysgol i'r top, ac yna tynnais hi i fyny ar fy ôl, a gollyngais hi i lawr o'r tu mewn. Yr oedd hwn yn lle caeëdig hollol gennyf, canys yr oedd gennyf ddigon o le o'r tu mewn, ac ni allai dim ddod ataf o'r tu allan, oni byddai iddo yng nghyntaf ddringo'r wal.

Y diwrnod cyntaf un wedi gorffen y mur hwn, dymchwelwyd fy llafur bron i gyd ar unwaith, a minnau bron wedi fy lladd. Dyma fel y bu: a minnau'n brysur y tu mewn, o'r tu cefn i'm pabell, bron yng ngenau'r ogof, dychrynwyd fi'n ofnadwy gan ysgytiad daeargryn. Yn ddisymwth hollol, gwelwn y ddaear yn disgyn i lawr o ben yr ogof ac oddiar ymyl yr allt uwch fy mhen, a dau o'r pyst yr oeddwn wedi eu gosod yn yr ogof yn cracio yn y modd mwyaf ofnadwy. A Rhag ofn i mi gael fy nghladdu yno, rhedais ymlaen at fy ysgol, a thros y wal â mi, Rhag ofn i ddarnau o'r allt rowlio i lawr ar fy nghefn.

Fe'm brawychwyd gymaint gan y peth ei hun (gan nad oeddwn wedi clywed y fath beth erioed, nac wedi siarad â neb oedd wedi clywed) nes yr oeddwn fel un marw neu un wedi ei syfrdanu, a gwnaeth ysgogiad y ddaear fy stumog yn sal, fel un â chlwy'r môr arno; ond deffrôdd sŵn y graig yn syrthio fi, gan fy llenwi â braw, ac ni feddyliwn am ddim ar y pryd ond am yr allt yn disgyn ar fy mhabell a'm holl gelfi, a chladdu'r cwbl ar unwaith, a pharodd hyn i'm holl enaid ymollwng am yr ail dro.

Wedi i'r trydydd ysgytiad fynd heibio, ac ni chlywais ddim rhagor am beth amser,—dech reuais ymwroli; eto nid oedd digon o galon gennyf i fynd dros fy nghlawdd drachefn, Rhag ofn i mi gael fy nghladdu'n fyw; ond eisteddais yn llonydd ar y ddaear, yn ddigalon a phruddaidd iawn, heb wybod beth i'w wneud.

Tra'r oeddwn yn eistedd fel hyn, gwelwn yr awyr yn tywyllu ac yn cymylu fel petai am fwrw glaw. Yn fuan wedyn cododd y gwynt bob ychydig, fel ymhen llai na hanner awr yr oedd yn chwythu tymestl ddychrynllyd. Daliodd fel hyn am tua theirawr, ac yna dechreuodd ostegu; ac ymhen dwyawr wedyn yr oedd yn hollol dawel, a dechreuodd fwrw glaw yn drwm iawn. Bu'n bwrw drwy'r nos a bron drwy'r dydd drannoeth, fel na allwn symud o'r fan.

Yn awr dechreuais feddwl beth oedd orau i'w wneud; gan gasglu nad oedd wiw i mi fyw mewn ogof os oedd yr ynys yn agored i ddaeargrynfâu, ond rhaid oedd ystyried codi cwt bychan mewn lle agored y gallwn ei amgylchu â mur, a thrwy hynny fy niogelu fy hun Rhag bwystfilod neu ddynion gwylltion; canys os arhoswn lle'r oeddwn fe'm cleddid yn fyw rywbryd neu'i gilydd.

Treuliais y ddau ddiwrnod nesaf, sef y 19 a'r 20 o Ebrill yn trefnu lle a'r ffordd i symud fy nhrigfa. Penderfynais yr awn ati i weithio ar unwaith i godi mur gyda physt, rhaffau, etc., mewn cylch fel cynt, a gosod fy mhabell yn y canol wedi i mi orffen; ond y mentrwn aros lle'r oeddwn hyd nes y byddai'n barod, ac yn addas i symud iddi. Yr 21ain oedd hyn.

Ebrill 22.—Bore trannoeth dechreuais feddwl am ffordd i roddi'r penderfyniad hwn ar waith, ond yr oeddwn mewn helynt ddirfawr ynglŷn â'm harfau. Yr oedd gennyf dair bwyall fawr, a digon o rai bychain, ond trwy fynych dorri coed ceinciog caled, yr oeddynt i gyd yn ddi—fin ac yn llawn bylchau; ac er bod gennyf faen llifo ni allwn ei droi i lifo fy arfau. O'r diwedd, dyfeisiais olwyn â llinyn wrthi i'w throi gyda'm troed, er mwyn i mi gael fy nwylo'n rhydd. Costiodd y peiriant hwn lawn wythnos o waith i mi i'w berffeithio.

Ebrill 28, 29.—Treuliais y ddau ddiwrnod hyn i gyd i lifo fy arfau, a'r peiriant i droi'r maen yn gweithio'n dda iawn.

Ebrill 30.—Wedi i mi sylwi bod fy mara wedi mynd yn bur isel ers tro, bwriais olwg arno'n awr, a chyfyngais fy hunan i un fisgeden y dydd, yr hyn a wnaeth fy nghalon yn drom iawn.