Anturiaethau Robinson Crusoe/Pennod XXIV

← Pennod XXIII

Anturiaethau Robinson Crusoe gan Daniel Defoe wedi'i gyfieithu gan William Rowlands, Porthmadog

Pennod XXV →

PENNOD XXIV.
ROBINSON A FRIDAY YN GWNEUD CANŴ I'W CLUDO I WLAD FRIDAY—HAID O ANWARIAID YN GLANIO AC YN RHWYSTRO'R CYNLLUN.

WEDI i Friday a minnau ddyfod i adnabod ein gilydd yn well, ac iddo ddyfod i ddeall bron bopeth a ddywedwn wrtho ac i siarad yn lled rwydd, mynegais iddo fy hanes fy hun, neu o leiaf hynny oedd yn ymwneud â'm dyfodiad i'r lle hwn;—sut yr oeddwn wedi byw yma, a pha hyd. Eglurais iddo gyfrinach y powdwr gwn a'r bwledi, a dysgais ef i saethu. Rhoddais gyllell iddo, ac yr oedd yn falch anghyffredin ohoni; gwneuthum wregys iddo gyda bwyall ynghrog wrtho yn lle bidog, yr hon oedd lawn cystal arf iddo ar rai achlysuron, ac yn llawer mwy defnyddiol ar adegau eraill.

Disgrifiais wlad Ewrop iddo, ac yn arbennig Lloegr, o'r lle y daethwn i;—sut yr oeddem ni'n byw, sut yr addolem Dduw, sut yr ymddygem at ein gilydd, a sut yr oeddem yn masnachu mewn llongau i bob rhan o'r byd. Adroddais hanes yr hen long wrtho, a dangosais iddo, mor agos ag y medrwn, y lle y gorweddai; ond yr oedd wedi ei malu yn ddarnau cyn hyn, ac wedi mynd.

Dangosais iddo'r darnau o'n cwch,—yr un a gollasom pan ddianghasom. Wrth weld y cwch hwn, safodd Friday yn syn am amser hir a heb ddweud dim. Gofynnais iddo am beth yr oedd yn meddwl. Ac o'r diwedd, meddai: Fi gweld llawer o cwch fel hwn yn dod i lle'n pobol ni." Nid oeddwn yn ei ddeall am gryn amser; ond o'r diwedd, rhoddodd ar ddeall i mi fod cwch tebyg i hwn wedi dod i'r lan yn y wlad yr oedd ef yn byw ynddi; hynny yw, fel yr eglurodd ef, yr oedd wedi ei yrru yno gan ddrycin.

Disgrifiodd Friday y cwch i mi'n bur dda; ond deëllais ef yn well pan ychwanegodd gyda brwdfrydedd: "Ydyn ni'n achub dynion gwyn rhag boddi."

Toc gofynnais iddo a fyddai dynion gwyn yn y cwch?

"Bydd," meddai, " bydd cwch yn llawn o dyn gwyn.

Gofynnais iddo pa sawl un. Rhifodd yntau ddau ar bymtheg ar ei fysedd. Yna gofynnais iddo beth a ddeuai ohonynt; dywedodd yntau, "Nhw'n byw, nhw'n aros gyda cenedl fi."

Rhoddodd hyn syniadau newydd yn fy mhen. Dychmygwn mai dyma'r dynion oedd wedi eu llongddryllio y tu allan i'm hynys i, fel y galwn hi'n awr; ac wedi i'r llong daro'r graig, eu bod wedi eu hachub eu hunain yn eu cwch, ac wedi glanio ar y traeth anial hwnnw ymysg yr anwariaid. Yna holais ef yn fanylach beth oedd wedi digwydd iddynt. Sicrhaodd yntau fi eu bod yn byw yno eto; eu bod yno ers tua phedair blynedd; a bod yr anwariaid yn gadael llonydd iddynt ac yn rhoi bwyd iddynt. Gofynnais iddo sut na fuasent yn eu lladd ac yn eu bwyta. Dywedodd yntau, "Na, nhw'n gwneud brawd â nhw." Yna ychwanegodd, Nhw ddim bwyta dynion ond pan mae nhw gwneud rhyfel ymladd," sef yw hynny, ni fyddant byth yn bwyta dynion ond y rhai fydd yn dod i ymladd â hwy ac a gymerir mewn brwydr.

Un diwrnod gofynnais iddo, " Friday, a fuasit ti yn hoffi bod yn dy wlad dy hun eto?"

Buaswn," meddai, "buaswn yn falch iawn o fod gyda cenedl fi."

"Beth wnait ti yno?" meddwn i,

"A fuasit ti'n troi 'n wyllt, a bwyta cig dynion eto?"

Edrychodd yn bryderus, a chan ysgwyd ei ben, dywedodd," Na, na; Friday dweud wrthyn nhw am fyw yn dda; gweddio ar Dduw; bwyta bara, cig anifeiliaid, llaeth, dim bwyta dynion eto."

Yna gofynnais iddo a âi ef yn ôl atynt? Gwenodd, a dywedodd na fedrai ef ddim nofio cyn belled. Dywedais wrtho y gwnawn i ganŵ iddo. Dywedodd yntau yr âi os awn i gydag ef.

"Fi fynd," meddwn i, "beth, fe'm bwytânt i os dof i yno?"

"Na, na," meddai, "fi gneud nhw beidio bwyta chi; fi gneud nhw caru chi llawer."

O'r adeg hon rhaid i mi gyfaddef fod arnaf awydd mentro drosodd; ac ymhen ychydig ddyddiau dywedais wrth Friday y rhown i gwch iddo i fynd adref at ei genedl ei hun. Nid atebodd yr un gair, ond edrychodd yn ddwys ac yn drist iawn. Gofynnais iddo beth oedd yn bod arno? Gofynnodd yntau, "Pam chi'n ddig gynddeiriog wrth Friday, beth mae fi wedi gneud?"

Gofynnais iddo beth oedd ef yn ei feddwl. Dywedais wrtho nad oeddwn i ddim yn ddig wrtho o gwbl.

"Dim yn ddig! Dim yn ddig!" meddai, gan ailadrodd y geiriau droeon.

"Pam anfon Friday adre'n ôl at cenedl fi?"

O"nd, Friday," meddwn i, "Oni ddywedaist ti yr hoffit ti fod yno?"

Ie, ie!" medd yntau, "eisiau ni'n dau fod yno; dim eisiau Friday yno, a dim meistr yno."

Mewn gair, ni fedrai feddwl am fynd yno hebof fi.

"Fi fynd yno, Friday!" meddwn i," beth wnaf fi yno?"

Trôdd arnaf yn sydyn ar hyn: "Chi gneud llawer iawn iawn o dda," medd ef, "chi dysgu dynion gwyllt i fod yn ddynion da, sobr, dof; chi dweud wrthyn nhw am nabod Duw, gweddïo Duw, a byw bywyd newydd."

"Och fi! Friday," meddwn i, "ni wyddost ti beth a ddywedi; nid wyf fi fy hunan ond dyn anwybodus.

"Ie, ie," ebe yntau, "chi dysgu fi da, chi dysgu nhw da."

"Na, na, Friday," meddwn innau, "fe gei di fynd hebof fi; gad lonydd i mi fyw yma ar fy mhen fy hun fel y gwnawn o'r blaen."

Edrychodd yn ddryslyd eto ar hynny; a chan redeg at un o'r bwyeill a wisgai, cydiodd ynddi ar frys, a rhoddodd hi i mi.

"Beth sydd eisiau i mi ei wneud â hon?" meddwn wrtho.

"Chi cymryd i ladd Friday," medd yntau.

"I beth mae'n rhaid i mi dy ladd di?" meddwn innau wedyn.

Atebodd ar unwaith: "I beth chi'n gyrru Friday i ffwrdd? Chi lladd Friday, dim gyrru Friday i ffwrdd." Dywedodd hyn mor ddifrifol, nes y gwelwn ddagrau yn codi i'w lygaid. Mewn gair, canfûm yn eglur ei fod wedi ymserchu cymaint ynof fel y dywedais wrtho'r pryd hwnnw, ac yn fynych wedyn, nad anfonwn i byth mohono i ffwrdd oddi wrthyf os oedd ef yn fodlon aros gyda mi.

Heb oedi dim rhagor euthum gyda Friday i chwilio am goeden gymwys i'w thorri i wneud periagua neu ganŵ. Yr oedd digon o goed yn yr ynys i godi llynges fechan; ond y peth pennaf yn fy ngolwg i oedd cael un mor agos i'r dŵr fel y medrem ei lansio wedi ei wneud, ac arbed y camgymeriad a wneuthum y tro cyntaf.

O'r diwedd trawodd Friday ar goeden, canys gwelais y gwyddai'n well o lawer na mi sut bren ydoedd y mwyaf cyfaddas. Mynnai Friday losgi'r cafn neu'r pant yn y goeden i wneud cwch ohoni, ond dangosais iddo sut i'w chafnio ag arfau; ac wedi tua mis o lafur caled gorffenasom ef. Ond ar ôl hyn, costiodd tua phythefnos o amser i ni ei symud i'r dŵr bob yn fodfedd ar roleri mawrion; ond wedi ei gael i mewn buasai'n cludo ugain o ddynion yn hawdd iawn.

Bûm am ddeufis bron yn taclu ac yn trefnu fy mast a'r hwyliau; ac yn anad dim, gosodais lyw o'r tu ôl iddo i'w lywio, er, yr wyf yn credu, i hwn gostio bron gymaint o lafur i mi a gwneud y cwch i gyd.

Pan ddechreuodd y tywydd fod yn sefydlog, yr oeddwn wrthi hi'n paratoi bob dydd am y fordaith, a'r peth cyntaf a wneuthum oedd gosod o'r neilltu swm arbennig o ymborth, sef, yr ystôr gogyfer â'n mordaith; a bwriadwn, ymhen wythnos neu bythefnos, agor y doc a lansio ein cwch. Yr oeddwn yn brysur un bore ar ryw orchwyl o'r fath, pan waeddais ar Friday, a gofyn iddo fynd i lan y môr i weld a allai gael hyd i grwban, peth a gaem yn gyffredin unwaith yr wythnos, er mwyn yr wyau yn ogystal â'r cig. Nid oedd fawr o amser er pan aethai Friday cyn iddo ddychwelyd dan redeg, a llamodd dros y clawdd, fel un heb glywed na'r tir na'r grisiau y dodai ei draed arnynt; a chyn i mi gael amser i siarad ag ef, gwaeddodd arnaf, " O feistr! meistr! O helynt! O ddrwg!"

"Beth sy'n bod, Friday?" meddwn i.

"O draw, fan acw," meddai, "un, dau, tri canŵ; un, dau, tri!"

Yn ôl ei ffordd ef o ddweud, deëllais fod yno chwech; ond, wedi olrhain, gwelais nad oedd yno ddim ond tri.

"Wel, Friday," meddwn i, "paid ag ofni!"

Fodd bynnag, sylwais fod y creadur druan wedi cael braw dychrynllyd; canys nid âi dim drwy ei ben ond eu bod wedi dod i chwilio amdano ef, ac y malent ef yn ddarnau a'i fwyta. Cysurais ef orau y medrwn, a dywedais wrtho fy mod innau mewn cymaint o berygl ag yntau, ac y bwytaent finnau hefyd.

"Ond, Friday," meddwn, "rhaid i ni ymladd â nhw. Fedri di ymladd, Friday?"

"Fi saethu," meddai, ond y mae wedi dod llawer nifer mawr."

"Dim gwahaniaeth am hynny," meddwn innau wedyn; "fe ddychryn ein gynnau y rhai a fethwn ladd.'

Felly gofynnais iddo a wnâi ef fy amddiffyn i, os gwnawn i ei amddiffyn ef, a sefyll wrth fy nghefn, a gwneud yn union fel y dywedwn i wrtho.

Eb yntau," Fi marw pan fyddwch chi'n dweud wrth fi am farw, mistr."

Yna euthum i nôl dogn iawn o rum iddo, ac wedi iddo ei yfed, rhoddais ddau ddryll iddo, a chymerais innau bedwar mwsged, a dau bistol. Crogais fy nghleddau, fel arfer, yn noeth ar fy ochr, a rhoddais ei fwyall i Friday.

Yna euthum i fyny i ochr y bryn i edrych beth a welwn; a chyda'm sbienddrych, gwelais fod yno un ar hugain o anwariaid, tri charcharor, a thri chanŵ; a'r unig fusnes oedd ganddynt, mae'n debyg, oedd gwneud ysbleddach o'r tri chorffyn hyn. Sylwais hefyd eu bod wedi glanio, nid yn y lle y gwnaethent pan ddihangodd Friday, ond yn nes i'm cilfach i, lle'r oedd y traeth yn isel a choedwig dew yn cyrraedd bron i lawr i'r môr.

Yna euthum yn ôl at Friday a dywedais wrtho fy mod yn benderfynol o fynd i lawr atynt, a'u lladd i gyd, a gofynnais iddo a safai ef wrth fy nghefn. Gan fod y rum wedi codi tipyn ar ei ysbryd, yr oedd yn bur siriol, a dywedodd wrthyf, fel o'r blaen, y byddai ef farw pan ofynnwn i iddo farw. Yna rhoddais un pistol i Friday i'w roddi yn ei wregys, a thri gwn ar ei ysgwydd; a chymerais innau un pistol a'r tri gwn arall fy hunan. Rhoddais botel fechan o rum yn fy mhoced, a chwdyn o bowdwr a bwledi i Friday, a rhybuddiais ef i gadw tu ôl i mi, ac i beidio â symud, na saethu, na gwneud dim byd nes i mi beri iddo, a pheidio â siarad yr un gair.

Euthum i mewn i'r coed; a chyda hynny o ochelgarwch a distawrwydd ag oedd yn bosibl, a Friday yn dilyn yn dyn wrth fy sodlau, teithiais nes y deuthum i odre'r coed, yr ochr nesaf iddynt hwy; dim ond bod un gongl i'r coed rhyngof fi a hwy. Yna gwaeddais yn ddistaw ar Friday, a chan ddangos coeden fawr iddo oedd yng nghongl y goedwig, perais iddo fynd at y goeden, a dod i ddweud wrthyf os medrai weld yn eglur oddi yno beth oeddynt yn ei wneud. Gwnaeth felly; a dychwelodd ataf ar unwaith, a dywedodd wrthyf y gellid eu gweld yn hawdd o'r fan honno; eu bod i gyd o gylch y tân yn bwyta cig un o'u carcharorion, a bod un arall yn gorwedd yn rhwym ar y tywod ychydig oddi wrthynt. Dyvedodd wrthyf hefyd nad un o'u cenedl hwy ydoedd hwn, ond un o'r dynion barfog y soniasai ef wrthyf amdanynt a ddaeth i'w gwlad hwy yn y cwch.

Arswydais drwof wrth iddo sôn am y dyn gwyn barfog; ac wedi mynd at y goeden, gwelwn yn eglur, â'm sbienddrych, ddyn gwyn yn gorwedd ar lan y môr, â'i ddwylo a'i draed wedi eu rhwymo â hesg neu ryw bethau tebyg i frwyn, ac mai Ewropeaid ydoedd, a bod dillad amdano.

Yr oedd yno goeden arall a phrysglwyn bychan tu draw iddi, tua chanllath yn nes atynt na'r lle yr oeddwn i, ac wrth fynd ychydig ar dro, gwelwn y gallwn fynd ati heb fy ngweld, ac yna byddwn o fewn hanner ergyd iddynt. Felly cedwais fy nhymer, er fy mod yn wir wedi cynddeiriogi yn ofnadwy; a chan fynd yn ôl ryw ugain cam, cedwais yng nghysgod y llwyni nes y deuthum at y goeden arall; ac yna deuthum i ychydig o dir codi a chefais olwg lawn arnynt, o tua phedwar ugain llath o bellter.