Beirdd y Bala/Eisteddfod y Bala—1738

Oddi ar Wicidestun
Llyn Tegid Beirdd y Bala


golygwyd gan Owen Morgan Edwards
G ab Ieuan


Eisteddfod y Bala [1]

Dydd Llun y Sulgwyn, 1738.

—————————

i. ANNERCH Y BEIRDD.
Mr. Edward Wynne a'i Cant.

HARRI PARRI.

HARRI fab Harri, purion—yw d' odlau,
Didlawd gynghaneddion;
Dealldwrus, gweddus, gwyddon,
Am seiniad a llusgiad llon.

ROWLAND O'R PANDY

Rowland Sion dirion d' araith —da gwn i
Dy ganiad sydd berffaith;
Mwyn y medri mewn mydrwaith
lawn hwylio ac eilio gwaith.

JOHN JONES, LLANFAIR.

Sion ab Sion, heb ddim swn,—mae'n brydydd
Bwriadol digwestiwn;
Ag undyn ar y gwndwn
Yn dra hardd fo dreia hwn.

DAFYDD IFAN HYNAF

Dafydd, da 'wenydd ei waith—a doethedd
Hyd eitha prydyddiaeth,
Pur eiriau, pôr yr araith
A pher iawn i'w phurion iaith.

GWILYM AB IORWERTH, LLANFOR

Cynghanedd dda sylwedd, nid sal,— heddyw
Nid hawdd gael ei gystal,
Na'i thebig, mae'n waith abal,
Llwyra deyd, llawer a dâl.

ELIS CADWALADR.

Cynghanedd groewedd bob gris,—a geiriau
Rhagorol i'w dewis;
Pe'i chwiliech, ni fynnech, fis,
l'm bryd, ail i'ni brawd Elis.

Athronddysg gronddysg gywreinddoeth,—Meirionddysg
Gyflonddysg gyflawnddoeth;
Nid gwirionddysg, gŵr iawnddoeth,
Tirionddysg, llonddysg, llawnddoeth.

DAFYDD AB IFAN IEUENGAF.

D. ab Ifan fwynlan fant,—y prydydd
Pur odl di-fethiant,
A geiriau da, mae gwarant
Da iawn ei go, dyn o gant.

SIAN ACH IFAN.

Canmoliaeth i'r eneth a ro—beunydd,
Ble bynnag yr elo;
A llwyddiant i'w holl eiddo.
Dedwydd fyd yn y byd tra bo.

Y BEIRDD OLL.

Diolchaf a chanaf i chwi—trwy gilydd
Tro i galon ddiwegi;
Fe ddaw inni ddaioni
Byth yn' Nuw tra bytho ni.

—————————————

ii. Y BEIRDD YN MOLI.

I MR. EDWARD WYNNE

Pen bugel Duw Daniel, dad union—yw Wynn
Ddiwenieth ei foddion;
Oleu eiriau, ail i Aaron,
A'i sylwedd mae fel Solomon.

I JOHN LLWYD RHIWEDOG.

Pen siri inni, enwog,—oes gywir,
Yw sgwiar Fachddeiliog,
A gwir aer i'r glaer aur glog,
Rhi odieth, a Rhiwedog.
Edward Jones, Bodffari

Perl pur lle ei adwaenir, Llwyd enwog,—paen siriol,
Pen siri galluog;
Wr ara glân, aur ar ei glog,
Yw'r aer odiaeth o Riwedog.
David Evans

Pedwerydd John, llon ddull enwog,—o wres dawn,
Aer stad Riwedog;
Tri eryr natur eurog,
Siwra glain, sydd ar ei glog.
Ellis Cadwaladr.

I SYR WATKIN WILLIAMS WYNN.

At Watcin, brigin ein bro,—glau wyneb,
A'r glana o Gymro;
Ceidwad gwych gwlad, a'i chlo,
Deg hyder, Duw a'i cadwo.
Ellis Cadwaladr.

At iechyd hyfryd hwn,—Watcyn
Yw utgorn, debygwn;

Di-faswedd a da ei fosiwn,
O gariad mewn tyniad twn.
Sian Evans.

I JOHN MORGAN.

Cydfolwn, canwn er cynnydd,—i Sion,
A seiniwn fawl newydd;
Paen parodwych, pen prydydd.
Gwir aer ffel' o r cywir' ffydd.
Gwilym ab Iorwerth.

I SIAN EVANS.

Croeso, Sian, hoewlan hawl,—aur belydr,
I'r Bala le grasawl;
Sian wyr maeth synwyr mawl,
Sian Evans, dwysen nefawl.
Ellis Cadwaladr.

SIAN LAURENCE.

Sian, loer oleulan, liw'r lili,—dwyscn,
Dewisol ei chwmni;
Mwyna dynes mewn daioni,
Fel y glain hardd, glân yw hi.
Harri Parri.

I WLLLIAM PRICE Y RHIWLAS.

Yn Rhiwlas mae gras yn gry—i'r Preisiaid,
Pur rasol drwy Gymru;
Mae'r faenol yn dal i. fyny,
Drwy wyrthiau da call un Duw cu.
John Jones, Llanfair.

Mr. Price mewn dyfais da,—o'r Rhiwlas,
Rheolwr mwyneidd-dra;
Mewn awch cu melus mi'ch camola,
Naws heno heb gudd os hynny a ga.

CORBED OWEN.

Aer Rhiw Saeson, lon Iwyn,—sy gynnes,
Ac Ynys y Maengwyn;
Rhoed Duw Tad, dygiad digwyn,
Lân aeres i'w fynwes fwyn.

Mae'n barchus weddus wawr,—byw les,
Gyda'i blasau gwerthfawr;
Megis angel hyd elawr,
Perl mwyn sir Drefaldwyn Fawr.
Ellis Cadwaladr.

I'r Gwin Coch.

Potel gron wiwlon a welaf,—ar y bwrdd
Rhwng y beirdd mwyneiddfiaf;
Y gwin coch, gwn o caf,
Fwya gwir, ef a garaf.
Gwilym ab Iorwerth

Apel Ddifri.

Beirddion dyfnion, nad ofnwch—mo'r canu
Mêr cynnydd diddanwch;
Mewn synwyr y mwyn seiniwch,
Ow, un fflam o awen fflwch.

Nid mawl dethawl a doethedd—i ddynion,
O ddeunydd anwiredd;
Ond mawr-glod, trwy wiw-nod wedd,'
I Dduw a'r Oen o ddewr rinwedd.
Robert Lewis.

Cydymdeimlad.

Bardd hwylus, ddawnus ei ddydd,—wyt Robert
At hybarch awenydd;
Nid ofer onid Dafydd,
A genyf fi, egwan fydd.
David Jones' o Drefriw.

Gwahoddiad.

Dowch, Dafydd, gelfydd galon,—a Robert
Oreubarch o foddion;
I dy'r sir, difir dôn,
Bryd addas at brydyddion.
Ellis Cadwaladr.

I Ellis Cadwaladr.

Llawen dda awen ddiwair—wna i Ellis
Iawn eilio dewisair;
A chelfyddyd, groew-bryd grair,
Gorau i gyd gŵr y gadair.
Edward Wynne.

iii. CANMOL Y BALA A LLYN TEGID

Tre'r Bala, llonna llannerch,—tre oediog,
Tre odiaeth ei thraserch;
Tre hynod, tro i'w hannerch,
Trwy eiriau sain troiau serch.

Dwy ffynnon digon degwawr,—daith cydwedd,
Daeth cydiad ffrwyth dirfawr;
Dewr ennwyd y dŵr unwawr,
Difri da fodd, Dyfrdwy fawr.

I Benllyn, irwyn oror,—y rhediff
l'r rhydau sy ym Maelor;
Gyrr longau i Gaer le angor.
Oddiyno mae ei ddwy'n y môr.
Edward Jones, Bodffari.

Tre farchnad y wlad loewdeg,—tre'r Brynllysg
A Bronllwyn eglurdeg;
Tre'r Bala i dyrfa deg,
Tre'r llwyn gwawd, tre'r llyn gwiwdeg.
Ellis Cadwaladr

Dwy ffynnon ddyfnion ddiofnwaith,—radol,
A redan ar unwaith;
Ac i'w galwyd, deg eilwaith,
Dwfwr dwy, diofer daith.[2]
Rowland Sion o'r Pandy.

Serchog ddyfrog ddaufryn—llawn tegwch,
Llyn Tegid, gyferbyn;
Rhwyddgar le'r hawddgar lyn,
Mewn mur panlle mae môr Penllyn.
David Evans

Tre'r Bala brofìa ger bron,—tre gannaid,
Trwy gynnal prydyddion;
Tref enwog tyrfa union,
Mynwes aur am hyn o son.

Tre Rhirid ddilid dda lon,—Flaidd arglwydd,
Floedd eurglod ei ddwyfron;
Gwyrdd arail i gerddorion,
Iraidd gre ar ddaear gron.

Tre Degid enwid union—gardd ganu,
Gerdd Gwynedd, gymdeithion;
Y gân irwydd, gain aeron,
Swydd iawn hedd, sy heddyw'n hon.

Tre Benllyn, gwiwlan galon,—ardderchog
Urdd archiad brodorion,
Rhagorol dan y goron
I hulio cerdd Helicon.

Tre Uwchlyn gyfun gofion,—o bur ddawn
Aber-ddysg athrawon

Hofieiddlwys, hy, a ffyddlon,
Oreuliw bryd ar ael bron.

Tre Ycil, beryl burion,—fan werthfawr,
Fwyn o wyrthiau mawrion;
I'w phennu yn hoew ffynnon,
O rad y ffydd eurad ffon.

Tre Gywer dyner, dynion—a'i galwant,
Galant yw, a thirion;
Trefnus wastad ty weston,
Am eiliad aur mal had onn.

Tre Lanfor agor eigion—dysgeidiaeth,
Dwys gadarn merthyron;
Yn golwg lleng o angylion
Mwy'n ne'n wiw mae nhw yn Ion.

Tre Dderfel dawel Deon—Edmwnd Prys
Diamond prif wir Gristion,
Gorchwyl Duw, goruchel dôn,
Fryd arwydd, frawd i Aron.

Tre dramwy Dyfrdwy deifrdon,—rhedegog
Rhyd ogwydd Caerlleon;
Man dethol am win doethion,
Gwawr ebrwydd i gaer Ebron.

Tre weddedd fawredd Feirion—sir odieth.
Siwr ydyw, disgyblion;
Caer degwych caredigion,
Bair addysg o Beryddon[3]

Tre Eisteddfod hynod hinon,—mwy hylwydd,
Mi alwaf hi Banon;
Bun Gwynedd yn ben ganon,
Modd dyb sydd, medd D. ab Sion.
Dafydd Jones, Trefriw.

Nodiadau[golygu]

  1. Codwyd yr englynion hyn o fysg liaws rai eraill yn llyfr ysgrif J. Lloyd, twrne llengarol o'r Bala, Rhoddir hwy yma i ddangos beth ganai beirdd Eisteddfod pan oedd Goronwy Owen yn llanc un ar bymtheg oed.
  2. Cyfeiria'r beirdd at gam esboniad ar y gair Dyfrdwy sef "dwfr dwy" o herwydd ei bod yn tarddu o ddwy fynnon ar y Garneddwen. Ond "dwfr dwyf," sef dwfr dwyfol, yw'r wir ystyr. Addolid yr afon hon gynt.
  3. Dyfrdwy