Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon/Carmel, Moelfro

← Horeb, Penmynydd

Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon gan William Williams (Cromwell)

Hermon, Mynaeddwyn →

CARMEL,

MOELFRO.

DYGWYD y gymydogaeth hon i gryn gyhoeddusrwydd, yn ei pherthynas â drylliad y "Royal Charter," yr agerlong odidog a gurwyd gan y dymhestl ar greigiau Moelfro, Hydref 26, 1859, pryd y collwyd yn agos i 500 o fywydau. Canmolid y trigolion ar y pryd, yn mhrif newyddiaduron y deyrnas, am eu gonestrwydd, a'u parodrwydd i ymgeleddu y rhai a achubwyd, ac i gysuro y rhai trallodedig. Ni dybiwn fod yr anrhydedd a ddeilliaw oddi wrth y fath ganmoliaeth, i'w briodoli, yn benaf ac yn flaenaf i'r addysg grefyddol a gyfranwyd i'r trigolion, trwy bregethiad yr efengyl, a'r Ysgol Sabbathol; yr oeddynt yn adnabyddus â chynwysiad royal charter y dwyfol datguddiad, cyn i "Royal Charter" Gibbs, Bright, a'u Cyf, arllwys ei thrysorau ar eu glenydd. Yr oedd dylanwad blaenorol y naill, wedi eu haddasu `i weithredu yn deilwng yn eu perthynas ofidus â'r llall.

Nis gallwn ddweyd gydag un gradd o sicrwydd, yn mha flwyddyn y dechreuwyd pregethu gan yr Annibynwyr yn Moelfro. Yr

amgylchiad a arweiniodd i hyny sydd fel y canlyn:-Yr oedd yma un Elizabeth Owen, gwraig i Mr. Thomas Owen, un o ddiaconiaid presenol yr eglwys, yr hon oedd yn aelod o eglwys Soar, Rhosfawr, Gan nad allai gyraedd pob moddion a gynhelid yn Rhosfawr ar y Sabbath, o herwydd pellder y ffordd ac amgylchiadau teuluaidd, llwyddodd i gasglu ychydig o ferched yn nghyd i gynal Ysgol Sabbathol, ar ryw ran o'r dydd yn Moelfro; cynyddodd yr ysgol mewn nifer, ac yn mhen rhyw yspaid, gwahoddwyd y Parch. Thomas Davies, Pentraeth, y pryd hwnw, ynghyd ag eraill, i ddyfod yma i bregethu. Ar ol bod yn cynal moddion crefyddol am beth amser, gyda graddau o lwyddiant, mewn ty annedd yn y lle, adeiladwyd yr addoldy presenol yn y flwyddyn 1827. Costiodd y capel a'r ty a berthynai iddo, yn nghylch £150. Nifer y cymunwyr pan aed i'r capel newydd oedd 25. Y gweinidog cyntaf a fu yma oedd y Parch. Evan Williams, yr hwn a gadwai ysgol ddyddiol mewn undeb â'r weinidogaeth; bu yma am oddeutu chwe blynedd yn ddiwyd a ffyddlon, pryd yr ymfudodd i'r America. Yn mhen tua dwy flynedd drachefn, gwahoddwyd Mr. Henry Edwards, gwr ieuanc hynaws a gwir deilwng, i ymsefydlu yma; yr oedd Mr. Edwards yn frawd i'r Parch, Thomas Edwards, gweinidog presenol Ebenezer, Arfon. Ni bu ei dymor gweithio ond byr; cyn iddo fod ddwy flynedd gyflawn ar y maes, dechreuodd ei iechyd wanhau, ac er pob moddion a ddefnyddiwyd i gael adferiad, gorfodwyd ef o'r diwedd i ddychwelyd i'w ardal enedigol i farw. Y gweinidog nesaf, oedd y Parch. Thomas Davies, yn awr o Bodffordd, Môn; yr oedd Moelfro a Rhosfawr yn cyd gyfranogi o lafur gweinidogaethol Mr. Davies: llafuriodd yma yn ffyddlon dros lawer o flyneddau. Y mae golwg obeithiol ar yr achos hwn yn bresenol; adgyweiriwyd yr addoldy yn ddiweddar, a thalwyd yr holl gostau gan y cyfeillion crefyddol gartref. Mae y gynulleidfa yn myned ar gynydd, a'r eglwys yn parhau yn fywiog ac unol yn eu hymdrechiadau. Mae y capel yn ddi ddyled. Nifer yr eglwys ydyw 55, yr Ysgol Sabbathol 80, y gynulleidfa 100.