Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon/Moriah, Gwalchmai

← Smyrna, Llangefni

Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon gan William Williams (Cromwell)

Nazareth, Glanyrafon →

MORIAH,

GWALCHMAI.

DECHREUWYD yr achos Cynulleidfaol yn y lle hwn yn y modd canlynol. Yr oedd yma bedwar o frodyr crefyddol a thair o chwiorydd yn aelodau o eglwys Salem, Bryngwran. Yr oeddynt yn arfer myned i Fryngwran ddwy waith bob Sabbath, ac felly yn teithio 10 milldir o ffordd o leiaf. Eu henwau ydynt, Evan Griffith, Siop; Edward Williams. Hugh Thomas, Robert Owen, Elizabeth Owen, Mary Lewis, ac Elinor Williams, Tua'r flwyddyn 1844, cymerwyd tŷ anedd yn Ngwalchmai gan Mr. Evan Griffith, i gynal moddion crefyddol ynddo, a buwyd yn addoli yma am yn agos i ddwy flynedd. Corfforwyd yr eglwys yn y lle hwn, o'r personau rhag-grybwylledig, ac ychwanegwyd amryw o'r newydd atynt. Yn y flwyddyn 1845, prynwyd darn o dir gan un Hugh Jones, cigydd, a thalwyd am dano gan Mr. Evan Griffith, ac adeiladwyd yr addoldy presenol arno. Cynaliwyd cyfarfod agoriad y capel y Pasg, 1846 Bu Mr. Griffith yn hynod o ymdrechgar ac o haelionus yn nghychwyniad yr achos, ac y mae yn parhau felly hyd yn bresenol. Efe a brynodd y tir, ac a dalodd gyflogau y gweithwyr, heb geisio llôg am ei arian. Costiodd yr addoldy £120, a thalwyd yn barod £110 o honynt, felly nid yw y ddyled yn bresenol ond £10. Dygwyd y rhan ysprydol o'r gwaith yn mlaen yr adeg hono, gan y Parch. Thomas Davies, yn awr o Bodffordd. Bu Mr. Davies yn noddwr gwresog i'r achos yn ei ddechreuad, ac er nad oedd yn ngallu yr ychydig gyfeillion i'w gydnabod yn deilwng am ei wasanaeth ar y pryd, eto parhaodd i lafurio yn siriol a diflino yn y tymor hwnw. Deuai amryw o weinidogion o'r Dê a'r Gogledd heibio ar eu teithiau yr adeg hono, a chafwyd oedfauon llwyddianus anarferol lawer gwaith, a chasglwyd yma eglwys yn cynwys 80 o aelodau yn lled fuan; mae y rhan fwyaf o'r cyfryw yn aros hyd yn awr, rhai wedi symud i ardaloedd eraill i fyw, ac amryw wedi cael eu symud gan angau. Y gweinidog presenol, y Parch. Richard Hughes, ydyw yr unig weinidog sefydlog fu yma. Mae Mr. Hughes yn enedigol o'r gymydogaeth, codwyd ef i bregethu gan yr eglwys hon, a dewiswyd ef ganddi drachefn i'w bugeilio yn yr Arglwydd. Codwyd yma ddau o frodyr ieuanc i bregethu, sef y diweddar Barch. R. Roberts, Maelog; a Mr. H, T. Parry, Ceryg-engan, yr hwn sydd yn wr ieuanc serchog a chymeradwy iawn. Nifer yr eglwys yma ydyw 60, yr Ysgol Sabbathol 50, y gynulleidfa 100,