Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III/Detholion

← Y Distyllwr Cyntaf

Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III gan Robert Ambrose Jones (Emrys ap Iwan)

→

DETHOLION

BUGEILIAETH
Y mae'r bugail yn bod er mwyn y praidd, ac nid praidd er mwyn y bugail. Os ymddwg bugail yn ddoeth ac yn ddiymhongar, os anghofia fo'i hunan yn ei waith, ac os argyhoedda fo'i braidd ei fod yn eu caru hwynt yn fwy nag arian, yn fwy na'i iechyd na'i einioes ei hun, ni bydd yn wiw gan un sant godi ei sawdl yn ei erbyn na digio wrtho'n hir.

CALFINIAETH
Duw tebyg i Calfin ei hun a geir yn niwinyddiaeth Calfin. Duw galluog, cyfiawn, heb ddim hawddgarwch ynddo. Meistr tost ac nid Tad daionus, fel nad yw ryfedd yn y byd fod ei ddiwinyddiaeth wedi diflannu er ystalm o'i wlad ef ei hun, ac ar diflannu o Gymru a'r Alban hefyd.

CALON PHARAOH
Rhuf. ix 18. Cosbi dyn am bechu y mae mae Duw wrth ei galedu. Am hynny, y mae caledu nid yn unig yn weithred benarglwyddiaethol, ond hefyd yn weithred naturiol. Gan na fynnodd Pharaoh ogoneddu Duw yn weithredol, bu gorfod arno'i ogoneddu'n oddefol. Gan ddarfod iddo wrthod iachawdwriaeth iddo'i hun, fe'i gwnaeth Duw yn foddion iachawdwriaeth i eraill.

CAMFARNU'R BYD
Y mae cam farn am y bywyd yr ydym yn ei fyw, a'r byd yr ydym yn byw ynddo, yn peri cam farn am awdur y byd a'r bywyd.

Y CARIAD RHATAF
Y mae cariad sy'n rhy falch i fod yn ufudd, cariad sy'n ymchwyddo, ac yn ceisio'r eiddo ei hun. Nid yw hwnnw, y mae'n wir, yn haeddu'r enw rhagorol sydd iddo, ond ysywaeth ef ydyw'r cariad y mae mwyaf fynd arno yn y farchnad, a hynny am mai efô ydyw'r cariad rhataf.

CLADDU'R MEIRW
Pan ddywedodd yr Iesu wrth y dyn hwn: "gad i'r meirw . . . . " yr oedd hi'n awr bwysig iddo fo, canys yr oedd y Gwaredwr ar adael Galilea am y waith ddiwethaf, a gwelai gan hynny y byddai aros ar ôl iddo fo yn dynnu'n ôl, ac felly'n ddinistr. Y mae hi'n digwydd weithiau ei bod yn rhaid i ddyn roi heibio dyletswyddau mwyaf naturiol a mwyaf gweddus mwyn cipio teyrnas nefoedd.

CREFYDD DDIGARIAD
Y mae rhai crefyddwyr, er eu bod yn gydwybodol a difrifol, eto yn ddigariad, ac y mae gan y rhai hyn lai o allu i dderbyn y fendith nag sy gan rai helaeth eu cariad. Eithr am y rhai sy'n hollol hunanol a heb fod yn ddim amgen na phroffeswyr, gallant hwy droi'r fendith yn felltith, ac felly y mae'r geiniog yn myned iddynt hwy yn y diwedd yn gosb ac yn farnedigaeth.

CYDWYBOD
Rhuf. xiii 5. Y mae ymostwng nid yn unig yn bwnc o gallineb, eithr hefyd yn bwnc o gydwybod. Y mae'n canlyn oddi wrth hynny nad oes gan hyd yn oed y llywodraeth hawl i ofyn i ddyn wneuthur cam â'i gydwybod.

CYFOETHOGION
Yn llym wrthynt nid am eu bod yn gyfoethog ond am nad oeddynt yn dlawd yn yr ysbryd; am eu bod yn hunanol a balch; am eu bod yn lwth, am eu bod yn anghyfiawn. Nid yw dyn na gwell yw dyn na gwell na gwaeth am ei fod yn gyfoethog. Y mae'r cwbl yn dibynnu ar hyn, sef pa beth y mae o yn ei wneud â'i arian, a pha fodd cafodd o'i arian—ai'n onest ai'n anonest, ai trwy lafurio ynteu trwy anturio, trwy dyngu i niwed ei gymydog ynteu trwy dyngu i'w niwed ei hun, ai trwy roddi arian at y cyfnewidwyr ynteu trwy roddi arian ar usuriaeth, ai trwy ewyllysio ymgyfoethogi ynteu trwy fynd yn gyfoethog heb ewyllysio, ai trwy wneud bargen a fyddo'n elw i un blaid ynteu trwy wneud bargen a fyddo'n elw cyfartal i ddwyblaid. Yr oedd hyd yn oed Paganiaid gorau Groeg a Rhufain yn dal nad oedd yn gyfiawn i ddyn ennill ceiniog ar draul colledu eraill, ac na allai un dyn gonest fynd yn gyfoethog iawn mewn byr amser. Os ydym ni'n chwennych anrhydeddu dynion yr oedd y Paganiaid yn eu diystyru, a Christ yn cyhoeddi gwaeau yn eu herbyn, profi y mae hynny, nid bod y Paganiaid yn anfoneddigaidd, na bod yr Iesu yn rhy lym, ond yn hytrach ein bod ni wedi dirywio.

Pan orchmynnodd Iesu Grist i'r gŵr hwn [nw] adael ei holl feddiannau, ef a orchmynnodd iddo nad ymlynai wrth ddim a allai wrthbwyso'r cariad a ddylai fod gan enaid tuag ato Ef. A'r hyn y mae yn ei ofyn ninnau ydyw na charwn ni ddim yn y fath fodd fel na allom ei adael o gariad.

DAMEG Y WINLLAN
Fe ddengys yr Iesu [yn y ddameg hon] y gall gras Duw wneud amser byr yn gyfartal ag amser hir. Y mae hynny megis yn adferu i weithwyr eiddgar yr amser a gollasant. Prif syniad y ddameg ydyw hyn: sef nad wrth fympwy y rhoddir gwobr yn nheyrnas nefoedd, ond yn ôl yr hyn fyddo ansawdd calon a meddwl y gweithiwr, am nad yw teyrnas nefoedd yn gynwysedig o weithredoedd allanol a wobrwyir mewn modd deddfol a chyffredin. Ond er nad yw'r wobr yn fympwyol, a'i bod hi hefyd yn gytunol â'r hyn sydd gyfiawn, cto y mae hi o ras.

DAMHEGION
Yr oedd y damhegion yn cuddio ac yn datguddio'r gwirionedd yn ôl ystad y gwrandawyr. Er bod y dull hwn ynddo'i hun yn farn, eto yr oedd ddull trugarog hefyd, am ei fod yn cadw'r gwrandawyr rhag bod yn euog o ymgaledu yn erbyn y gwirionedd noeth.

DIAFOL
Gan fod yr Iesu yn bur a dihalog ni ellir tybied bod un meddwl amhûr yn dyfod ohono fo'i hun, fel y synia'r rhai sy'n gwadu fod diafol. Fel y temtiwyd yr Adda cyntaf oddi allan, felly y temtiwyd yr ail Adda hefyd; ond gyda hyn o wahaniaeth, sef bod yr ail wedi gorfod ar y temtiwr.

Y DISGYBL A'R BYD
A phaham yr oedd y byd yn casáu dynion mor ddibynnol ac mor ddiniwed â'r disgyblion? Am fod yr lesu wedi rhoi iddynt hwy ei air, ac yr oedd y gair hwnnw wedi eu gwneud hwynt megis dieithriaid yn y byd. Nid oeddynt o'r byd er eu bod yn y byd. Nid oeddynt yn cydweled nac yn cydymffurfio â'r byd; ac y mae'r byd bob amser yn casáu a hyd yn oed yn cosbi mewn rhyw fodd neu'i gilydd bawb a ryfygo nacáu dilyn dull y byd. Er hynny, nid yw'r Iesu'n gofyn i'w Dad gymryd y disgyblion allan o'r byd. . . am mai ei ddiben Ef yn eu galw ato, ac yn egluro iddynt enw Duw, oedd eu cymhwyso i aros yn y byd ar ei ôl ef, a gwneuthur iddo ddaioni.

DUW YN GOGONEDDU ARALL
Pan fo Duw yn gogoneddu un arall, y mae Ef yn ei dynnu i'w fynwes, ac yn ei amgau yn ei ogoniant ei Hun.

EDRYCH AR GRIST
Trwy edrych ar Grist croeshoeliedig y cedwir dynion ar y ddaear, a thrwy edrych ar Grist gogoneddus y gwneir hwynt yn ddedwydd dros byth. Ac wrth edrych ar ei ogoniant ef, hwy a ânt yn ogoneddus eu hunain. Fe'u newidir o ogoniant i ogoniant, o ogoniant daearol i ogoniant nefol, o ogoniant llai i ogoniant mwy.

ETHOLEDIGAETH GRAS
Y mae a wnelo arfaeth Duw â phersonau ac â phethau; etholedigaeth â phersonau'n unig. Heblaw hynny, y mae arfaeth yn dragwyddol, ac etholedigaeth yn dymhorol a hanesyddol. Nid yw arfaeth ac etholedigaeth yn bynciau priodol i Gristnogaeth yn unig, canys yr oedd y Phariseaid a'r Eseniaid ymhlith yr Iddewon, y Stoiciaid ymhlith y Groegiaid, a dilynwyr Mohamed i gyd yn credu ynddynt. Am y Saduceaid yr oeddynt hwy'n credu bod pob dyn yn feistr ar ei dynged ei hun.

Er bod y Cristnogion oll yn credu mewn etholedigaeth, nid ydynt yn cydfarnu ynghylch yr hyn yw etholedigaeth. Dyma'r prif farnau:

1. Calfiniaeth. Y mae Calfin a'r Calfiniaid yn credu bod Duw er tragwyddoldeb wedi arfaethu rhyw nifer o ddynion yn ddiamodol i iachawdwriaeth a gogoniant, a bod pawb eraill wedi eu gwrthod neu eu gadael. Yn ôl y Calfiniaid y mae Duw wedi [ethol]^[1] am ei fod yn rhagwybod pa fodd y gweithredai dynion.

2. Arminiaeth. Y mae'r Arminiaid hwythau'n credu ddarfod i Dduw er tragwyddoldeb arfaethu rhyw nifer o ddynion i ogoniant, ond ar yr un pryd yn credu nad oedd etholedigaeth Duw ddim yn ddiamodol, eithr ei bod yn ganlyniad rhagwybodaeth Duw o'r ffaith y gwnâi'r rhai a arfaethwyd ddefnydd da o'r gras a roddid iddynt. Yn ôl yr Arminiaid, y mae arfaeth Duw yn seiliedig ar ei ragwybodaeh.

Yn ôl y farn Galfinaidd a'r farn Arminaidd, y mae'r etholedigaeth yn etholedigaeth i fywyd tragwyddol, ac y mae'r etholedigion yr un rhai â'r rhai a gedwir.

3. Baxteriaeth. Yr oedd Richard Baxter yn haeru, er bod Duw yn rhoddi i bob Cristion ddigon o ras i'w gadw ond iddo ef wneud defnydd o'r gras hwnnw, eto bod Duw wedi arfaethu rhoddi gras mwy i rai ohonynt er mwyn sicrhau eu cadwedigaeth.

4. Etholedigaeth cenhedloedd. Y mae llawer o ddiwinyddion Lloegr yn derbyn syniad Locke, sef mai cenhedloedd ac nid personau a etholodd Duw.

5. Etholedigaeth eglwysig. Y mae'r rhan fwyaf o ddiwinyddion diweddar Lloegr yn credu mai'r Eglwys Gristnogol, sef pob aelod a fedyddiwyd a etholodd Duw, a bod yr etholedigaeth honno i freintiau crefyddol, ac nid o anghenraid i fywyd tragwyddol. Nid yw'r bobl hyn yn llwyddo i symud ymaith yn llwyr yr anhawster sydd ynglŷn ag etholedigaeth gras; canys yn gyffredin, y mae etholedigaeth i fywyd yn dibynnu ar etholedigaeth i freintiau. Pa fodd y credant yn yr hyn ni chlywsant amdano?

Nid ydys yn symud ymaith yr anhawster o'r athrawiaeth hon wrth ddywedyd bod arfaeth Duw yn seiliedig ar ei ragwybodaeth, oblegid gyda Duw y mae gwybod a gwneuthur yr un peth.

Y mae'r anawsterau yn dyfod o waith dynion yn anghofio bod Duw yn dragwyddol, ac felly uwchlaw amser. Yn hytrach na dywedyd bod Duw wedi ethol rhywrai er tragwyddoldeb, gwell fyddai dywedyd ei fod yn dragwyddol yn ethol, ac er na all dyn gyda'r cyneddfau sydd ganddo yn awr ddim cysoni ei ryddid a'i gyfrifoldeb ei hun â rhagwybodaeth ac arfaeth Duw, rhaid inni gredu bod y naill a'r llall yn wirionedd.

FFYDD
Gall ffydd symudo mynyddoedd; gall ddwyn Calfaria hyd atom.

GLANHAU'R DEML
Fe ddengys yr hanes, er i'r Iesu wneud fflangell o fân reffynnau, mai er mwyn gyrru'r anifeiliaid allan, ac nid y dynion, yr arferodd o hi. Ac er mwyn dangos na chollodd o mo'i bwyll, ni ddychrynodd mo'r colomennod na dymchwelyd y cawelli yr oedd y rheini ynddynt; eithr gorchymyn i'r gwerthwyr eu cymryd. Eiddigedd santaidd yn hytrach yn rhinwedd nag yn fai. Nid yw'r geiriau'n rhoi ar ddeall iddo arfer y ffrewyll i ffrewyllu'r gwerthwyr na'r anifeiliaid chwaith.

GORCHYMYN EI DAD I GRIST
Y gorchymyn a dderbyniodd Crist gan ei Dad oedd nid y gorchymyn i farw ac i atgyfodi, ond yr hawl i wneuthur fel y mynnai Ef ag Ef ei Hun, trwy fyw neu farw.

GWEDDI
Y mae pob gwir weddi yn ffrwyth myfyrdod.

GWYBODAETH
Y mae gwybodaeth fach a gyrhaeddo hyd i'r dwylo a'r traed yn well na gwybodaeth fawr na chyrhaeddo ymhellach na blaen y tafod.

GWNEUD
Gofyn y maent fel Pedr, beth a wna hwn, ac nid beth a wnawn ni.

HAFOD A HENDRE'R IESU
Os calon dyn ydyw hafod yr Iesu ar y ddaear, y nef ydyw ei hendre.

HUNAN-HOLI
Wrth ei holi ei hun, rhaid i ddyn bersonoli'r troseddwr, y cyhuddwr a'r barnwr. Ein cydwybod sy'n cyhuddo, a'n rheswm sy'n barnu.

PAHAM Y'M GADEWAIST?

Pan fydd Duw yn gadael pechadur, ni raid i hwnnw ddim gofyn Paham . . . Y mae ei gydwybod ef ei hun yn ateb cyn gofyn ohono paham.

SECTYDDIAETH

Peth plentynnaidd fyddai i neb ddigalonni a meddwl bod Cristnogaeth yn colli ei gafael ar y byd o achos. bod trefniadau rhyw un sect fach yng nghornel Prydain yn mynd yn anghyfaddas ac yn aneffeithiol. Paham yr ydys yn barnu duwioldeb dynion, neu'n barnu llwyddiant yr eglwys, yn unig wrth allu i ddweud profiad neu i weddio'n gyhoeddus? Gostyngeiddrwydd, ymwadiad, a chariad ydyw prif rinweddau'r Cristion, ac fe all rhai hyn fod yn amlycach yn y rhai distaw nag yn y rhai dawnus.

Y SWPER

Rhai wrth ddyfod i'r addoldy i fwyta'r Swper yn dywedyd wrth eu pechodau fel y dywedodd Abram wrth ei weision, Arhoswch chwi yma, a mi a af hyd acw ac a addolaf, yna y dychwelaf atoch.

Y TEMTIAD

Fe demtiwyd Crist ar hyd ei oes, ond yn fwyaf arbennig yn nechrau ac yn niwedd ei fywyd cyhoeddus. Yn yr anialwch fe'i temtiwyd i chwenychu; yn yr ardd i ofni; a thrwy chwant neu ynteu trwy ofn y temtir pawb i bob peth.

Temtasiwn i amau gair Duw oedd y Aaenaf; temtasiwn i gamarfer gair Duw oedd yr ail, a themtasiwn i wrthod gair Duw oedd y drydedd.

TIRIONDEB YR IESU

Onid tiriondeb yr Iesu a brofai ambell un ohonoch yn nhiriondeb cyfeillion yr Iesu?

TRAGWYDDOLDEB DUW

Y mae'r bywyd y mae Ef yn ei fyw yn wastadol yr un, ac er hynny nid bywyd llonydd yw ei fywyd. Nid tragwyddoldeb y mynyddoedd tragwyddol ydyw ci dragwyddoldeb Ef, ond tragwyddoldeb bywiol yn blodeuo gan ieuenctid anniflanedig.

FEL Y BYDDONT UN, FEL Y CREDO'R BYD

Ioan xvii 21. I ba ddiben y mae'r Iesu'n gweddïo am yr undeb ysbrydol hwn rhwng credinwyr? Fel y credo'r byd, ac y gwypo mai Duw a'i hanfonodd Ef. Os oes arnom eisiau profi i anffyddwyr ddwyfol anfoniad yr Iesu, a dwyn y byd ar fyr i gredu ynddo, trwy fod yn un â'n gilydd, trwy feddwl yr un peth, a'r un cariad gennym, yn gytûn, yn synied yr un peth, y gallwn ni wneud hynny orau, ac nid trwy ysgrifennu llyfrau i amddiffyn Cristnogaeth; nac yn gymaint trwy anfon cenhadon a Beiblau i baganiaid; canys pa fodd mewn difrif yr ydys yn disgwyl i'r byd gytuno i dderbyn Cristnogaeth tra byddo Cristnogion heb gytuno â'i gilydd ynghylch Cristnogaeth? Ofer i sectau Cristnogol ddywedyd wrth baganiaid â thipyn o graffter ynddynt: "Yr ydym ni yn un o ran ysbryd, yr ydym yn cytuno ynghylch y pethau hanfodol," oblegid hwy a atebant yn union: "Os ydych yn un ysbryd, paham na fyddwch yn un ffydd, ac yn un corff hefyd?" Os ydych yn cytuno yn y pethau hanfodol, paham yr ydych yn ymrannu yn fân sectau aneirif oblegid pethau nad ydynt yn hanfodol. A ydyw'r hawl i brotestio yn erbyn syniadau'r cyffredin yn bwysicach yn eich golwg na'r ddyletswydd i ymuno? Y mae rhai'n ceisio cyfiawnhau sectyddiaeth trwy ddweud bod y gystadleuaeth y mae hi yn ei chynhyrchu yn fanteisiol i Gristionogaeth, ond ni raid i neb ddarllen llawer ar ei Feibl ac ar hanes y byd heb gael ei argyhoeddi bod sectyddiaeth y rhwystr mwyaf sy'n bod i Gristnogaeth. Ni ad Duw ei bobl sydd ar wasgar yn y gwahanol sectau, ac ni phaid Ef ag ymweled â'i eglwys gyffredinol er gwaethaf ei hymraniadau; ond nid wyf i fy hun yn gallu gweled bod gennym hawl i ddisgwyl ymweliad amlwg na thywalltiad helaeth o'i ysbryd ar y byd hyd onid ymroddo Cristnogion ar air ac ar ymddygiad i wneud y ddyletswydd sy'n amod llwyddiant ar deyrnas Crist—"fel y byddont un, fel y credo'r byd."

YR YSBRYD GLÂN

Pa fodd y gallwn ni ddisgwyl i'r Ysbryd Glân ein diddanu os ydym yn ei dristáu Ef?

Nodiadau

1. "rhagwybod" a geir yma yn y llawysgrif. Y mae'n amlwg mai gair fel "ethol" neu "arfaethu" a fwriadai Emrys.—GOL.