Gweithiau Eben Fardd/Rhyfeloedd y Rhosynau

Gweithiau Eben Fardd

gan Ebenezer Thomas (Eben Fardd)

golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Rhyfeloedd y Rhosynau

Anrhaeth resennog yn rhith Rhosynau,
Ar fyrdd o bleidwyr, fwriodd ei blodau,
Yn haenfa sawyr y cynnen-fwysiau,
Gwnai eu dylanwad i genedl-wyniau
Waedu ein hynys a duo ein henwau;
Gwaed byw raiadrodd, oblegyd brwydrau
Hydra galanas â'i neidr-golynau.
Anferth ydoedd ei gwenwyn-frathiadau;
A Phrydain yng nghyffroadau—y pryd
Hyderai yn iechyd hen deyrnachau.

Meddyliodd fod modd i alw
Teyn i'r wlad, drinai ar lw
Ei llywodraeth helaeth hi,
Yn ddyddiwr a nawdd iddi;
Hwn oedd deyrn na wyddid am
Un mâd enw mwy dinam,
O edryd ymerodron,
Addurn sedd yr ynys hon,
Rismwnt wnai arwr esmwyth,
Yn llyw ar Brydain a'i llwyth;
Oi ddod i'w sedd, hi daw sôn
Am ei rhos a'i hymryson.

Duw oi dosturi hefyd ystyriodd
Lidiog Rosynau 'r wlad, a gresynodd;
Neud y Ddau Rosyn a ddad-ddyrysodd,
Yn nodd gem-within y ddau gymhlethodd,
Eu dail gŵyr-drawsion, dialgar, drwsiodd—
Yr hedd ddilynai a arwydd-luniodd;
O'i benarglwyddiaeth, buan ryglyddodd
I roi ymwared;—i'w air ymwyrodd
Y dial-byrddiau;—nid ail waharddodd,
Nad, wele! 'n weddus, y nwyd lonyddodd,
A moddion ni omeddodd i'n hynys,
Tra gwaedai dinistr i'w gadw danodd.

Rhyw ail wawr a leuerai
Yn glir ar ein tir a'n tai;
O'r prudd ochain,
Angel Prydain,
Fawr ei adain,
Fry eliedodd;
A chan gynted
A'r chwai luched,
Efi waered
A gyfeiriodd.
Gan y porthor yn nôr Nef
Y di-ingnaws Ros-dangnef,
Dderbyniai'n rhodd arbennig,
Rhosyn Duw, er swyno dig;
A thrwsiad y pleth-rosyn
Oedd fal ei foch—goch a gwyn;
Prydwedd dyfodol Prydain,
Yn ardd rôs heb unrhyw ddrain!

Pwy wisg y Rhosyn gwyngoch?

Cymro da, o waed cyfa coch!

Sibrwd lw ysbryd y wlad
Deg fwriai gydgyfeiriad
At Harri, yn anturus,
Yn deyrn da'i radd—dwrn di rus,
I wisgo'r Rhosyn gwyngoch,
Droai'n dawel ryfel rôch.

Anogasant negesaeth,
Sul a gwyl, o dan sêl gaeth;
Gwyr o fri â gwladgar from,
Freiniwyd i ddwyn cyfrinion
I Armorig, drum eurwawr,
Rhwng Harri â ni, yn awr.

Mawr fael oedd caffael Kyffin,
Wr hael, i goledd y rhin;
Dyn doeth oedd y Deon Du,
Wyddai ateb o'r ddeutu;
Eon oedd y Deon Du,
Wrth raid i bur weithredu;
Oi fain fad nid ofnai fôr,
Wrth ddwyn gair rhaith ein goror,
I gyrraedd yr agoriad
A driniai glo dôr ein gwlad;
I Henry'n deilwng anrheg,
Etifed ein teyrnedd teg.

Y cennad gwych, Huw Conwy,
Yn loew ei drefn, elai drwy
Gyswynion ein gwasanaeth,
Gan eu trin yn gyfrin gaeth,
Hyd ddyfodiad addfedol
Awr a rhaith agor y rhôl:
Olwyn mewn olwyn elai,
O bin i bin, heb un bai,
A dirwynent i'r Ynys,
Ar air lw, wir wr ei llys.

Ymgyrch annhymig Buckingham.

Ond Buckingham roes gam gŵyr,
Bras iawn a byr o synwyr:
Rhy deneu'r gwaed Prydeiniawl
Oedd ganddo i eilio'i hawl;
Rhy fan yr ai 'i feiwyr
Dros hawl eu gwlad, i gâd gwyr:
Ow! Buckingham, a'i gam gyrch,
Tra siomgar Iroes ei ymgyrch;
Anffodus yn ei ffwdan
Gyda'i lu, fu yn y fan:
Ni wypai fyned nepell,
Na phrofodd fin rhyw hin hell;
Nef drodd, gwaharddodd ei hynt,
A diluw oedai'i helynt;
Hawdd y daliodd o'i dwylaw,
Mal llestr, ryw gwmwl o'i llaw,
Tywalltodd ef hyd holltau
Cerygog ben creiging bau,
I fyned yn afonydd
O genllif a rhedlif rhydd.
Ai lanw ar frys lynnai'r fro,
O'r corneint, er cau arno,
Och! Hafren! trech na chyfraith
Oedd ei dŵr, i luddio'i daith:
Dull o awgrym nad Lloegrwr
Fyddai flaenaf, gyntaf gwr;
Cymro, mal cynt, yr hynt hon
A drigai yn Bendragon.

Wb Weobley a ddiboblodd
Buckingham, a pham, pan ffodd
Croesodd i grafanc Risiart,
A theimlodd gur ei ddur ddart?

Ond, Risiart! na rodresa,
Elyn hedd, na lawenha;
Fe dyrr y rhwysg—fe dry'r rhod.
Mwynha d' ofwy,—mae'n dyfod.
Gwae di, daeog! daw dial,
A myn Rhys y maen i'r wal.
Mesur hawl y mae Syr Rhys,
I'r Aer iawn ar yr Ynys,—
Mesurir maes i Harri,
Eang, teg,—ond ing i ti!
Ai argoel drwg rhyw ddirgel drefn,
Yn swcro ymgais y Crwmgefn,
Oedd dryglam Buckingham? Ho!
Na, digwyddiad, gwae iddo!
Wnai ennyn tan o wyniau,
I ysu i fron a'i oes frau,
I droi'i arswyd o'r orsedd,
A'i erwin fyddin i fedd.

Nodiadau