Gweithiau Eben Fardd/Syr Rhys ap Tomos, pryder Stanley

← Y frwydr galed, chwerw

Gweithiau Eben Fardd gan Ebenezer Thomas (Eben Fardd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Buddugoliaeth i Gymru →

Pryder Stanley.

Stanley, i'r cymelrhi mawr,
Dynesai yn wydn aesawr;
Hwyr o'i dwll rhodiai allan,
Ai gâd-dorf fig tua'r fan;
Edrychodd pwy wnai drechu,
Cyn ceisio taro un tu;

Ofnai falais trais trwm,
Eofngryf lid y Cefngrwm.

I Rhisiart eisoes rhoisai
Ei fab yn wystl,—ef be wnai?
Os troi wnai yn yr ystrin
Nerth bron yng ngwrth y Brenin,
Collai ei fab! ond call fo,
Hir oedodd i'w waredu.

Er hynny, mae rhyw anair
O gas liw, ac isel air,
Ir tro hw—rhyw watwor oedd,
Drwc ehud—gyda'r cyhoedd;
Bloedd rhyddid gwlad brid Brydain,
Ro'i wŷs i'w gleddyf o'r wain,
A dylasai gwlad-lesiant
Y bobl oll, heibio i'w blant,
Ei yrru 'mlaen yn arab
Dros y myrdd—Duw dros y mab.^[1]

Y genedl ar ei gwyneb,
Hawlia 'n uwch na theulu neb;
Gnawd i arwr gwên—dirion
Aberthu teulu at hon;
Trawsedd i wr betruso,
Os gwel frâd yn siglo'i fro;
I Dd'ledog mae'n ddyladwy,
O gefu ei farch, gofio'n fwy
Am ei wlad, nag am ei les
Ei hun, neu fun ei fynwes;
Ie, yn alfa anwylfab,
Naw mwy yw cenedl na mab,

Ond pa fai, os teimlai tad?
Di-ymliw gyd-ymdeimlad
Haeddai gael; ond eiddig ŷm,
A drwg iawn ei dro gennym,
Yn dywystio mab destlus
Erioed, i lofrudd di rus.
Nacaesai Rhys waneus raib
Ffrom feistr, i offrwm ei fab
A'i rwymo'n swrth, er mwyn saib,
Yngwystl gwir, fyth i'r fath âb;
Ah Stanley Tynnaist donn-loes
Dros dy dŷ, a dristâi d'oes.

Ar Rhisiart ai'n ddyryswch,
Fe welai dro 'r rhyfel drwch;
Twrr o chwyrn gedyrn ei gâd
Yn fferru'n un corfforiad
O gelanedd gwael yno,
Ym maes eu brad, ormes bro.

A Stanley a'i estyn-lin
Ato, mwy, yn troi 'r tu min;
A Siaspar ar wasgar wysg
Eu cefnan, dorfan i derfysg.

Yn ei orddwy anarddun,
Tra yn synio ynddo 'i hun,
Ar warchul effaith ei farchlu hyffordd,
A Siaspar yn ysgar rhan o'i osgordd,
Ai flaenwyr ffel, fil yn rhoi ffordd—yn chwai,
Gerwin gilwgai ar ein gwelygordd.

Ac at ei bencapteniaid—y melltia
Ryw ymwylltiol amnaid,
Gan floeddio,—"Chwyr ruthro raid,
At Harri, ben traeturiaid!

Dewis 'n awr nid oes i ni―ond, nodwch,
Dieneidio Harri;
Herr i'w meib,—Harri a Mi
Ymdynnwn mwy am dani.

"Boed lym—boed gyflym eich gyrr,
A phawb yn chwim a phybyr;
Canlynwch eilfyddwch 6!
Dwrn Coron wna dranc Harri.

Mynn Sant Sior, mi a'i lloriaf!
Y funud yw i fyned—Af!"

Yn mroch y gair, y march gwyn
Ymneidiai mewn munudyn;
Hwnt a Rhisiart a'i ryswyr,
O greulon wg, ar lawn yrr,
Yn drinwyr diarynnaig,
O dan ddrud edyn y Ddraig;
Marc gem-res meiwyr Cymru,
A llawr canolbwynt ein llu.

At Richmond mewn eonder,
Pwysai i ddigllon waywffon fferr;
Yn hynny deuai 'n hoenwych
Syr Rhys ab Thomas, gwas gwych,
Fe wnai at fod yn Gu at fin,
Gyfer-wyneb a'r gau-frenin;
Arwrol oedd gweryriad
A mawr wawch certh eu meirch cad.

Dau farchog mewn hyrddiog hynt-
Pin teyrnas pwyntiai arnynt.

Bu galed y bygylu
A'r hyrddio dewr, o'r ddau du;
Ni ddorai y ddau wron
Unrhyw ffurf wnai'r wayw ffon;

A theflynt o'u gwrthaflau
Ddyrnod am ddyrnod, y ddau;
Nes i Syr Rhys, aswy'r hwrdd,
Gynddeiriogi 'n ddewr agwrdd,
Ac a'i fraich fraisg a'i froch fryd,
Daro i fwyallt drwy i fywyd.
Ar ddyrod mor ddiwyrni-
I lawr ag ef, mal rhyw gi!

A hi yn brin nawn, pen y Breninwyr
Poerid i'w wyneb dan draed Prydeinwyr;
A llywydd du, bradog,—lleiddiad y brodyr,
Felly obrwywyd trwy fwyallt breyr;
Ei gorffyn euog rwygai'r ffynwewyr,
A phwy ofalai?--ffoai ei filwyr,
Gan lwfr redeg o ganol y frwydyr;—
Gorhoenus ydoedd gawriau ein sawdwyr.
Daeth BUDDUGOLIAETH i'n gwyr—uchelfri,
A'n Draig yn hoewi drwy eigion awyr.

Y goron hwyliwyd o goryn halog
Dienaid fradwr, dyn diofrydog,
I'w throi i Harri 'n dalaeth oreurog,
Mal yr aer teilwng—mal arwr talog,
Yrrai bwynt dial ar ben y taeog:
Uwch-raddol linell âch hir-ddolennog
A'i nodasai i fod yn dywysog;
A'i boed yn hannu o edlin enwog
Yr Ynys, a'i choronog—Unbennaeth,
Drwy hen gadwraeth hawl deyrn-gadeiriog.

Cyfryngiad Rhagluniaeth er adferu
Unbennarth Prydain ir Brython.

O dŵr glan da Ragluniaeth,
I le 'r gâd Addoliad ddaeth;
A Heddwch, un llaw iddi,
A Mawl hardd, i'w hymyl hi,

I fwrw llifo ofer llon
I hoewalau'r awelon
O ddifesur ddefosiwn,
Am råd Duw 'r ymwared hwn;
A'n byddin, gyda gwin y gwynt.
Ehedlif gras anadlynt,
I 'mostwng ar y maes-dir,
Mewn Mwch ddiolchgarwch gwir,
I Frenin y Brenhinoedd,
Ddaeth a'r fuddugoliaeth goedd
O du hen Gymru, fu 'n goll
Trwy ystwrf trais diarfoll.

Harri Frenin
Gyda i fyddin,
Ar y ddeulin,
Ior addolent;
"Ti Dduw folwn,"
Mewn cyd-fyrdwn,
A'u gwlad-farwn,
Wiw glodforent.

Llywydd dwrn enillodd deyrnas,
Amhai i gred, ym mawl gras;
Amhai i gerdd mawl gwir-Dduw,
Dogn y dydd oedd-Digon Duw."
Eu teyrnged hwynt, er ungwr,
Ga'i Duw, hollalluog dŵr.
Têr orchwyl patriarchaidd,
O rywiog rin Cymreig wraidd.

Nodiadau

1. Yr oedd mab Stanley yn wystl gan Rhisiart, ac wedi methu dianc.