Gweithiau Eben Fardd/Ymdaith y lluoedd i Bosworth

← Llaw Cymru gyda Harri Tudur

Gweithiau Eben Fardd gan Ebenezer Thomas (Eben Fardd) golygwyd gan Owen Morgan Edwards

Y frwydr galed, chwerw →

Desgrifiad o weithrediadau y frwydr.

Gan barodrwydd gwyniau brwydrol,—iasau
O ysiant ymladdol
Anadl eiddig dialeddol,
Y ddwy fyddin ar wedd feiddiol,
A gyfeirient olwg farwol,
Un at arall, yn naturiol;
A diflin gâd, flaen ac ol—ar ddechrau
Ing—wacau angenol.

Rhagluniaeth, ar baladr goleuni―ter,
Hwnt, oedd yn penodi
Rhesau treiswyr i astrusi,
A hwyl hyrwydd i lu Harri,
I ail ynnill yn ol inni,
Ein tir anwyl a'n tirioni;
A brwydr er adfer en bri,—ydoedd hon,
I'n Brython bur wythi.

Gerwin wŷs anwar yr udgorn seiniai,
A thwrw arwrol uthyr or-awriai,
Trwy'r awyr uchod, hir yr her-wawchiai,—
A swn, hyd adref, hyson a didrai,
O bwyntiau wybyr, a'i bau atebai,
Hedd-luest Anian a ddolysteiniai;
Mal ar wirodydd, y milwr wridai,
Ei ysbryd enwyllt a'i asbri daniai,
A gwyn arf a gynhyrfai—dechreu wnaeth
Mawr rôch aerwriaeth, a'r march weryrai.

O'r rhengoedd!—ein tynged rhyngddynt hongia!
Syr Rhys ap Domos yr yspaid yma
Dasgai ei filwyr, ac nid ysgafala,
Ond tynn i'r byw oedd tynwyr y bwa,—
Tynnent am goron Britannia,—cystal
Ar awr y treial ag arwyr Troia.

Y gwyr o saethyddion gwarsyth oeddynt,
A bywyd-annel y bwa dynnynt,
A thafai cawri saethau fel corwynt,
Yn haenau dallol, y nen dywyllynt;
Yn do arswydus hwy draws ehedynt,
A thrwy dariannau, aruthr drywenynt,
Ein trâs, o gwmpas a gwympynt!—ond mwy
O ach Afarwy i'r llwch a fwrynt.

A phoethach, boethach y bu
Neges wythig y saethu;
Saeth ar ol saeth gyda si
Echrysawl fylchiai'r rhesi;
Ac Angan yn rhygyngawl
Rodianna, i hela hawl;
Gan had amad ei enau,
Lluaws a geid yn llesgha
Am arwr mwy a loriwyd,
Wele i fedd wala o fwyd:
Gweld gwaed. galedai gedyrn
At dwrw a châd dewr a chwyrn,
Can archoll yn cynyrchu
Aidd i ladd, yn y ddau lu.

Gyda hyn, Rhisiard, a'r gâd yn wresog —
Bwria ergydion yn bur gawodog—
Ei ddu ochr yno ddechreuai annog,
A'i milain wasgu ymlaen i ysgog;
Ac yntau i human fal eigion tonnog,
Treiglai i wyniau i'r antur galonung:
Hyn a argoelai Henry wagelog.
A pharotoai i'r cyffro taeog,
Efoi fyddin fyw feiddiog—ni syflai
Ac ni ddorai ei elyn cynddeiriog.

Pwys y rhuthr oedd aruthrol,—ac hedfa
Y cadfeirch llamsachol,
Yn hyrddiau anwaharddol.
Antur i neb eu troi'n ol.

Marchogion ym mroch agwedd—ellylion
Cyllellawg brad—rysedd;
Diangai clust o dinc cledd
Hydri gwŷr di drugaredd.

Ow! Brandon! with ffon praff Faner—Prydain,
Prid oedd ei eonder;
Llumanyddir lle mynner,
Noddwr hyf, na dorai her.

Ar ei luman, carlamu wnaeth Rhisiart,
A throes i'w drywanu,
Mab y fall, a'i fwyall fu,
Wrth-arwr i'w ferthyru.

Ond trwy y fintai troai y fantol;
Y brwd, hyderus, burwaed Tudurol
Ferwai wythenau'r fyddin Frythonol,
Henry orfyddai yr honnwr arfeiddiol,
A bwriai adref yr ynni brwydrol
Yn erchyll foryn, a rhoch lifeiriol
O hyll adladdiad, hallt, dialeddol,
Ar fronnau anwir y dorf frenhinol;
Dyna nawf y donn yn ol,—yn ffodus
Troi wnai'n warthus y teyrn yn ei wrthol.

Mae ffawd ac anffawd wrth gynffon—cadfarch
Cyhydfwng a digllon;
Rhy arwydd a'i weryron,
Lle ffynno honno neu hon.

At Harri ffel troai ffawd
Unffurf,—at Risiart anffawd.

Ap Tudur oedd yn curo—a rhesan
Rhisiart yn teneua;
A chledd Siaspar yn taro,
Ddiwrnod trin, ddau ar un tro.

I ddial teryll ni ddaliai tarian,
Troi wnai rhengoedd y teyrn i ryw hongian,
Ac ar eu gogwydd, gwyro a gwegian—
Yn wyneb eu hamharch yn bwhwman,

Ffroeni, a gwynnu, mewn ffyrnig anian,—
Cnoi gwefl, o ofid, gan y gyflafan;
Rhusai'r tro Rhisiart, druan,—dip neu ddau,
Ai eiddig aeliau mal rhyw ddwy geulan;
Ond O!ei ddewredd!—nid oedd a'i hoerai,
Na dun na diafol, na dawn a'i dofai;
Golygon y Ddraig ai-—gynddeiriogai
Bi galon dirial, gelyn ni ddorai
Fi luon agwrdd a ail anogai,
Cyd wydneiddiwch mewn cad adnewyddai;
T'w holaf autur hwyliai ei fintai—
Tewder ei osgordd ar Tudur wasgai,—
Yn fôr o chwys ei farch chwai—i'r cyrch hwn,
Yn ysbryd annwn, a ysbardunai.
Trwy y canol, mal y Twrc ei hunan,
Ar annel by wiog ei garnol buan,
Ymgeisiai at redeg, megys trydan,
Gopyn llamog, gipio ein lluman,
A bwrw ar Harri, ei'n breyr eirian,
Holl adwyth ynni melldith ei anian,
Nes, â troed dig, ei sathru tan—echrys
Wyniau ei 'wyllys o hynny allan.

Syr Sion, oddiwrth fón y faniar,—druan
Darawyd i'r ddaear;
Yn yr ergyd arwrgar,
Is dwrn bwys gormesdeyrn bâr.

Taer gydiai, trwy y godwrdd,—heb unon
Yn ein Baner agwrdd;
Ni chaffai prin ei chyffwrdd—
'Lawr a'hi oi law, ar hwrdd.

Ym myw yr adeg Rhys Amhredydd,—ar air
Harri, ai 'n llumanydd.—
"Cymro fu—Cymro a fydd "
Benaerwr a banerydd!

Nid Rhisiart a'i gyd-dreiswyr—llurygog
Allai rwygo'n rhestyr;
Trwy'r gwrych-flew o ffynwewyr,
Pa ofer gamp a fu'r gyrr?

Llu Cymru Nid mur llac, amrwd—ydoedd,
Ddatodai ar hergwd,—
Nid cleiach brau, ond calch brwd,
Dinas aer nad ai 'n swrwd.

Crymu wnaeth y Crwm yn ol,
Er ei yriad arwrol;
A'i farch-lu 'n ymdaflu'n dost,
Dratheryll, drythyll drathost;
Pob cadfarch yn tywarchu
Turri y llawr trwy y llu;
A'r gwayw ffyn yn rhwygo'u ffordd,
Rhyfel-dwrf a mawr faldordd,
Mewn dewr-stwr trwm, yn darstain,
Rwyfawg lu! eu harfau glain;
Gan rincian yn yr encil,
O ddig cas, eu dannedd cil;
A'u lluryg, fal croen llawrudd,
Yn wrid trwch o orwaed rhudd;
Neidiai gwaed hyd egwydydd
Pob cadfarchi a rhedfarch rhydd,
Tra'n wasan i'w trwm garniad,
Gyrff gwyr, cymrodyr ym mrad.