Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill/Pa Leshad?

Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill

gan Thomas Gwynn Jones

PA LESHAD?
"Canys pa leshâd i ddyn os ynnill efe'r holl fyd a cholli ei enaid ei hun?"

Son yr ydych am gymdeithas,
Baldordd beunydd am wareiddiad,
Haeru fod rhyw amcan uchel
Yr y'ch fyth yn cyrchu atto;
Er ei fwyn yr y'ch yn gwneuthur'
Pob amryfal waith a ddichon
Llafur llaw ac ymdrech meddwl;
Er ei fwyn yr y'ch yn codi
Eich hysgolion a'ch heglwysi,
Ac yn adeiladu trefi
Lle mae dynion yn ymdreulio
Mewn prysurdeb diorffwysdra;
Gwneuthur llongau a pheiriannau
Heb rifedi 'r ydych erddo,
A dyfeisio fyth a cheisio
Difa gofod, trechu amser.

Diau, gwych yr y'ch yn gwneuthur,
Dysgu dyn y' mhob gwybodau;
Ac nid drwg yw codi trefi,
C'yd y byddon' lân ac iachus;
Gwych yn ddiau, drwy ddyfeisiau,
Ddofi gwyllt elfennau anian,
Ond yn awr, mynegwch immi
Pa beth ydyw'r amcan uchel
Y mae cymmain' llafur erddo.

Meddech chwithau, "Codi dynion,
"Gwella'u moes a chlirio 'u deall,
"Gwneuthur bywyd ar y ddaiar
"Yn ddedwyddach a rhagorach."

Dyna amcan bendigedig,
Cyd y byddoch ffyddlon iddo!
Eithr, sefwch ennyd fechan
(Dir nad êl y byd yn deilchion
Herwydd yspaid ferr o seibiant),
Syllwch ar y gwae yr ydych
Yn ei beri, ac ymbwyllwch,
Chwi, y gwladofyddion medrus,
Chwi, athrawon a dyscawdwyr,
Chwithau'n anad neb, offeiriaid.

Onid yw eich mall ystrywiau
Yn cythruddo gwŷn cythreulig:
Oni raid, i'ch diogelu
Yn eich breiniau a'ch esmwythyd,
Feithrin pob rhyw ffel gyfrwystra,
Fagu pob rhyw drais a gorthrech;
Chwi ni ruswch yrru dynion
Lu i dywallt gwaed eu gilydd;
Po anfattaf fo'r gymhelri,
Crochach fyth a fydd eich baldordd
Am "anrhydedd" a "gwareiddiad."
Chwi, o mynnwch godi dynion,
Sut y dichon ichwi oddef
Yn y druan wlad yr ydych
Mor eiddigus dros ei hurddas
Bob rhyw fryntni a thrueni
Nas gŵyr anwar mo'u cyffelyb?

Os dyrchafu dynion ydyw
Amcan penna'r addysg uchaf,
Onid bach yw ol y dynion
Sydd yn ffynnu dan eich dwylo,
Ac yn caffael y llawryfon
Uchaf a'r anrhydedd pennaf
Y gall deall byd eu rhoddi?

Os y mynnech wneuthur bywyd
Ar y ddaiar yn rhagorach,
Oni pheidiech ag ymryson
Ac ymgecru 'nghylch dychmygion
Res, yr ydych yn eu galw
Wrth yr enw athrawiaethau—
Ymgais dyn i ddodi cylchau
Bach ei feddwl terfynedig
Am y sydd yn ddiadnabod !
A thra'r ydych yn ymdderu
Gyda'ch gilydd, y mae'ch brodyr
Yn dioddef mewn trueni,
Ac yn gruddfan am ollyngdod
Rhag y drwg nas gallan' wrtho,
Megys rhagddyn' hwy eu hunain.
Chwi a'r amcan dyrchafedig,
O, drueni! a raid credu
Nad yw'r cwbwl namyn rhagrith?
Onid Moeth yw'r amcan uchaf,
Onid dyma'r llwybr atto—
Trecha' treisied, gwanna' gweidded?

Eithr, meddech chwi, mae cariad
Yn lefeinio'r byd yn gyson;
Ef a gododd bob rhyw noddfa
I drueiniaid anffortunus,
Megys tlottai ac yspyttai,
Lle mae Cariad a thosturi
Yn lliniaru dioddefaint.

Rhoer mai gwir yw hynny ynte,
Oni ddichon Cariad cymmaint
Ymfoddloni ar ei ddigon
Fal y caffo pawb ei gyfran,
Yn lle rhoddi o'i ormodedd
Salw gardod rhag difwyno
Holl hyfrydwch hoedel hefo'r

Golygfeydd yr ydys felly
Yn eu cuddio rhag y llygad,
Fel yr ydys fyth yn cuddio.
Pob ysgarthion annymunol?

Mwya'r llafur, mwya'r dolur,
Goreu'r esgus, gwaetha'r effaith;
A thrwy nos yr oesau hirion
Mae'r ddiatteb hawl yn swnio,
"Pa leshâd?"
Ac yn nyfnder ein calonnau
Y mae rhywbeth fyth yn adsain,
"Pa leshad!"

Nodiadau