Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam/Ychydig o Hanes Yr Achos Methodistaidd Seisonig Yn Ngwrecsam
← Gwasanaeth Cyhoeddus Diweddaf Y Parch. Henry Rees | Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam gan Edward Francis, Wrecsam |
Addysgiadau Oddiwrth yr Hanes → |
YCHYDIG O HANES
YR ACHOS METHODISTAIDD SEISONIG
YN NGWRECSAM.
GAN i'r achos Methodistaidd Seisonig, yn y dref, gael ei ddechreuad mewn cyssylltiad â'r achos Cymreig yn Abbot-street, byddai yn angharedigrwydd ynom, yn hyn o hanes, beidio a gwneuthur crybwylliad byr, o leiaf, am hwnw hefyd. Buasai yn dda genym roddi hanes manwl am dano, a buasai yn hawdd i ni wneyd hyny, oblegid y mae genym ddefnyddiau helaeth wrth law, a'r rhai hyny wedi eu casglu a'u hysgrifenu gan y diweddar Mr. Richard Davies, Temperance Hotel, yn y dref, yr hwn hefyd fu yn un o sefydlwyr cyntaf yr achos: ond y mae hanes yr achos Cymreig wedi chwyddo cymmaint o dan ein dwylaw fel yr ydym o dan yr angenrheidrwydd i fod yn fyr.
Enwau y personau a ysgogasant gyntaf yn hyn oeddynt y Parch. W. Edwards, Town-hill; Mr. Isaac Jones, Hope-street; a Mr. R. Davies, fel y crybwyllasom o'r blaen. Mae yn gôf gan rai fod Mr. Isaac Jones yn un o'r teithwyr oedd yn y gerbydres gerllaw Caerlleon, pryd y torodd y bont ac y lladdwyd amryw o honynt, ac yn eu plith Mr. Isaac Jones, a hyny yn fuan ar ol dechreuad yr achos. Yr oedd hyn yn golled drom ar y pryd, gan nad oedd yr achos eto ond yn fabandod.
Dechreuwyd yr achos Seisonig, yn y dref, yn niwedd y flwyddyn 1845. Ardrethwyd lloft eang yn nghanol hen warehouse yn Bankstreet, yr hon a adgyweiriwyd ac a wnaed yn fath o le i addoli. Y dydd yr ardrethwyd y lle, fe aeth y Parch. William Edwards ac a brynodd hen bulpyd y gwyddai am dano yn y dref, yna efe a ddywedai yn ei iaith ddigrifol ei hunan, 'Wel, de'wch lads, awn a'r hen bulpyd i'r room, i gymmeryd possession o'r lle.'
Y gareg sylfaen isaf yn adeiladaeth Methodistiaeth Seisonig yn y dref ydyw yr ysgol sabbothol; oblegid dyma ydoedd y moddion cyntaf o râs yn y lle. Enwau yr athrawon cyntaf oeddynt y Meistri Isaac Jones, Joseph Edwards, Arthur Jones, Owen Jones, ac un Mr. Edwards, Wheatsheaf. Dydd Nadolig, yn 1845, cafwyd cyfarfod pregethu, fel tro arbenigol i gyssegru'r lle, pryd y gweinyddwyd gan y Parch. Mr. Morgan, o'r Trallwm, ac eraill.
Yn mhen yspaid o amser, ar ol dechreu addoli yn y lle, fe gafodd yr achos fath o lewyg trwm, a bu agos iawn iddo a marw. Yn y cyfamser fe alwyd cyfarfod cyffredinol, pryd y daeth yr holl frawdoliaeth fechan yn nghyd, i ystyried pa beth oedd oreu i'w wneuthur odditan yr amgylchiadau, ai gadael iddo i drengu ai ynte arfer rhyw foddion effeithiol er ei adferu. Ar ol llawer o ymddiddan pwyllog yn y cyfarfod, yr oedd yn hawdd gweled mai y syniad cryfaf oedd iddo drengu a marw.
Yr hen frawd a thad y Parch. W. Hughes, yr hwn oedd yn y lle, yr hwn ar y pryd a deimlai i'r byw yn herwydd y peth, a safai yn fan ar ei draed, ac a ddywedai mewn iaith rymus, No, we will not let it die. Bu eiddigedd a sêl yr hen frawd ar y pryd, yn pledio dros yr achos, yn foddion effeithiol iddynt ail ymaflyd ynddo o ddifrif, fel o'r dydd hwnw allan y bu ei lwyddiant yn ddymunol.
Yn y flwyddyn 1855, y cyfeillion yn y lle, y rhai erbyn hyn oeddynt wedi ymgorphori yn eglwys fechan, a roddasant alwad unfrydol i Mr. Joseph Jones, Liverpool, i ddyfod i'w gwasanaethu fel bugail, i'r hon alwad hefyd y rhoddodd yntau ufydd-dod. Yr oedd amryw eglwysi bychain eraill yn y wlad, heb fod yn nepell o'r dref; rhoddwyd y rhai hyny hefyd odditan ei ofal. Y lleoedd hyny oeddynt Crab-tree Green, Tabernacl, Glanʼrafon, a Summer Hill. Yr oedd ei lafur yn ei flynyddoedd diweddaf wedi ei gyfyngu yn unig i'r Tabernacl a Gwrecsam. Bu Mr. Jones yn gweinyddu yn y ddau le diweddaf am oddeutu deng mlynedd. Ymadawodd o Wrecsam i Groesoswallt.
Ychydig, debygid, oedd nifer y gwrandawyr pan y daeth Mr. Jones i'w plith, ond pan yr ymadawodd yr oeddynt wedi cynnyddu yn fawr.
Yn fuan ar ol dyfodiad Mr. Jones i'r dref, fe ddewiswyd Mr. Charles Hughes yn ddiacon yn y lle. Erbyn hyn yr oedd golwg ddymunol ar yr achos mewn llawer ystyr, a phobpeth yn cael ei gario yn mlaen yn rheolaidd, trefnus, a deheuig.
Gan fod y room, yn Bank-street, yn lle anghysurus i addoli, meddyliodd y brodyr am gael lle helaethach, a mwy cymhwys. Yn y flwyddyn 1856, a'r flwyddyn ganlynol, adeiladwyd addoldy newydd yn Hill-street, yn y dref, yr hwn yn awr sydd yn adeilad cymhwys o ran maint a lle. Dydd Gwener y Groglith, yn 1857, cyssegrwyd y lle hwn hefyd, pryd y cynhaliwyd ynddo gyfarfod pregethu. Gweinyddwydd ar yr achlysur gan y Parch. William Howells, Liverpool, yn awr athraw yn Athrofa Trefecca. Yr oedd nifer y cymmunwyr erbyn hyn yn 37, a'r ysgol sabbothol yn 70. Yr oedd hefyd, yn y lle, gynnulleidfa dda yn gwrando.
Yr oedd pob serchawgrwydd a charedigrwydd yn bodoli rhwng yr achos Cymraeg a'r un Seisonig. Ar ol i'r brodyr ymsefydlu o honynt yn eu capel newydd yn Hill-street, rhoddwyd rhyddid yn nghapel Abbot-street, ac annogaeth yn wir, os oedd rhyw rai yn dymuno ymuno â'r cyfeillion Seisonig, yn Hill-street, fod pob croesaw iddynt wneyd felly, er, ar yr un pryd, fod yn ddrwg gan y cyfeillion yn Abbot-street eu colli. Gan fod rhai yn Abbot-street yn deall yr iaith Seisonig yn well na'r Gymraeg, fe ymadawodd rhai, ac ymunasant â'r cyfeillion yn Hill-street. Dymunwyd ar bawb ag oedd ar fedr ymadael am wneyd hyny ar unwaith, fel na byddai yr eglwysi yn cael eu haflonyddu drachefn. Yn mhlith y rhai a adawsant Abbot-street, ac a aethant i Hill-street, yr oedd y Parch. T. Francis, Mr. T. Phennah, a Mr. W. H. Williams. Mae yn ym ddangos fod y tri brawd a enwyd wedi bod, ac yn bod, yn ffyddlon a gwasanaethgar yn Hill-street. Hill-street hefyd oedd cartref yr hen frawd y Parch. Wm. Hughes, ac yn y dref hon y bu efe farw.
Fe fu gweinidogaeth y Parch. Joseph Jones yn nghorph y deng mlynedd y bu yn Wrecsam, a'r amgylchoedd, yn dderbyniol a bendithiol, a theimlid colled ar ei ol pan yr ymadawodd.
Yn fuan ar ol ymadawiad y Parch. J. Jones, fe alwodd y brodyr yn Hill-street ar y Parch. E. Jerman i'w gwasanaethu, yr hwn yn awr sydd yn eu plith er pan yr ymadawodd Mr. Jones. Mae yn dda genym allu hysbysu fod y brawd ieuangc hwn yn llafurus a gweithgar, a'i holl ymdrechiadau yn cael eu coroni â bendith.
Nifer yr eglwys yn awr yn Hill-street, sef yr holl gymmunwyr, ydyw 70; yr ysgol sabbothol, 126; y gwrandawyr ar nos sabboth, oddeutu 200; ychydig yn llai o nifer ar foreu sabboth. Nifer y pregethwyr ydyw pump, sef y Parchedigion E. Jerman, T. Francis, J. Davies, a'r Meistri T. Phennah, a W. H. Williams. Yr unig ddiacon yn y lle ydyw Mr. Charles Hughes.
Mae golwg obeithiol, debygid, ar hyn o bryd, ar yr achos yn ei holl gyssylltiadau. Mae eu bugail, Mr. Jerman, yn hynod o'r llafurus gyda'r plant a'r bobl ieuaingc, a'i holl lafur yn bur dderbyniol ganddynt.