Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia/Symud i Ddyffryn y Camwy

← Y Glaniad a'r Byw yn Porth Madryn

Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia gan Abraham Mathews

Codi y Faner Archentaidd ar Ddyffryn y Camwy

PEN. VI.-SYMUD I DDYFFRYN Y CAMWY.

Daethpwyd i ddeall yn fuan nad oedd yn Porth Madryn le i sefydlu ynddo, o herwydd diffyg dwfr croew, ac felly ofer oedd gwneuthur un gwaith parhaol yn y lle. Tir tywodog a graianog sydd oddeutu Porth Madryn; nid oes yma na dyffryn, nac afon, na nant, nac yn wir un math o darddiad yn un man—tir gwael, yn llawn o fân lwyni o ddrain Yn lle colli dim amser, trefnwyd fod y dynion sengl a'r penau teuluoedd mwyaf llawrydd i fyned drosodd ar unwaith i'r Camwy. Yr oedd rhwng Porth Madryn a Dyffryn y Camwy lawn deugain milldir, ond nid oedd yma na ffordd na llwybr o fath yn y byd, am nad oedd neb erioed, mor belled ag y gwyddys, wedi bod yn teithio y ffordd hon heblaw Indiaid ar rhyw ddamwain. Yr oeddid yn gwybod pwynt genau yr afon Gamwy, yn ol y mapiau y pryd hwnw, ond nid oedd un o honynt yn gywir, ond môrlen Fitzroy. Beth bynag, trefnwyd i fyned yn finteioedd o ddeg neu ddeuddeg yr un; rhoddwyd i bob mintai un ceffyl i gario clud, cwmpawd i gymeryd y cyfeiriad priodol, ac ymborth a dwfr at y daith. Trefnwyd hefyd i lwytho ein bywydfad a lluniaeth, a'i anfon yn ngofal morwr medrus o'r enw Robert Neagle ac ychydig ddwylaw ereill ag oedd wedi arfer ar fôr. Yr oedd gan y cwch hwn tua 70 milldir o for o'r porth lle yr oeddym i enau yr afon. Yr oeddid wedi trefnu fod y minteioedd i gychwyn un diwinod ar ol eu gilydd, ac yr oeddid yn tybied na chymerasai iddynt ond dau ddiwrnod yn y fan pellaf i fyned o Borth Madryn i Ddyffryn y Camwy. Rhywfodd neu gilydd, ni chafedd y minteioedd hyn y cyfeiriad iawn, a bu iddynt golli y ffordd, a chrwydro, ac yn lle cyrhaedd yno mewn deuddydd, buont agos i bedwar niwrnod ar y paith. Dyoddefodd y minteioedd hyn galedi ar eu teithiau, yn benaf mewn angen dwfr ar y paith, wedi cyraeddo, ddiffyg ymborth. Er i'r cwch fyned allan o'r porthladd yn ddyogel, ac amgylchu pwynt Ninffas, trwy rhyw anffawd rhedwyd ef i'r lan, a methwyd ei gael allan drachefn i'r mor, a churwyd ef gan y tonau nes ei anmharu, ac wedi rhoi ei gynwysiad ar y traeth, a rhoddi hwyl drostynt, dychwelodd y dynion ar eu traed i Porth Madryn. Gwelir felly fod y minteioedd oedd wedi myned i'r Camwy, yno heb ddim bwyd, ond a allent bwrcasu eu hunain gyda'u drylliau. Buont yn byw ar rywbeth a allent saethu—llwynogod, ac adar ysglyfaethus creaduriaid nad oeddynt gyfreithlon dan gyfraith Moses, ond oedd yn gwneud y tro dan yr amgylchiadau, ac yn ddiameu genyf yn oddefedig gan yr Hwn sydd mor drugarog ag ydyw o santaidd. Yn mhen ychydig ddyddiau, cyrhaeddodd y fintai oedd yn dyfod ag oddeutu 800 o ddefaid drosodd o'r porthladd i'r dyffryn, felly cafwyd digon o gig defaid, ond nid oedd genym halen na dim arall i'w fwyta gydag ef, ond byddid weithiau yn ei ferwi yn nwfr y mor, neu ynte yn tywallt dwfr hallt arno wedi ei rostio. Wedi clywed y newydd am y cwech, penderfynwyd yn Porth Madryn anfon lluniaeth drosodd ar gefnau ceffylau, ond yr oedd y ffordd hon yn rhy anniben i gyflenwi angen y nifer ydoedd ar y Camwy, ac felly dychweledd amryw o'r penau teuluoedd yn ol i Borth Madryn, lle yr oedd yr ystordy a'r ymborth. Yr oedd y gwragedd a'r plant o hyd yn Mhorth Madryn, a llawer o benau teuluoedd erbyn hyn wedi dychwelyd o'r Camwy, a rhai heb fyned oddiyno o gwbl. Yr oedd rhai yn ystod yr amser hwn yn gweithio yn gyson ar y ffordd o'r porthladd i'r Camwy, a gwnaed tuag wyth milldir o honi y pryd hwnw. Erbyn hyn yr oedd yn y porthladd y llong "Ellen," eiddo Captain Wood, wedi dyfod yno gyda llwyth o geffylau. Penderfynwyd llogi y llong hon i gludo y clud a'r ymborth, a'r gwragedd a'r plant dros y dwfr i'r Camwy.

Yn ystod yr arhosiad hwn yn Mhorth Madryn, bu farw un wraig o'r enw Catherine Davies, o Landrillo, ger Corwen, priod Robert Davies, a rhoddodd Elizabeth, priod Mr. Morris Humphreys, enedigaeth i ferch, yr hon a elwid Mary, ac enwyd bryn ar y ffordd o Porth Madryn i'r dyffryn ar ei henw yn Fryniau Mary, am i rywun gael y newydd am ei genedigaeth pan yn croesi y bryniau hyn.

Cafodd y llong "Mary Ellen," wynt croes, a methodd ddyfod i mewn i'r afon am 17 niwrnod, ac yn ystod yr amser uchod, bu yn teithio llawer yn ol ac yn mlaen, a dyoddefodd y gwragedd a'r plant yn fawr iawn, a dyfethwyd llawer o'r ymborth. Yr achos penaf o'r dyoddefiadau ar fwrdd y llong hon oedd prinder dwfr i yfed ac i wneuthur bwyd, ac felly llawer o'r rhai gwanaf yn suddo i wendid o eisieu ymborth priodol. Collwyd baban neu ddau ar y fordaith hon. Methwyd cael lle i bawb ac i'r holl glud y tro hwn, ac felly gorfu gwneud ail fordaith, ond llwyddwyd y waith hon i ddyfod i mewn i'r afon mewn ychydig ddyddiau, ac heb golli neb na dim.