Llewelyn Parri (nofel)/Pennod XV

Llewelyn Parri (nofel)

gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)

PENNOD XV.

Dychwelai Llewelyn Parri o'r wlad, lle y bu'n treulio'r diwrnod. Ar ei ffordd gartref, galwodd yn y Plas Newydd, i weled Walter M'c Intosh, ac i ddadlwytho 'i fron o gyfrinach ddyddorol, fel yr arferai'r ddau wneyd â'u gilydd, pa bryd bynag y byddai rhywbeth pwysig ar eu meddyliau.

"Llawer a boenasoch arnaf," meddai Llewelyn wrth ei gyfaill, " yn nghylch fy mod bob amser yn cadw'n mhell oddi wrth y lodesi. Y gwirionedd yw, na chyfarfyddais i erioed, tra heddyw, â'r un fenyw a fedrodd fy swyno i'w charu. Ond yn awr, yr wyf wedi syrthio dros fy mhen a'nghlustiau mewn "cariad."

"Atolwg, a yw'n ormod i mi ofyn pwy yw'r angyles a ddylanwadodd gymaint arnoch?"

"Wn i ddim yn iawn, er fod genyf amcan." "Ha, hacampus! Barddonol iawn! 'Doedd ryfedd eich bod mor benboeth, y ddwy flynedd ddiweddaf, yn nghylch rhai o'ch beirdd cymreig; tybiwn fod tipyn o natur prydydd ynoch chwi eich hun.—Syrthio mewn cariad â benyw na wyddoch yn iawn pwy yw! Ai rhyw ddyn felly oedd y Lewys Morris hwnw y byddoch yn brolio cymaint ar ei ganiadau pan yn eich diod?"

"Dichon mai ê. Ond pa fodd bynag am hwnw, felly mae hi wedi digwydd hefo mi. Yr wyf wedi cael fy llygad—dynu, braidd, gan y rïan addfwyn a'm cyfarfyddodd."

"Pa le, a pha fodd y cyfarfyddasoch â'ch gilydd?" Gofynai Walter, gyda math o wên gellweirus. Ond yr oedd Llewelyn yn rhy ddifrifol gyda gwrthddrych ei serch i ganfod hyny. Aeth yn mlaen i adrodd fel y cyfarfyddodd â'r fenyw brydweddol a dynodd ei sylw gymaint:

"Fel yr oeddwn yn cerdded ar hyd glan y cornant prydferth sy'n treiglo'n agos i'n fferm, a fy meddwl wedi ei sefydlu ar ddarn tlws o farddoniaeth sydd yn yr hen lyfr Cymraeg yma, o waith Cymro, o'r enw Dafydd ab Gwilym, daethum ar draws geneth garuaidd, yr hon hefyd oedd yn darllen, ac yn ymddangos mor ddwys yn ei myfyrdodau ag oeddwn inau. Bu braidd i ni a tharo yn erbyn ein gilydd, mor agos yr aethom y naill at y llall cyn i'r un o honom wybod fod neb yn ymyl. Neidiodd yr eneth gam neu ddau yn ol, fel pe mewn braw, ac edrychai fel wedi synu. Nid oedd yn hardd iawn ymwisgai mor blaen a'r un merch ffermwr yn nghanol y wlad—ond yr oedd rhywbeth yn ei hymddangosiad ag a barodd i fy nghalon roddi tro a thoddi'n llymaid, wrth edrych arni. Yr oedd wedi ei gwisgo mewn du, fel pe buasai'n mournio, ac yr oedd ol gofid ar ei grudd. Wrth i mi edrych arni yn o galed, gwridodd ychydig. Yr wyf yn tybied ddarfod i'm hymddangosiad effeithio rhywfaint arni; ond curai fy nghalon fel calon aderyn bach wedi ei ddal mewn croglan. Edrychai tuag ugain oed, a chyn iached a rhosyn Mai. Ceisiais ymesgusodi am ddyfod ar ei thraws mor ddiddisgwyl. Ni's gwyddwn pa beth i'w ddweyd. Pan glywodd hi fy llais, edrychodd arnaf gyda'r fath dynerwch a lledneisrwydd, nes taflu fy holl enaid i fath o berlewyg. Dywedodd wrthyf, yn y llais mwynaf a glywais gan eneth erioed, heblaw Gwen, am beidio rhoi'r bai arnaf fy hun, gan ei bod hi mor feius a minau. Ac yna hi a aeth yn ei blaen, gyda 'i llygaid mawrion yn syllu'n wylaidd ar y llawr. Wyddwn i ddim beth i'w wneyd—pa un ai myned yn fy mlaen—sefyll yn yr un man—ynte myned ar ei hôl hi. Ond deliais i edrych arni, nes yr aeth o'r golwg, yr ochr arall i'r goedwig sydd o'r tu cefn i hên dŷ fy mam. Edrychais o'm hamgylch, ond nid oedd yr holl olygfa hardd yn ddigonol i ddiddyfnu fy meddwl oddi ar y rian oedd newydd fy mhasio. Rhoddaswn yr holl fyd, pe yn fy meddiant, am gael ei gweled yn troi yn ei hôl, i siarad un gair â mi. Parhâi fy nghalon i guro—ymwibiai fy meddyliau'n ormodol i mi allu darllen dim ychwaneg; felly cauais y llyfr, eisteddais ar wreiddyn gwyn hen goeden fawr oedd yn cysgodi'r cornant, ac ni's gallwn feddwl am ddim ond am y fenyw. Dyfalais pwy a allai fod—o herwydd nid oeddwn wedi ei gweled erioed o'r blaen y ffordd honno, er i mi fod yn cerdded yno ganwaith—a phoenais fy hun a thybiadau fyrdd. Wedi eistedd yn y fan honno na wn i ddim pa hyd, cofiais fy mod wedi addaw wrth y wraig sy'n byw ar y fferm, bod yno erbyn amser ciniaw. Codais yn ebrwydd, ac aethum i chwilio am damaid o fwyd."

"Wel, ar y fan yma, Llewelyn," ebe Walter yn chwerthinllyd "ddarfu i mi ddim meddwl y buasai'r un ferch dan haul yn gallu effeithio cymaint a hyn arnoch, o herwydd tybiwn bob amser fod eich holl serch at y rhyw fenywaidd yn gydgorphoredig yn Gwen eich chwaer. Ond cerddwch yn mlaen."

"Wel, er fy mawr syndod, ond er fy llawenydd hefyd, pwy welwn yn eistedd ar yr hen setl fawr wrth y tân, ond yr un fenyw fyth. Ymddangosai hithau fel pe wedi synu llawn cymaint wrth fy ail weled inau. Cefais well mantais yn awr i'w holrhain o'i choryn i'w sawdl—i wylio ar ei holl ysgogiadau, ac i wrando ar ei llais. A mwyaf a edrychwn ac a wrandawn, agosach, agosach y teimlwn fy nghalon yn ymlynu wrthi. Nid oedd yn gwybod ond y nesaf peth i ddim am ddull coegaidd y rhan fwyaf o foneddigesau balch y trefi—ni welodd fawr o'r byd, ond cymerodd Natur ddigon o ofal i'w gwneyd yn hynod am ei hawddgarwch, ei graslonrwydd, a'i lledneisrwydd. Plentyn Natur perffaith yw hi."

Wrth i Walter dori ar stori Llewelyn trwy chwerthin am ben ei wresogrwydd yn ei da darlunio, dywedodd yntau gyda mwy o ddyhewyd fyth,

"Oh, pe gwelsech chwi ei gwallt melynwawr—ei llygaid asurliw—ei gwefusau cwrelaidd ei gwddf gwyn—a'i ffurf perffaith! Rhuthrodd llinellau Dafydd ab Gwilym i wallt ei Forfudd, i fy nghof gyda grym.'

"Sut mae y rhein'y?" gofynai Walter, gyda gwên ddichelledig arall.

"Wel, mae'n hawdd i mi eu hadrodd, ond y mae'n ddrwg genyf nas gellwch chwi eu deall; ond pe baech yn medru, chwi a siaradech yn llai bostfawr o feirdd yr Alban, ac yn fwy parchus o feirdd Cymru. Dyma rai o'r llinellau:

Yn gwnfallt, fanwallt, fynwaur,
Yn gangog, frig eurog, aur.
Aur melyn am ewyn môr,
Tresi mân tros ei mynwor:
Bargod haul goruwch brig tón,
Lleuryg euraid, lliw'r goron;
Blodeuog oedd, blaid ag aur,
Brun gwyreiddwallt brig ruddaur.
Canaid ei grudd dan ruddaur,
Cofl aur wen, cyfliw a'r aur;
Eirian rodd arwain ryddaur,
Ar ei phen o raffau aur."

"Wel, gawsoch chwi wybod pwy oedd hi?" gofynai Walter.

"Naddo. Gofynais i'r wraig sydd yn cadw y tŷ, a phan oedd hi'n myned i ddweyd wrthyf, daeth yr eneth ar ein traws, a thorodd ar y stori. Felly, rhaid i mi aros tan yfory heb wybod dim o'i hanes. Af i'r fferm y peth cyntaf boreu 'fory."

"Well done, Llewelyn! mae 'ch dull o syrthio mewn cariad yn deilwng o fod yn sylfaen i novel newydd gan Syr Walter Scott. Gobeithio na fydd gwrthddrych eich cariad mor ystyfnig i ddychwelyd eich serch ag y mae Gwen yn gwneyd i mi!"

*⁠*⁠*⁠*⁠*⁠* Boreu dranoeth, aeth Llewelyn drachefn i'r fferm. Cafodd hyd i'r wraig ei hunan yn y tŷ. Defnyddiodd y cyfle cyntaf i'w holi yn nghylch y lodes ddyeithr oedd yno ddoe. Cafodd allan mai merch i berthynas i wraig y raig y tŷ ydoedd hi, wedi dyfod o sir Fôn, i dreulio mis neu ddau gyda hwy, er mwyn "bwrw 'i hiraeth," ar olmarwolaeth ei thad.

Cadw fferm, yn agos i L————, yr oedd ei rhieni. Bu ei thad farw bymthegnos yn ol, o'r darfodedigaeth, gan ei gadael hi a chwaer ieuangach yn amddifaid.

"Mae hi wedi bod hefo ni am wsnos bellach," meddai'r ffermwraig dda; "ac yr oeddwn yn meddwl yn sicr ei bod yn bwrw 'i hiraeth yn o lew. 'Drychai'n fwy llawen ddoe ac echdoe nag y gwelais hi o gwbl. Ond neithiwr, 'dydw i ddim yn meddwl iddi hi gysgu yr un awr—yr oedd yn ochyneidio trwy'r nos. Gofynais iddi hi, ar ol codi, beth oedd y mater; ond gwadodd fod dim byd neillduol. Ond, a deud y gwir, Mistar—maddeuwch i mi am fod mor hy' hefyd 'rydw i'n meddwl yn y nghalon fod y'ch 'drychiad a'ch geiriau chi wedi cymryd gafael yn ei meddwl hi."

Yr oedd Llewelyn yn falch clywed hyn; o herwydd ei fod mewn pryder mawr, rhag ofn mai o'i ochr ef yn unig yr oedd y cariad yn bodoli.

Cytunodd Llewelyn hefo'r wraig i adael iddynt fod yn y parlwr ar eu penau eu hunain am ychydig amser, pan ddeuai'r eneth i'r tŷ.

Felly fu. Gofynodd ein harwr iddi eistedd wrth ei ochr ef, yr hyn a wnaeth gyda'r gwyleidd-dra mwyaf. Gofynodd iddi,

"Beth ydych yn ei feddwl o'r ardal yma?" gofynai Llewelyn.

"O, y mae'n lle hyfryd!" atebai hithau. "Buaswn yn dymuno byw yma am fy oes, ond fod yn debyg mai gwag yr ymddengys pob man i mi bellech, ar ol i mi golli fy nhad!" a hi a sychai ddeigryn oddiar ei grudd deg hefo 'i chadach llogell plaen.

"Felly yr wyf finau'n gweled rhywbeth yn eisieu yn mhob man, byth ar ol marwolaeth fy anwyl fam," ebe Llewelyn, a chymerodd afael yn ei llaw, braidd heb yn wybod iddo 'i hun.

"Ond," efe a ychwanegai, "y mae rhywbeth yn dweyd wrthyf, pe y cawn fod yn eich cwmni chwi, y byddai ï'r hen fyd siomedig, peryglus, a chyfnewidiol yma, fod yn fath o wynfa ddaearol i mi."

Gwridai'r eneth wrth glywed hyn. Ond yr oedd ganddi lawn cymaint o synwyr da, ac o wyleidd—dra; a dywedodd,—

Y mae clywed hyn gan ddyn ieuanc fel chwi yn fwy nag y dysgwyliais i erioed; ond prin yr wyf yn gallu credu y dylai yr un o honom roddi rhyddid i'n teimladau, pa beth bynag allant fod, cyn adnabod mwy ar ein gilydd."

"Gwir!" ebe Llewelyn. "Ond a gaf fi ganiatâd i'ch ystyried chwi fel cyfeilles; ac os byddwch yn cael eich boddloni yn fy ymddygiadau, i gynnyg fy nghariad i chwi?"

"Syr, yr ydych yn gwneyd anrhydedd mawr i eneth amddifad, ddistadl, o fy math i, wrth gynnyg eich cyfeillgarwch; a thra yn ei dderbyn yn ddiolchgar, yr wyf yn addaw ymdrechu ei deilyngu am ein hoes. Mwy na hyn nis gallaf ei ddweyd na'i addaw yn awr!"

Ni wnaeth yr atebiad yma ond argraphu syniadau o gariad yn ddyfnach fyth ar galon Llewelyn; o herwydd fe 'i argyhoeddid fod y llances wledig, nid yn unig yn meddu ymddangosiad caruaidd, ond fod ganddi hefyd feddwl rhinweddol, ac enaid uwchlaw y rhan fwyaf o'r rhai y bu ef yn cyfeillachu a hwynt.

Cymerodd Llewelyn Morfudd Jones (dyna enw'r lodes) i roi tro o gwmpas y lle. Mawr oedd y difyrwch a gaffai'r ddau yn nghyfeillach eu gilydd. Tybiai pob un o honynt yn eu calonau eu hunain fod y Creawdwr wedi trefnu eu tueddiadau yn berffaith gydweddol a'u gilydd, canys pa beth bynag a enynai edmygedd y naill, byddai'r llall yr un mor barod i'w edmygu.

Cymerodd Llewelyn ddigon o ofal am arwain ei gydymaith hawddgar at y llecyn y cydgyfarfyddasant â'u gilydd ynddo'r prydnawn o'r blaen; ac nis gallodd ymatal rhag tywallt ei deimladau yn y lle hwnw, yr hwn a ystyriai byth wedi hyny yn fan cysegredig.

Ond gan i'n harwr addaw bod adref yn gynar, efe a arweiniodd Morfudd yn ol i'r tŷ, ac ymadawodd â hi yn y dull cynhesaf ag a allesid ddysgwyl oddiwrth ddeuddyn ieuane dan y cyfryw amgylchiadau.

Wrth ddychwelyd i'r dref, cyfansoddodd Llewelyn englyn o glod i'w gariad—canys nid ystyriai hi yn ddim llai na chariad—yr hwn oedd y cyntaf erioed iddo ef gyfansoddi mewn cynghanedd gaeth. O ran cywreinrwydd, ni a'i dodwn i lawr yn y fan yma, er y dichon nad oes ynddo fawr o deilyngdod barddol:

"Fy anwylyd fwyn, wiwlon—fy enaid,
Fy nghowlaid, fy nghalon;
Aur dlws yw fy nghariad lon,
Iawn ddelw rhinweddolion."

Nodiadau