II.
Y TYLWYTH TEG
Y mae hanes y bodau bach direidus hyn mor swynol fel na fynnwn ei anghredu yn llwyr. Gresyn na fai'n wir i gyd. Yr enw a roddir arnynt fynychaf ym Morgannwg yw Bendith y Mamau, ac mewn rhan o Ddyfed fe'u gelwir Plant Rhys Ddwfn, ond yr enw cyffredin trwy Gymry yw Tylwyth Teg. Amrywia'r traddodiadau ynglŷn â hwy yn ôl fel yr amrywia arwynebedd y wlad, a cheir hwy yn amlach ar fynydd-dir nag ar wastadeddau isel. Disgrifir hwy mewn mannau rhwng Pumlumon a Dyfi fel bodau bychain, o duedd anonest, yn treulio'r haf yn y rhedyn ar fryniau, a'r gaeaf mewn grug a hesg. Ar nos loergan a'r awyr heb ias rhew ynddi, ymdyrrant ar lain o dir clir neu waun â'i blewyn yn las a chwta, a thrin yno eu campau difyr. Hoff ganddynt fynychu ffeiriau a marchnadoedd, a chymaint yw eu medr ag y llwyddant i gyfnewid arian y Tylwyth Teg am arian a fo yn llogell amaethwr, ac yntau druan yn cael, pan gais hwy i dalu am lo neu ebol, y diflannant rhwng ei fysedd. Gwelid hwy yn aml gynt ym marchnadoedd Sir Benfro, eithr ni welid hwy byth yn dyfod na dychwelyd.
Clywais eu disgrifio mewn bröydd eraill yn fodau o faintioli a nerth cymedrol, yn ymdroi o
