Penfro, a ddaethai i'r ardal ynglŷn â'r gweithfeydd mwyn plwm. Priododd Thomas Johnes, Llanfair Clydogau, ferch i William Herbert, a meddiannu'r Hafod yn 1783. Tynnodd ef yr hen dŷ i lawr ac adeiladu plas newydd, a chasglu i'w lyfrgell fawr lawer o drysorau llenyddiaeth y wlad hon a'r Cyfandir. Ond yn 1807, ar y degfed o Fawrth, llosgwyd y plas, a bernir golli ohonom fel cenedl lawer o lawysgrifau amhrisiadwy. Aeth Johnes ati eilwaith i adeiladu plas rhagorach na'r un a losgwyd, a rhoddi ynddo wasg argraffu gyffelyb i wasg Gregynog.
Yr oedd i'r Hafod ei fwgan, a rhydd Lewis Morris, Môn, ei hanes yn fanwl yn un o'i lythyrau. Ni fu erioed ysbryd mwy aflonydd a direidus. Cariai gerrig i ystafelloedd y tŷ, hyd yn oed liw dydd; symudai o'u lle fyrddau a choffrau trymion; cipiai ganhwyllau o ddwylo'r teulu, a chusanai yn y tywyllwch ferched a meibion. Galwyd y dyn hysbys. "Fe fu conjuror o Sir Frycheiniog yno yn ceisio gostwng yr ysbryd, ond fe ballodd y Brych a rhoi canpunt iddo am ei boen, 'bid rhyngoch i ag ef,' ebr hwnnw,"[1]
Gwahaniaetha'r Henadur John Morgan, Ystumtuen, beth oddi wrth Lewis Morris yn yr hanes a rydd ef o'r un stori. Yn ôl Mr. Morgan, tynnodd y dewin gylch cyfaredd o'i amgylch ei hun, ac agor ei lyfr dewino, gan orchymyn yr ysbryd i'r cylch.
Ymddangosodd yntau ar ffurf tarw nwydwyllt, ac
- ↑ The Letters of Lewis, Richard, William and John Morris, of Anglesey, John H. Davies (1909), Vol. II., td. 153-54.