92 COFIANT
eglwys; ac er nad oedd pwncyrymrafaelond dibwys ddigon ar y cyntaf, eto enynodd y wreichionen fach y deínyddiau oedd o'i hamgylch, nes tori allan yn dan cynhwrf ac anghysur. Parodd hyn i Eben oeri a chadw ymaith o'r capel. Yn y cyflwr anffodus hwn, cymerwyd mantais arno gao rai tueddol i ddiota. Gan ei fod yn brydydd, gallai, yn ol yr hen arfer, gael faint a fynai o ddiodydd meddwol yn rliad. Syrthiodd Eben yn ysglyfaeth i'r demtasiwn hudoliaethus a ymosodai arno ; ac wedi i'r gelyn nnwaith gael ei ben i lawr fel hyn, nid rhyfedd fuasai ei weled cyn hir yn engraifft alarus o gymeriad wedi ei ddinystrio, fel y bu gormod o lawer o feibion athrylith yn mhob gwlad ac oes. Ond cyn iddo fyned yn ysglyfaeth i'w chwant, gosododd Rhagluniaeth ef mewn sefyllfa fanteisiol i orchfygu y gelyn, ac adenill y nodwedd hardd a feddai gynt; canys wedi, iddo symud i Glyn- nog Fawr, lie y treuliodd fywyd mor bur a dysglaer, aeth i lettya at Thomas Williams, Oae'r Pwsant, ac yno y gorchfygodd ei arferion blaeuorol.
Gwnaeth gynydd anarferol mewn dysg pan yn ysgol Tydweiliog, canys nid oedd ond oddeutu pedair-ar- bymtheg oed pan gafodd ei ddewis i fod yn ysgolfeistr yn Llanarmon, ei blwyf genedigol. Ond nid oedd yr hyn a ddysgodd yn yr ysgol ond megys dim wrth yr hyn a ddysgodd drwy ei ymdrechion personol yn ystod ei fywyd. Nid myfyriwr tra yn yr ysgol yn unig ydoedd, ond bu yn efrydydd caled hyd ei fedd. Dysgodd yr iaith Saesneg yn lied dda tra yn yr ysgol, ond dysgodd hi yn ardderchog wrth dyfu i fyny. Oyrhaeddodd gryn wybodaeth hefyd yn yr iaith Lladin, a rhai ieithoedd eraill, ac mewn celfyddyd rhif a mesur ; ac yr oedd ei wybodaeth gyft'redinolyn ddiau yn destyn syndod nid bychan, osystyrirpamor brin oedd ei fanteision. Medrai ddarllen Cymraeg
