RISIART DDU. 87
Felly gellir dweyd amfEben, " Er foci genym lawer Ebenezer, nid oes genym, er hyny, ond un Ebeu Fardd." Diamlieu hefyd y gallwn chwanegu mai no fydd genym bytli. Nid ydym, mewn un modd, am liaeru na chyfyd dynion mor fawr ag yntau yn ein gwlad eto. Na, yr ydym yn gobeithio y bydd i Gymru fagu dynion mwy nag ef yn y dyfodol ; ond eto meiddiwn sicrhau mai nid Eben Fardd fydd yr un o honynt. Bydd pob un yn sicr o fod yn dra gwahanol iddo ef mewn Rawer o bethau ; ac os digwydd i rai o honynt ragori arno mewn rhai ystyriaethau, fel y gwnant yn ddiamheu, byddant yn mhell ar ei ol mewn ystyriaethau ereill. Rhaid i ni ddweyd am dano, yn iaith y digyffelyb Shakespeare : —
•' He was a man, take him for all in all, I shall not lo^k upon his like again.
Y mae hanes y cyfryw berson, ynte, yn sicr o fod yn bwysig a dyddorol, a hyny mewn mwy nag un ystyr.
Y mae hanes y fath gymeriad yn werthfawr a dydd- orol ddigon ynddo ei hun, ac yn rhwym o fod yn dra gwerthfawr a dyddorol hefyd yn ei gysylltiad â hanes ei wlad. Y mae hanes dyn fel Eben yn taflu llawer iawn o oleuni ar hanes ei genedl yn y cyfnod yn mha un y bucheddai. Mae llenyddiaeth cenedl yn ardd- angosiad o'i cbymeriad; ac y mae hanes bywyd y fath wladgarwr trwyadl, y fath lenor gwych, a'r fath fardd penigamp ag ydoedd y prif-fardd Olynnog wedi ei gymmhlethu mewn modd annatodadwy â hanes ei wlad a helyntion ei llenyddiaeth yn ystod ei yrfa lenorol ef.
Dyna ddigon a gormod o raglith ar destyn mor hudol. Awn yu mlaen bellach, ynte, i gyflawni y gorchwyl hyfryd-bruddaidd o "draethu ei oes ef," drwy ^ofnodi yr hyn a wyddys am amgylchiadau ei fywyd. Os gwir y chwedl fod angel gwarcheidiol
