Tudalen:Cymru fu.djvu/440

Oddi ar Wicidestun
Prawfddarllenwyd y dudalen hon

5.-GWIBER GLAN HAFREN.

HEB fod yn nepell o Lanidloes, yr oedd Gwiber anferth yn gwneud drygau aneirif, a byddai ei harswyd ar bawb am filltiroedd o gwmpas. Ni fedrai'r pysgodwyr fyned at lan yr i bysgota rhag ei hofn, a gadewid pa greadur bynag a elai i'r cyrau lle'r oedd yno heb i neb ymofyn dim o'i ol. Ar lan yr afon yn gyffredin y gorweddai, a dywedid y byddai'r dwfr gloyw yn troi'n wyrddlas weithiau pan fyddai hi yn chwythu arno, neu pan y byddai ar brydiau yn ymdrochi yn rhyw fasle. Yr oedd son am y Wiber yn mhell ac yn agos, a dychryn a braw yn llenwi meddwl y trigolion. Buwyd yn cynllunio llwybr i'w dyfetha, a'r dull a gymerwyd oedd llosgi'r coed yn oddaith, ond cyn gynted ag y daeth y tân yn agos at ei nyth hi, nofiodd dros yr afon yn dawel i'r ochr arall, a gwnaeth ei hun mor ddedwydd yr ochr arall ag oedd o'r blaen yn y lle a losgwyd. Penderfynwyd llosgi'r ochr arall drachefn yn yr un modd: ac ati yr aethpwyd, ond ni thyciodd hyn, oblegyd nofiodd yn ol i'w hen nyth, ac yno yr arosodd am sem o ddyddiau; gwelid hi yn aml yn amgordeddu o gylch boncyffion golosg y coed, ac yn parotoi ei hesgyll. Cyn hir, collwyd hi yn llwyr, a thybiodd pawb ei bod wedi marw. Aed i dynu y boncyffion yr danwydd, ac i chwilio am ei nhyth hefyd; ond pan yr oeddis un diwrnod wedi bachu dau eidion wrth ddarn o goeden, gwelai'r bobl oedd yno ben rhywbeth yn d'od allan rhwng y gwraidd, ac ni arosasant am amrantiad yno gan faint eu hofn, ac ymaith coesiasant yn ddiatreg ymosododd y Wiber ar yr ychain, a lladdodd y ddau yn fuan. Yr oedd y ddau ych, druain, yn beichio'n arswydus, a gelwid y lle fyth wed'yn yn Bant yr Ychain. Dechreuodd y Wiber sugno gwaed y ddau ych, a gwnaeth hyny gyda'r fath awch nes y chwyddodd yn un rholen. Pan ganfu rhyw hen bysgottwr a ddigwyddai fod ar yr afon yn ei gwrwgi hyn, cymerth ei dryfer a chan na allai symud lladdodd hi rhag blaen; a dywedir fod cymaint o waed wedi d'od o honi nes cochi'r afon am filltiroedd, ac i'r fan lle'i claddwyd gael ei alw yn Ddol-goch er cof am y gwaed, ac yn Dir y Wiber er cof am dani hithau. Nid oes dim son am fedd i'r Wiber hon.

6.-Y WIBER NANT

Pan oedd yr afanc yn Llyn yr Afanc, yn uwch i fynu, mewn cainc o'r un afon, yr oedd Gwiber yn peri arswyd i'r neb a elai yn agos at ei glenydd, ac a elwid o'r plegyd