DIFENWI CENEDL
"YR HWN, pan ddifenwyd, ni ddifenwodd drachefn." Dyna ran o un o'r darluniadau rhyfeddaf o gymeriad perffaith yn llenyddiaeth y byd. Cymeriad fel hwn fedd y grym i wneud gwyrthiau dros genedl a thros ddynol ryw. A chymeriad fel hwn fedd y llareidd-dra, y boneddigeiddrwydd, y swyn sy'n sicr, yn hwyr neu'n hwyrach, o ennill parch.
Y mae o fy mlaen lythyr oddiwrth Gymro gwladgarol, yn gofyn i mi am gymorth i wrthdystio yn erbyn y sarhad deflir yn aml ar enw'r Cymro ac ar gymeriad ei genedl. Er esiampl, geilw'r Saeson ni yn Welsh, sef "pobl ddieithr." Oni ddylent ein galw ar yr enw roddasom arnom ein hunain, sef yr enw anwyl ac anrhydeddus Cymry? Onid ni yw hen yd y wlad, a hwythau yn ddyfodiaid megis doe? Onid gennym ni y mae y llenyddiaeth hynaf, a datblygiad puraf a chyfoethocaf? Onid rhai bonheddig ydym, yn byw yn ein cartref ein hunain? A pha hawl sydd gan drawsfeddianwyr i athrodi y rhai ysbeiliasant, ychwanegu difenwi at ladrata, a galw hen feddianwyr y wlad yn "ddieithriaid " ynddi? Oni chodir a chrochfloeddio gwrthdystiad?
Mae llais melys iawn yn dod o gynnwrf yr hen oesau,—"Pan ddifenwyd, ni ddifenwodd drachefn." A yw'r gwladgarwr a'r boneddwr a'r Cristion yr un? Os felly, erys yr enaid yn dawel; ac ni chaiff y difenwr ei ddifenwi'n ol.
