calon, ac iddynt ddysgu ffydd Crist gydag eiddgarwch dihefelydd. Prin y mae eisiau crybwyll mai Traeth y Lafan ar gyffiniau Arfon ydoedd y lle a nodir fel etifeddiaeth Helyg ab Glanawg. Nid oes yn awr un coffbad am eglwys wedi ei chyflwyno iddo, a chedwid ei wylmabsant ar Wyl yr Holl Saint.
AEL-HAIARN. Mab ydoedd i Hygarfael ab Cyndrwyn o Lystyn Gwenan yn Nghaereinion, a brodyr iddo ydoedd Cynhaiarn a Llwchaiarn, Efe a wnaeth eglwys Llanaelhaiarn wrth yr Eifl yn Arfon, a Chegidfa yn Maldwyn. Yr oedd yn ei flodau yn y chwechod cant, a'i wylmabsant a gedwid ar Wyl yr Holl Saint. AELRHIW. Nid oes dim o hanes y Sant hwn ar gael a chadw heblaw mai efe a adoiladodd eglwys y Rhiw, yn Lleyn, a bod ei wyl- mabsant ar y 9fed o Dachwedd.
AERDEYRN. Mab ydoedd i Gwrtheyrn Gwrthenau, ac iddo y cyflwynwyd Llanedeyrn yn Nghibwyr: blodeuai yn ystod y pumned cant.
AERDDREM. Bedo Aerddrem, neu Aurdrem, oedd fardd o gryn enwogrwydd, a brodor, meddir, o Lanfor yn Meirionydd. Blodenai o 1480 hyd 1510. Gwelir ar glawr y ffreal fod un ar ddeg o'i gywyddau ar gof a chadw mewn llawysgrif. Naw o honynt "I ferch," a dwy dan yr enw "Canu duwiol," Dechreua un "Canu duwiol" fel hyn :-
- "Y gwr a wnaeth gaerau nef,'
a'r llall,-
- "Pwy'n gadarn ddyddiarn a ddaw?
Claddwydd ef, meddynt, yn Llanfor.
AFAON AB TALIESIN. Bardd milwraidd oedd hwn. "Tri Tharw Unben Yuys Prydain, Elnur ail Cibddar; a Chynhafal fab Argad; ac Afäon ab Taliesin Ben Beirdd; a beirdd oeddynt y tri hyn, ac nid oedd a ofnynt yn nghad a brwydr, eithr rhuthraw ynddynt a wnaent, ac nid ofnynt gyflafan." "Tri Aerfeddawg Ynys Prydain, Selyf fab Cynan Garwyn; ac Afaon fab Taliesin; a Gwallawg fab Lleenawg; sef achaws y gelwit hwynt yn Aerfeddogion am ddarfod dial eu cam oc eu beddeu." Cafodd ei ladd gan Lawgad Grwm Fargod Eiddin: neu yn ol un arall o'r Trioedd,-"Tair anfad gyflafan Ynys Prydain,-Eiddyn mab Einygan a laddwys Aneurin Gwawdrydd Mydeyrn beirdd; a Llawgad Trwm Bargawd a laddwys Afaon mab Taliesin; a Llofan Llawdino a laddwys Urien mab Cynfarch: sef tri meib o feirdd oeddynt a las gan y triwyr hyny."
Dyma'r addysg a gafwyd ar ei ol yn Chwedlau y Doethion :-
"A glywaist ti chwedl Afadh
Fab Tallosin, gerdd gyfion?
Ni ehel grudd gystudd calon."
AFAN FERDDIG. Bardd Cadwallon ab Calfan brenin y Cymry yn y seithfed ganrif. Nid oes dim o'i waith ar gof a chadw. Nid oedd bardd wrth ei alwad i ryfela, ac ni feiddiai neb ddynoethi arf angeuol yn ei wyddfod yn ol Bardas; am hyny noda y Trioedd.- "Tri Gwaywruddion Beirdd Ynys Prydain ;-Tristfardd, bardd Urien Rheged; Dygynelw, bardd Owain ab Urien; ac Afan Forddig, bardd Cadwallawn ab Cadfan; a mieib o feirdd y tri hyn, ac nis gellid a'u dehorai," nou a'u hataliai. Yr oedd y tri yna wedi rhuddo eu gwaywffyn mewn gwaed fel nad oeddynt yn feirdd gorsedd heddwch.
