Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/22

o'r ardal a elwir Manau Gododin."-Hanes Cymru, tu dal. 356.
Gelwid yr ardal Ottodinia, a'r llwyth a'i cyfaneddent Ottodini. Tybir
fod y lle hwn yn agos i Bryneich, a bod Gododin a Chattraeth yn ddau
enw ar yr un ardal, canys y mae Aneurin yn dywedyd yn y Gododin,
penillion 6, 7
Gwyr a neth Ododla chwerthin ognaw, &c.
Gwyr a aeth Ododin_chwerthin wanar, &c,
Ac yn y penillion 9-14:-
Gwyr a aeth Gattraeth gan wawr, &c.
Gododin.
Mae Taliesin yn galw Urien Rheged yn "Llyw Cattraeth," yr hyn a
brawf fod parth yn agos i Reged yn yr hen amser o'r enw Cattraeth a
Barna T. Stephen yn ei Literature of the Kymry, t. d. 11,
mai Cataracton y Rhufeiniaid, Catterick yn awr, oedd yr hen Gat-
traeth; tra mae Ab Ithel yn tybied mai Catrail sy'n ei gynrychioli.
Mae y Celtig Davies o'r tu arall yn rhoi ystyr farddawl i'r gair, gan
farnu mai Cadeiriaith, neu yn dalfyredig, Cadriaith, yw ei ystyr.
Gododin hefyd a ddadansoddir o to, gudo-töedig mewn rhan; a din,
dinas, neu amddiffynfa dinas odöedig. Sonia y Trioedd am "Gadr-
iaith ab Porthor Godo," ond nis gwn pa gysylltiad oedd rhwng hwnw
A Gododin. Golyga y Parch. E. Williams (Cam. Reg. vol. if. p. 16)
fod yr enw yn arwyddo parthau ar derfynau cysgodwydd (regions
bordering on a covert); Bef lfe, feddyliem, rhwng Tir lal a Gwyddeli.
Pa fodd bynag am y lle, a'i ystyr, sylfon y Gododin ydyw Brwydr
Cattraeth. Barna rhai mai cofhad am rhyw un frwydr arbenig ydyw ;
barna eraill fod yno goffhad am amryw frwydrau yn y rhai y daros-
tyngwyd Cymry y Gogledd; ond y mae y Celtig Davies yn barnu nad
oes yno gyfeiriad at frwydr yn y byd, eithr darluniad o Frad y Cyllill
Hirion. Barna eraill na bu y fath beth a "Brad y Cyllill Hirion"
erioed: ond mai chwedl ydyw a luniwyd ar gofn hanes gwirioneddol
brwydr Cattraeth, ac i'r chwedl yn rhawd amser ddiorseddu yr hanes,
a'i yru i dir annghof. Beth bynag am wirionedd Brad y Cyllill Hirion,
y mae yma frwydr gelaneddog a therfynol wedi ei hymladd, yn of
tystiolaeth y gân :--
O freithell Gattraeth pan adroddir,
Maon dychiorant; eu hoed bu hir;
Edyrn dledyro, a migyn dir, &c.
Sef, Pan adroddir hanes brwydr Cattraeth, y bobl a ocheneidiant; hir
y bu [y gwroniaid] yn absenol, neu yn oedi dychwelyd; arglwyddiaeth
ddiarglwydd, sef yr arglwyddiaeth wedi ei cholli yn y frwydr. "A
mygyn dir;"--- barna Ab Ithel mai tir yn mygu, sef wedi ei losgi, a
feddylir; ond cysonach yma ydyw migyn, tir wedi ei figno, neu ei
sathru tan draed, a'i wneud fel cors gan y gelynion. Parhaodd y
frwydr mewn rhwysg a chynddaredd am bedwar diwrnod, mal y tyatia
y penill 68:--
Dyfforthes melwyr molud Nyfed,
Baran tan terydd ban gyneued;
Dyw Mawrth gwisgasant eu gwrm dndded,
Dyw Mercher priddaint eu calchdoed,
Diflan bu dlau en difoed,
Dyw Gwener celanedd a amddyged,
Dyw Sadwrn bu difwrn en cydweithred,
Dyw Sul eu llafnan rhudd ymddyged,
Dyw Llun hyd ben clun gwaedlyn gweled;
Neus adrawid Gododin gwedi lludded,
Khag pebyll Madawg pan algoried
Namyu un gwr o gant yno ddeled."
Gwelir oddiwrth y penill uchod fod y milwyr yn cyflawni rhyw ddefod
grefyddol cyn dechreu'r frwydr, sef moli Nyfed yn ngwyddfod y tân
terydd a gyneued ar ryw le ban, neu uchel. Y bardd, feallai, oedd yn