Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/23

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

offeiriadu; a'r meiwyr yn dyphorthi-gair arferedig hyd heddyw yu
Arfon am swydd Clochydd, yw "Porthi y Gwasanaeth." Y mae yn
anhawdd gwybod a oedd y Cymry yn arfer rhyw ddefodau Derwyddol,
ai nad oeddynt ; ond y mae yn debyg fod y Saeson yn cyflawni rhyw
ddefodau paganaidd, fel y prawf y penill 80:-
Gwelais y dull o ben tir adoya,
Aberth am goelcerth a ddysgynyn,
Gwel hefyd y penill 92:-
Gwelais y dull o bentir adoyn,
Aberthach coelcerth a ymddygyn.
Yr oedd y Cymry, mae'n debygol, yn fwy goleuedig :-
Cyd elynt i Lanau i benydiaw,-Pen. 68,
Dichon mai oddiwrth y Cymry y cafodd y Saeson yr arferiad o wisgo
milwr-wisg goch, canys y mae yn amlwg fod y Cymry yn y frwydr hon
yn gwisgo "gwrm dudded," sef gwisg lwydgoch, neu ddugoch, sef lliw
cyfaddas i guddio'r gwaed, gan eu bod bron yn gydliw. Trodd y frwydr
hon mor llwyr yn erbyn y Cymry, fel na ddiangodd ond tri o'u pen-
aethiaid, sef Cynon, Cadraith, a Chadlew, no Aneurin ei hun, yn fyw
ohoni, er fod trichant a thriugain a thri o eurdorchogion yn cychwyn
i'r maes ddydd Mawrth y bore!
Tri wyr a thri ugaint a thri chant eurdorchawg.
Er i'r nifer uchod fyned i Gattraeth, eto
Ni ddlengle ond tri o wrhydri ffosswd,
Dau gadgi Aerou, a Chynon daerawd,
A minau o'm gwaediffrau gwerth fy ngwenwawd.
Y ddan gad-gi oeddynt Cadraith a Chadlew. Diangodd y bardd oher-
wydd ei swydd, neu werth ei wenwawd; canys yr oedd trwyddedogaeth
i fardd wrth ei swydd i fyned lle yr elai, ac nas dygid noeth arf yn ei
erbyn. Er hyny, cafodd y bardd ei ddala, a'i gadwyno mewn daeardy
am dymhor. Penill 45:---
Yatynawg ty nglin yn y ty datarin,
Cadwyn halernin am ben fy neulin,
Achubwyd ef oddiyno trwy ddewrder Cenan fab Llywarch Hen.
Penill 46-
O nerth y cleddyf cleer ym hamug
O garchar anwar datar ym dug,
O gyfle angau, o angar dud,
Cenan fab Llywarch dihafarch diad.
Os cymer y darllenydd drafferth i droi i Eiriadur, gwel ar unwaith
feddwl y llinellau uchod. Ar ol hyn, ffodd Aneurin i Gymru at ei
frodyr, gan ymnoddi yn Nghôr Cattwg, yn Llanfeithin, yn Morganwg.
Yno y cyfansoddodd ef y Gododin. Tebygol fod Taliesin yno yr un
pryd, fel yr awgrymir yn penill 45 :-
Mi wnaf , Aneurin, ya gwyr Taliesin,
Ofeg gyfrenin, ganig Ododin,
Cyn gwawr dydd dilin.
Coffeir ei ddiwedd yn y Trioedd fel hyn:"Tair anfad gyflafan Ynys
Prydain: Eiddyn mab Eingan a laddawdd Aneurin Gwawdrydd,
mydeyrn beirdd," &c. "Tair anfad fwyellawd Ynys Prydain; Bwy-
ellawd Eiddyn yn mhen Aneurin," &c. Gelwir Aneurin yn medeyrn,
a mydeyrn beirdd, yn y Trioedd, ond mechdeyrn yw y gair yn iawn;