Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/28

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

ARDDUN BENASGELL oedd un o ferched Pabo Post Prydain.
Bu'n wraig i Frochwel Ysgythrog. Dywed y Cambrian Biography fod
Eglwysi wedi cael eu cyflwyno iddi; ond ni ddywed yn mha le na pha
rai oeddynt. Yr oedd yn chwaer i Dunawd yr hwn a fu'n cynadleddu
hefog Awatin Fynach. Yr oedd yn ei blodan, yn ol eithaf tyb, yu
ystod y rhan flaenaf o'r seitlifed cant. Bernir fod Döl Ardian gerllaw
Castell Carcinion wedi cael yr enw hwn oddiwrthi.
AREGWEDD FOEDDAWG oedd ferch i Afarwy ab Lludd.
Mynegir am dani yn y Triocdd fel un a fu yn achlysur bradwriaethol
o gaethiwed Caralawg, neu Caractacus, yr hwn, wedi ei orchfygu gan
y Rhufeiniaid dan storus, yn y flwyd lyn 51, a diangod ati bi am
nodded, ac a roddwyd i fynu iddynt ganddi hi mewn cadwynau. Yr
oedd bi yn frenbines y Brigantwys, ac yn ddynes o gymeriad llygredig,
canys, wedli dianrhydeddu ei gwr Venectins trwy syrthio mewn cariad
à Velocatus, un o weision ei gwr, cymerodd rhyfel wladol le, yn yr
hyn y bu ei gwr yn llwyddianus yn y dechren, ond daeth y Rhufeiniaid
i'w chynorthwyo, fel gwobr am roddi Caradawg i fynu iddynt hwy, yr
hyn a'i bachubodd hi rhag cosb gyfiawn ei gwaradwydd.
ARGAD, bardd a flodenai yn seithfed cant, eithir nid oes o'i waith
ddim ar gael.
ARIANROD, ferch Beli, ydoedd wraig i Luaws ab Nwyfre, a chwaer
i'r enwog Gaswallawn. Ei dan fab hi, Gwenwynwyn a Gwaner, a
aethant gyda Caswallawn ar ei hynt filwrol i dir Gwasgwyn, i adenill
ei ordderch wraig Ffur, merch Mygnach Gorr, oddiar Murohan,
tywysog Llydaw. Gwel Trivedd 14, 102.
ARIANROD, ferch Don, a elwir yn y Trioedd yn un o "Dair
Gwenrian Ynys Prydain;" y ddwy eraill oeddynt Gwen ferch Cywryd,
a Creiriog ferch Ceridwen. Fel ei brodyr, Gilfaetliwy a Gwydion ab
Don, sonir llawer am dani yn y rhanantau ffugiol Cymreig, yn
enwedig yn Mabinogi Muth ab Mathonwy; gwel Guest's Mabinogion, a
Cymru Fu, tu dal, 157. Caer arianrod, yn ol y Dr. W. O. Pughe,
oedd yr hon enw Cymreig ar y twr sér a adwaenir gan ddysgedigion
wrth yr enw Corona Borcalis. Y mae Davies ya Mythology of the
Druids yn eglur ddangos mai Arianod oedd yn cynrychioli yr Enfys
yn ben gyfundrefn ser-dduwiacth ein bynafiaid.
ARIANWEN, merch neu wyres Brychan Brycheiniog, oedd un o'r
teulu lluosog hwnw a ffurfiasant gwelygordd arbenig o Saint.
Priododd Iorwerth Hirflaidd, tywysog Powys, a mab iddynt hwy oedd
Caenawg, sant cyfryngol Clog-Caenawg yn sir Ddinbych.
ARONAN.
Bardd Solyf ab Cynan Garwyn yu y seithfed ganrif.
Gelwir ef yn un o "Dri Bardd Gwaywrudd Ynys Prydain," a chysylltir
ef à Dygynnelw bardd Urien, ac Afan Ferddig bardd Cadwallawn
ob Calfan.
Trioedd, Cyfres ii.
ARATHAL, & elwir gan Seiffrey o Fynwy, Arthgallgo, oedd fab i
Morfudd, ac a ddilynodd ei frawd Gorfyniawn ar orsedd y Brutaniaid.
Ya ol y Brut, yr oedd ar y cyntaf yn dywysog o gymeriad lled wael,
canys ofe a lethodd yr nweh-bendefigion ac a gyfododd rai o'r gwelilion
i anrhydedd, ac a ysbeiliodd y cyfoethogion trwy gribddeiliaeth, fel y
darfu i'r cyfoethogion gyfodi yn ei erbyn, a'i ddiorseddu, a gosod ei
frawd Erlidyr, a gyfenwid y Tosturiol, ar yr orsedd. Wedi teyrnasu
pum' mlynedd rhoddodd Erlidyr y frenhiniaeth yn ol i'w frawd Arthal,
yr hwn oedd erbyn hyn wedi gadael ei arferion drwg, a pharhaodd i
deyrnasu yn gyfiawn am ddeng mlynedd wedi hyn hyd ei farwolaeth.