Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/30

dragon; ac nid ymildengys fod sail ddigonol i anmbeu cu cywirdeb yn
hyn o beth.
Mam Arthur ydoedd Eigr, inerch Aulawdd Wlelig, tywysog Pryd-
einiaid y Gogledd, yr hwn y mae son am dano yn Mabinogi Cilhich ac
Ohoen. Yr Eige hon yw Igerna y Lladin, ac Ygraine y rhamantau
Firengig, y rhai a'i galwant hi y wraig brydferthaf yn Ynys Prydain.
Yn ol y Brutian, gwraig ydoedd Eigr ar y cyntaf i Gwrlais, larll
Cernyw, yr hon a ddirfawr chwenychwyd gan Uthr; ac adroddant fwy
na digon ddygwyddiadau dychymygol, er mwyn dangos pa fodd y
daeth hi yn wraig i Uthr, ac felly yn fam i Arthur. Nid yw hyn ond
peth a fasom yn naturiol yn ei ddysgwyl; canys buesai yn annleilwng
o grebwyll y rhamantwyr, pa dygasent Arthur i'r chwareufwrdd fel
marwolion yn gyffredin. Rhaid gofalu am dipyn o'r rhyfeddol a'r
rhamantus ar ei gyfer byd yn nod cyn ei eni.
Dywedir yn rhai o'r hen gofysgrifau fod gan Arthur chwaer o'r enw
Anna, yr hon a yınbriododd à Llew ab Cynfarch, brawd Urien Rheged,
ac mai hi ydoedd mam Medrod, yr hwn a drodd mor anffyddlawn a
bradwrus i'w ewythr a'i dywysog, ac a fu achos o'i dranc yn nghad
drychinebus Camlan.
Nis gwydilis pa le y ganwyd Arthur; na phra bryd, gyda dilyarwydd
y digwyddodd hyny. Y dyb fwyaf tebygol yw, iddo gael ei eni yn
Nyfnaint neu yn Ngheryw, neu ar y cyffinian byny, o gylch diwedd y
5med ganrif. Dywed rhai, ac yn eu plith Griffydd ab Arthur (Sisfrai
Fynwy), mai yo Nhintagel, nou Dintagol, yn Ngboryw, y cafodd
ei eni: ond y mae hyn, fel llawer peth arall a adroddir am dano, yn
gyfryw aga eill fod yn wirionodd, ond heb un prawf neullduol o'i blaid.
mae yn werth sylwi fod adfeilion hen Gastell Tintagel yn dangos yn
amlwg ddigon idlo fod, mewn oesoedd a aethant heibio, yn lle o fawr
gadernid ac enwogrwydd. Saif yr hen furddyn ar bun craig uchel, yr
hon sydd yn ymestyn allan i'r môr, gan yr hwn y mae agos a chael
ei bamgylchynu. Sonia Carew a Norden hefyd am dano megys lle
braidd anhygyrch; a geilw Leland ef yn amddiffynfa ryfeddol ei
chadernid, ac wedi ei hadeiladu ar le oedd bron yn anoresgynadwy.
Y mae Tintagel o fewn cantref Losnowth (Llys Newydd), ac nid pell o
houo yw bwrdeisdrof Bussiney. Geill y lle hwn, eystal ag un man y
gwyddia am dano, fol ya enidfan i Arthur, Beth bynag, dengys y
Trioedd, yn gystal a'r rhamantau, fod cysylltiad neillduol rhyngddo ef
a Chernyw; ac ni ddylid annghotio mai yn yr oedd Calliwig, yr hwn a
nodir yn fynych megys un o'i brif lysoedd of.
Diau fod Arthur yu hau o un o linachau clodforusaf yr ynys yn yr
oes hono; er bod un ymadrodd yn ugwaith Nennius fel yn awgrymu
fod "amryw yn ardderchocach nag ef" (multi ipso nobiliores essent);
sef, y mae yu debygol, fel y sylwa Carnhuanawe, o ran ei enedigaeth;
ond dengys awdwr yr Eminent Welshmen (d.g. ARTHUR) y geill byn fod
yn cyfeirio ato megys un o feibion ieuaf i dywysog nad oedd ei hawl i
benaduriaeth gyffredinol yn gyfryw ag a addetid gyda boddlonrwydd
gan bawb o'r tywysogion eraill. Prawf yr holl achau yn ddigon
boddhaol ei fod ef o freninol waedoliaeth, ac yn disgyn, lin o lin, o
dywysogion a fuasent rymus a chlodfawr. Ni mab hynaf Uthr
ydoedd, ac ar farwolaeth ei frawd y cafodd feddiant o orsedd ei
hynafiaid. Wrth gymharu yr achau á hen gofysgrifau hanesol eraill,
canfyddir fod teulu Arthur wedi ymgysylltu trwy briolas à rhai o
dywysogion Gwent neu Essyllwg; a rhydd hyn drywydd i ni ar ei