Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/34

o'r fath, yn 537 y digwyddodd, pum' mlynedd yn gynarach na'r
amseriad cyffredin:-537, Gwaith Camlan, yn yr hwn y cydsyrthiodd
Arthur a Medrawd; ac y bu marwoldeb mawr yn Ynys Prydain ac
Iwerddon." Mewn ysgrif arall o'r un Cofnodan, rhoddir yr hanes
beth yn helaethach, fel byn:-"Brwydr Camlan, yn yr hon yr
ardderchog Arthur, brenin y Brython, a Modred ei fradwr, a gyd.
syrthiasant, gan yr archollion a gafodd y naill gan y llall." Yn
gyffredin, priodolir yr achos o'r frwyde hon i fradwriaeth ac anffydd-
londeb Medrod, neu Modred, mab Llew ab Cynfarch, a nai fab chwaer
i Arthur. Ymunodd Medrod a'r Saison yn erbyn ei ewythr. a thrwy
frad a gwrthryfel ceisiodd ddwyn ei orsedd, a chymeryd meddiant o
honi. Fel hyn yr adroddir y trychineb a'r achos ohono yn y Trioedd:-
"Triwyr gwarth a fu yn Ynys Prydain: * *Trydydd, gwaethaf
fu Fedrawd, pan edewis Arthur lywodraeth Ynys Prydain ganthaw,
pan aeth yntau drwy for yn erbyn Lles, Amherawdr Rhufain, a
anfonanai genadau at Arthur hyd yng Nghaer Llion, i erchi teyrnged
iddaw o'r ynys hon, ac i wyr Rhufain, ar y mesur y talpwyd i Gail-
wallawn fab Beli hyd yn oes Cystenyn Fendigaid, taid Arthur. Sef
yr ateb a roddes Arthur i genadaa yr amberawir, nad oedd well y
dylyai wyr Rhufain deyrnged i wyr Ynys Prydain, nag y lylyai wr
Ynys Prydain iddynt hwythan. Canys Bran fab Dyfnwal, a Chystenyn
fab Elen, a fuasynt amherodron yn Rhufain, a dan wr o'r ynys
hon oeddynt. Ac yna y lluyddodil Arthur orddetholwyr ei gyfoeth
drwy for yn erbyn yr amherawdr; ac y cyfarfuant y tu hwnt i
Fynydd Mynnau; ac aneirif o naddynt o bob parth a las y dydd hwnw..
Ac yn y diwedd y cyfarfu Arthur a'r amberawdwr, ac Arthur a'i
lladdawdld: ac yno y llus gorengwyr Arthur. A phan gyglen Fedrawd
wahanu nifer Arthur, y dymchwelodd yntan yn erbyn Arthur, ac y
dyunawdd Seison, Ffichtiaid, ac Ysgotiaid ag ef, i gadw yr ynys hon;
ac yna y bn waith Camlan y rhwng Arthur a Medrawd, ac y lladdawdd
Arthur Fedrawd, ac y brathwyd Arthur yn angenol, ac o hyny y bu
farw; ac mewn plas yn Ynys Afallach y claddwyd." (Cyfres ii 6.)
Mewn un arall o'r Trioedd adroddir yr un ddychwaen, rywbeth yn
wahanol, yn y wedd ganlynol:-
"Medrawd ab Llew ab Cynfarch, a gafas deyrnodd Ynys Prydain
yn aneu-fraint, tra fai Artlinr yn gwrthladd gwyr Rhufain y draw i
Fynydd Mynnan, pan fynynt attychwel yn ormes i'r ynys hon. Ac
yno y llas goreuon gwyr Artbur; a phan glybu Medrawd, ymgyatlynu
A'r Seison à orng, a pheri ymladd y Gad Gamlan, lle y llas Arthur a'i
wŷr, namyn tri; ac o byny ydd aethant y Seison yn ormesgyrch ar
tleyrnedd Ynys Prydain, a lladd a deol o genedl y Cymry y neb nad
elai ganddynt, ac ni chaid namyn ciwdodau gwlad Gymru a fynynt
wrthladd gormes y Seison: a gwyr Rhufain yn cadarnhau braint a
thiroedd i'r Seison yn Ynys Prydain, mal pai y naill genedl ormes yn
ymddyweddiaw a'r llall, onid aeth iddynt wyr Rhufain, mal y modd
y llosges cenligen ei pherchen, o ddyfod yr Ormes Ddu arnynt."
(Cyfres iii, 100,
Mewn ereill o'r Trinedd priodolir Cad Gamlan i ymryson Gwen-
hwyfar a Gwenhwyfach, gwragedd Arthur; ac oherwydd palam
cyfritir hi yn mysg yr "ofergalau," sef cadau a gawsant eu dechirenad
mewn amgylchiadau dibwys a distadl.
"Tair ofergad Ynys Prydain:-Un fu Gad Goddan; sef y
gwnaethpwyd o achaws gast, a'r iwrch fochyll, a chornicyll; yr ail fin