Tudalen:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf/42

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

tn mha le. Quid ar ei enw ef y galwyd rhan o Faldwyn yn Arwystlif
Yr oedd yn ei flolan yn nghanol y chweched cant.
ARWYSTLI HEN. "Arwystli Hen, gwr o'r Eidal" medi Achar
Saint, "a ddaeth gyda Bran ab Llyr i Ynys Prydain, i ddysgu'r fydd
yng Ngbrist." Gelwir ef mewn lle arall yn "Briglor," hyny ydyw
athraw Bran. Bernir iddo, gan ri, ddod i'r ynys hon hefo Pran, pan
ddaeth ef o Rafain, ar ol bod yno yn nwysil ei fab dewrfrydig
Caralog. Y mae cyd-darawiad hynod yn hystiolaethau damweiniol
gwahanol ysgrifenwyr o barth y faith a grybwyllir yu yr Achu. St.
Paul, pan yn ysgrifenn ei Epistol at y Khufeiniaid, a ddywed, "An-
herchwelr y rhai sydd o dylwyth Aristobulus." Yn ol y Merthyrolacth
Groegaidd, yr hwn a ddyfynir gan yr archesgob Usher, "Cysegrwyd
nou benodwyd Aristobulus gan St. Paul yu esgob i'r Brutamiaid."
Dywed yr banesydd Cressy, "ddarfod i Aristobulus, disgybl i St. Pedr
a St Paul, gael ei ddanfon yn Apostol i'r Brataniaid, ac mai efe oedd
yr esub cyntaf yn Mhrydain; iddo farw ya vngs Afallon, O.C. 99,
ac tai ei wylnabsant oedd Mawrth 15fed." Helica Esgob a ddywed
fod "Prydain yr enwog am ei llu Merthyri, ac yn benaf am Aristubulus,
un o'r deuddeg a thriugain esgob a ddanfonwyd i Frydain; iddo gaul
ei ferthyru yn yr eilfed flwyddyn o deyruusiad Nero" nen fe allai ya
fwy cywir yn y ddeuddegfed. Tystia Dorotheus, hanesydd o'r trydydd
cant, "fud Aristobulus yn un o'r deg a thriugain disgybl a enwir gan
St. Paul yn y Rhufeiniaid, wedi dysgu athrawiaeth inchawdwriaethi, a
gweinyddu'r swydd o esgob yu Mhrydain." Dyna ddigon ond odid o
gyfeiriadan at y ffaith mewn Law, sef bod un o'r enw Aristobulns wedi
d'od drosold o'r Eidal i'r wlad hon i ddysgu ein eyndada fld Crist.
Y mae'r crynhoad hwn o feithiau yu ein harwain at y pwnc dyros o
ddyfodiad yr Efengyl i'r wlad hon; ond er mor ddyddorol fyddai
troidilio i'r cyfryw rhaid i ni ei adael gan ddim ond llel-grybwyll mai
po mwyaf oll y chwilir ein hen gofianau gwladol ni, a'u cyferbyuu hefu
gwaith hen awdwyr o wledydd eraill, egluraf y gwelir mai nid brend-
wydion disail mo'uynt, ac nad gwracliaidd chwedlau gwneuthur ydynt.
Cyfeillion arbenig Aristobulus oedd Cyndaf, llid, a Mawan, am ba rai
y coffheir yn eu trefn. Gwoddus feallai son palam y gelwir y gwr yn
Arwystl neu yn Arwystli. Diau nad peth annaturiol yıloedd cyfunio
o'r gair cyssefin yr enw Cymreig: yn wir y mae genym esiamplau
ddigon a ddangosant lawn cymaint o drawsffurfio, os nad mwy, na'r un
dan sylw, pe nad enwem ond Paulinus yn Paul. Ei wylmabeant fel y
erybwyllwyd ydyw y 15fed o Fawrth.
ASAF, neu Asaph, oedd fab i Sawyl Benuchel ab Pabo Post
Prydain, a brawd oedd efe i Dunawd Fawr, a Gwensaeti ferch Rhufon
Rbufoniog o Ddyffryn Clwyd oedd ei fam. Ganwyd ef yn Ngwynedd,
yn ol eithaf tyb, a dygwyd ef i fynu o dan olygiad Cynleyen, yr hwn
oedd wedi sefydlu Bangor ac esgobaeth ar fin yr afon Elwy. Un o
Gymru'r Gogledd neu'r Alban, oedd Cyndeyrir, ac yr oedd wedi cael ei
erlid o'i wlad ei hun, fel lluaws eraill tua'r adeg hono, ac yn mysg eu
cyfueseifiaid yn Nghymru yr ymlochasant. Ar ol talia o amser cafas
Cyndeyru alwad yn ol i'w wlad ei hun, a rhoddes Asaph yu esgob yn ei
le, a galwyd yr esgobaeth fyth ar ol hyn yn of oi enw ef gan bawb und
y Cymry; cadwasant hwy fyth at yr hen enw. Yr oedd Asaph yn
Gristion gloyw difrychieulyd, ac yn enwog iawn mewn dysg a dawn,
Ysgrifenodd lyfrau buddiol at wasanaeth efrydwyr si Fangor, ac hefyd
"Fuchedd Cyndoyrn sant." Bu farw ddydd Calanmai 0.C. 596, pan,