i'r ysgolion dyddiol a oedd eisoes wedi eu gwreiddio fel athrawon yn yr ysgol Sul; a dywed mai'r ysgol Sul yw'r ysgol oreu o ddigon er llunio athrawon i'r ysgolion dyddiol. Fe genmyl gynllun y Gymdeithas Wladwriaethol, yn gymaint a'i bod yn cyfuno addysg Sulgwaith a dyddgwaith. Mae cynllun y Gymdeithas yn hyfforddi'r "dosbarthiadau isaf" ym mhopeth angenrheidiol arnynt er eu cyfaddasu i'w sefyllfa yn y fuchedd hon, gan eu paratoi ar gyfer buchedd well. Fe'u dysgwyd drwy'r cynllun hwn, yng ngeiriau Nehemiah, i ddarllen yn eglur yn y llyfr yng nghyfraith Duw, gan osod allan y synnwyr, fel y deallent wrth ddarllen; a thros ben hynny fe'u gwnaethpwyd yn hyddysg mewn daearyddiaeth ysgrythyrol, mewn sgrifennu ac mewn cownsio. Fe roir hergwd i gynlluniau diweddarach a llai eu gwerth, mor bell ag yr oedd y bobl ieuainc y sonid am danynt yn y chware, ag oedd yn hytrach yn cau allan bethau pwysicach y gyfraith. Yng ngeiriau'r Deon ei hun:
Away with graphy, logy, metry, science for the head,
And give me wholesome food to feed the mind and heart instead.
Fe gymerth y Deon y dyddordeb llwyraf yn ysgolion eglwysig y cylch yn ystod ei dymor maith o 52 mlynedd yn y ddinas. Arolygydd Didâl y geilw efe ei hun mewn un man, ac nid annheilwng ydoedd o'r teitl. Mae ei syniad yn hytrach yn sawru o addysg isel ar gyfer y bobl isel, mor bell ag yr oedd pynciau cyffredin yn y chware. Yn gymaint, pa ddelw bynnag, a bod buchedd well, yna caniataer i'r bobl isel addysg uchel, yn y pynciau perthynol i'r fuchedd honno. Ond chware teg i'r Deon, nid oedd neb a'i ofal yn fwy am bobl uchel ac isel. A deuai ei arabedd parod i'w gynnorthwy ym mhob cylch. Fe roir dernyn o'i waith yn y cofiant (t. 127), a baratowyd ganddo ar gyfer yr ysgolion, ag sy'n enghraifft o'i ddawn i gyfuno addysg âg arabedd. Mae cyffyrddiadau mwy difyrrus yn y dernyn, ond cymerer yr enghraifft yma:
The Country of Wales has twelve Counties to name, |
