PENOD I.
—————————————
SYLWADAU ARWEINIOL
CYNWYSIAD.—Byr ddarluniad o'r rhan hon o'r Sir—Lleoedd hynod—Hanesion boreuol.
.jpg){kind=small}
LAIN o wlad ydyw yr hyn a elwir 'Rhwng y Ddwy
Afon,' ar gwr De-Orllewinol Sir Feirionydd,
oddentu deuddeng milldir o led, a deunaw neu
ugain milldir o hyd, rhwng dwy afon, sef yr Afon Mawddach
ac Afon Dyfi. Ymestyna o ran ei hyd o Lwyngwril i gwr
uchaf Aberllyfeni, a'i lled o Arthog i Bennal. Amgylchynir y
rhandir o du y Gorllewin gan ran o'r môr a elwir Cardigan
Bay; o du y Dwyrain, gan Gadair Idris, a Llyn Tal-y-llyn; o
du y Gogledd, gan yr Afon Mawddach, neu Afon yr Abermaw; o du y De, gan Afon Dyfi. Ac o'r tu arall i Afon Dyfi
y mae siroedd Trefaldwyn ac Aberteifi. Oddiwrth y ffaith fod
y rhandir yn gorwedd rhwng dwy afon, y Mawddach a'r Dyfi,
y tardd yr enw Rhwng y Ddwy Afon." Y mae yn perthyn
i arwynebedd y wlad wastadedd a bryniau; mynydd a môr;
"dyffrynoedd, glynoedd, a glanau;" tir toreithiog a thir ysgythrog. Yn ddaearyddol saif, fel Mesopotamia, o'r bron ar
ei phen ei hun, yn wahanedig oddiwrth y tir oddiamgylch,
gyda Chader Idris, brenin mynyddoedd y sir, ar un cŵr, y
môr ar y cŵr cyferbyniol, a'r ddwy afon yn rhedeg yn gyfochrog, o bob tu.
Afon arall y gellir ei galw yn drydedd afon, ond sydd yn llai o faintioli, ac yn meddu llai o enwogrwydd, ydyw yr Afon Dysyni. Y mae rhediad hon drachefn yn gyfochrog â'r ddwy arall, ac ymestyna ar ei thaith tua'r môr, gan ranu y parth hwn o'r wlad, o'r bron yn y canol. Bêr yw ei hyd o'i chym—
