Lleoedd yn Mon.
93
Llyn Llawenau . - Yr enw priodol ar hwn ydyw " Llyn Llaw Owain .” Gelwid ef felly am fod ei ddwfr yn troi Melin Llawenau .
Ar ochr ddwyreiniol y llwyn, y mae palas Presadd. fed. Bernir mai yma yr oedd y llywydd Agricola yn byw , yr hwn a gynhaliai ei lys yn y ddau Benesgyn.
Gwel sylw ar ystyr yr enw Presaddfed, yn mlwyf Llan sadwrn, yn nghwmwd Tindaethwy.
Tref Iorwerth . — Tarddodd yr enw oddiwrth Iorwerth , tad y Tywysog Llewelyn. Trefigneth .-- " Trigfa Gofid ” yw ei ystyr. III. CANTREF CEMAES.
RAENIR y cantref hwn yn ddau gwmwd, sef Twerelyn (Tir Cyhelyn ), a Thalybolion. Cemaes, efallai, a darda 0
Cefn ”
a “ Maes," cefn -faes - tir âr ( ridged , o'r
arable land ). Ceir yma yr ģd -dir goreu yn Môn. Yn yr holl ranbarth sydd yn dwyn yr enw Cemaes ( cantref), gelwir amryw randiroedd ar yr enw hwn, sydd yn rhag ori fel tir âr, ac yn hynod am ffrwythlondeb. Gwel " Mona Antiqua ,” tudal. 115. Gelwir ef gan rai yn Cam-maes ; a Cyn-maes, medd eraill, sef pentir benrhyn. Arferir y gair weithiau am gad - faes, neu faes rhyfel.
I. CWMWD TWRCELYN .
Canfyddir mewn hen law - ysgrifau fod y cwmwd hwn, yn cael ei alw , “ Tir Cyhelyn ;" efallai i un Cyhelyn fod yn arglwydd unwaith ar y tiroedd hyn. Taflen yn dangos nifer y plwyfydd yn y Cwmwd hwn
a'r flwyddyn yr adeiladwyd yr eglwysi :