Tudalen:Hanes ac ystyr enwau lleoedd yn Môn.pdf/101

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

Lleoedd yn Mon.

93

Llyn Llawenau . - Yr enw priodol ar hwn ydyw " Llyn Llaw Owain .” Gelwid ef felly am fod ei ddwfr yn troi Melin Llawenau .

Ar ochr ddwyreiniol y llwyn, y mae palas Presadd. fed. Bernir mai yma yr oedd y llywydd Agricola yn byw , yr hwn a gynhaliai ei lys yn y ddau Benesgyn.

Gwel sylw ar ystyr yr enw Presaddfed, yn mlwyf Llan sadwrn, yn nghwmwd Tindaethwy.

Tref Iorwerth . — Tarddodd yr enw oddiwrth Iorwerth , tad y Tywysog Llewelyn. Trefigneth .-- " Trigfa Gofid ” yw ei ystyr. III. CANTREF CEMAES.

RAENIR y cantref hwn yn ddau gwmwd, sef Twerelyn (Tir Cyhelyn ), a Thalybolion. Cemaes, efallai, a darda 0

Cefn ”

a “ Maes," cefn -faes - tir âr ( ridged , o'r

arable land ). Ceir yma yr ģd -dir goreu yn Môn. Yn yr holl ranbarth sydd yn dwyn yr enw Cemaes ( cantref), gelwir amryw randiroedd ar yr enw hwn, sydd yn rhag ori fel tir âr, ac yn hynod am ffrwythlondeb. Gwel " Mona Antiqua ,” tudal. 115. Gelwir ef gan rai yn Cam-maes ; a Cyn-maes, medd eraill, sef pentir benrhyn. Arferir y gair weithiau am gad - faes, neu faes rhyfel.

I. CWMWD TWRCELYN .

Canfyddir mewn hen law - ysgrifau fod y cwmwd hwn, yn cael ei alw , “ Tir Cyhelyn ;" efallai i un Cyhelyn fod yn arglwydd unwaith ar y tiroedd hyn. Taflen yn dangos nifer y plwyfydd yn y Cwmwd hwn

a'r flwyddyn yr adeiladwyd yr eglwysi :