Lleoedd yn Mon. lawer o diroedd a breintiau iddo.
103
Ceir llawer o dradd .
odiadau ar gof yn y gymydogaeth hon o berthynas iddo hyd y dydd heddyw .
Dywedir i Eilian fyned ar bererindod i Rufain, aciddo ddychwelyd, ac ymsefydlu gyda'r hen dywysog Caswall
on, fel gweinidog teuluaidd iddo. Y nesaf yw,
fod Cas
wallon wedi erchi i Eilian ollwng ci ar ol carw perthynol
i'r tywysog ; a pha faint bynag a allai y carw amgylchu o flaen y ci, y rhoddid ef at wasanaeth crefydd yn y wlad . Ac felly, meddir, y nodwyd terfynau plwyf Llan eilian. Ceir aber fechan yn agos i Borth Eilian a elwir
hyd heddyw " Llam Carw,” yn goffadwriaeth am y rhedfa uchod. Hefyd, gelwir lle yn mhorth Amlwch wrth yr enw hwn, oblegyd ei fod yn terfynu ar yr aber grybwylledig .
Adeiladwyd yr eglwys hon oddeutu y bedwaredd ganrif, ar lan y môr ; adgyweiriwyd hi oddeutu y A. 1171. Y mae adeiladwyr penaf Lloegr yn gallu profi
hyn oddiwrth y cerfiadau a ganfyddir ynddi. Yn y fl. 1666 , yr oedd yr adeilad yma yn edrych yn ddestlus, a darluniau o'r deuddeg apostol ynddi ; dywedir fod y
darluniau hyn wedi eu cael o long -ddrylliad a gymer odd le yn mhorth Eilian - y rhai oeddynt yn wreiddiol wedi eu pwrcasu i ryw eglwys yn yr Iwerddon.
Yr offeiriad presenol yw y Parch. 0. P. Thomas. Bryn Gwyn . - 0 berthynas i'r enw hwn dywed Mr.
Rowlands fel hyn :- " It is called Bryn Gwyn, or Brein Gwyn , i.e, the supreme or royal tribunal. Brein or
Breiniol signifying in the British, supreme or royal ; and Gwyn , properly fruit or action, and metaphorically court
of tribunal. And such the place must have been , wher ever it was, in which a supreme judge gave laws to a
