Tudalen:Hanes ac ystyr enwau lleoedd yn Môn.pdf/131

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto


Lleoedd yn Mon.
123
Y mae yma Fôr- fur ( Breakwater ) arall. Y gloddfa
anferth o'r lle y codwyd y defnyddiau ydyw “ Mynydd
y Twr.” Gwelwyd oddeutu pymtheg cant o weithwyr
yn cloddio meini i lenwi cylla gwangcus y môr. Difa

wyd swm anferth o bylor yma. Ar ddydd Gwener, Ion
awr 16eg, 1857, taniwyd un -mil-ar -bymtheg o bwysau

o bylor, a chwythwyd yn ysgyrion tua chan mil o dunelli
o'r mynydd. Cyn tanio yr egyd mawr hwn, gwelwyd
gafr yn pori yn ddiofal ar y mynydd, ac mewn eil.
iad daeth i lawr ar frig y groglwyth gwympiedig yn

groen gyfan ddigon , ond yn bur ddychrynedig o bosibl.
Dydd Mercher, Medi 9fed , 1844, gyda chwe' tunello
bylor, rhyddhawyd 10,000 o dunelli o’r graig, &c.
Dywedir fod oddeutu 900 o longau yn achlesu yn

nghysgod y breakwater yma bob blwyddyn ; a diau yr
arbedir llawer o fywydau yn flynyddol trwy y fath
gyfleusdra rhagorol.

Y mae yr Ynys Lawd ( Ynys yn lledu) gyda'i goleu
dy, ei chloch, a'i phont gadwynol, yn wrthddrych sylw

mawr. Dywedir fod yno risiau , sef gris am bob diwrnod
yn y flwyddyn. Pob un a aeth i lawr ac i fynu, bu
yn dda ganddo gael gorphwys am amser bir; ac fe deim
lai ar ol hyny am ddiwrnodiau.

Y mae y fywiolaeth yn guradaeth barhaol yn arch
ddeoniaeth Môn ac esgobaeth Bangor, wedi ei gwadd
oli a 400p . o roddion seneddol, ac yn nawddogaeth

llywydd ac ysgolorion Coleg yr Iesu yn Rhydychain, y
rhai yn 1820, a ychwanegasant 20p. yn flynyddol at gyf.

log y curad. Dywedir yn yr hen -gofnodau mai Cybi a
a sylfaenodd yr eglwys yn y bedwaredd ganrif. Rhydd
un hen ganiad boreuol iawn i ni grynodeb o hanes ei