34
Hanes ac ystyr Enwau
Gerllaw y groes ddywededig, cedwid marchnad ers tua saith ugain mlynedd yn ol; yr hon, efallai, a ddech .
reuodd pan oedd crefydd -dy a elwir “ Ysbytty Gwion " yn ei rwysg. Y mae adfeilion lluaws o adeiladau ar gael perthynol i Blas Gronwy, a elwid “ Bryn - y -neu . add. "
Y mae yn amlwg fod yma gladdfa hefyd yn rhyw oes : oblegyd wrth gloddio yn y lle, cafodd y diweddar Morys Williams esgyrn dynol, a chareg wrth ei ben, ac un arall wrth ei draed : malariodd yr esgyrn yn llwch
wrth eu cyffroi, -ond yr
oedd у dannedd
yno yn ber.
ffaith . Mae yr hen adfeilion hyn yn gorchuddio tua haner erw o dir, rhwng Plas Gronwy a'r ffordd fawr.
Ai tybed mai nid adfeilion yr hen grefydd -dỹ crybwyll. edig yw y rhai hyn ? Deallir fod un Gwy Ruffus, neu, fel y gelwid ef gan y
Cymry, " Gwigon Goch ,” yn Esgob Bangor, yn agos i ddiwedd y ddeuddegfed ganrif, sef tua'r adeg y sefydl
wyd y crefydd -dai a elwid “ Ysbyttai," mewn amryw fanau yn y dywysogaeth .
Dywedir iddo farw yn y i.
1199, pan etholwyd Giraldus Cambrensis, arch -ddiacon Brycheiniog, i esgobaeth Bangor; ond, efe a wrthododd
yr anrhydedd a gynygid iddo. Gellir casglu oddiwrth wahanol seiliau fel hyn , mai dyma y “ Gwion Goch " a
adeiladodd yr Ysbytty orybwylledig, ac yr enwyd Llan bedr-goch oddiwrtho; hefyd, y mae lle a elwir " Tyddyn
Wion” ar ochr ogleddol ynys Môn, yn agos i Llanfair ynghornwy, yn nghwmwd Tal-y -bolion, yn cael ei enw
oddiwrth y Gwion yma. Yr oedd yn y gymydogaeth hono, pan wnaed yr Extent, etifeddiaeth a elwid " Gwely
Gronwy ap Gwion , " " Gwely Madog ap Gwion ," a "gwely Einion ap Gwion ." . Y mae yn dra thebys
