Lleoedd yn Mon. 59 Harlech, a daeth yna Mathalwch , pen -teyrn Iwerddon , gyda llynges i erchi am Bronwen , chwaer Bran, yn wraig Llwyddodd yn ei gais, a dychwelodd i'r Iwerddon . Yn
mhen amser sarhaodd Mathalwch Fronwen ei wraig ,
trwy roddi palfawd iddi ar ei chlust ; yr hon balfawd . a elwir yn y trioedd yn un o dair engir balfawd Ynys Prydain ." Wedi i Fronwen gael y fonglust gan Fath
alwch, gadawodd yr Iwerddon ar frys : a thra ar ei
thaith i Harlech, yn y rhandir crybwylledig ar lan afon Alaw , trodd drach ei chefn , gan edrych mewn digllonedd
lidiog tua'r Iwerddon ; oblegyd y sarhad a dderbyniodd, torodd ei chalon, a bu farw yn y fan. Llosgwyd ei
chorff yn barchus, yn ol arferiad yr oes, a rhoddwyd ei lludw mewn urn bridd, a chladdwyd ef dan garnedd
fawr o geryg yn y llanerch dan sylw ; a dyna yr achos i'r lle gael ei alw yn “ Ynys Bronwen .” Gwel y manylion yn “ Hanes Cymru , " gan y Parch . 0. Jones.
Plwyf NEWBOROUGH .
Saif y plwyf hwn oddeutu pedair milldir i'r gogledd orllewin o Gaernarfon . Tardda ei enw presenol oddi. wrth ei bod wedi ei gwneyd yn fwrdeisdref freiniol gan Iorwerth I. Yr hen enw oedd Rhos Fair ; tarddai
yr enw hwn oddi wrth eglwys fechan a gysegrwyd i St. , Mary. Gwel tudal. 39. Y mae'r lle hwn yn bur ddinodedd, ond bu yn lle pwys.
ig ar y dechreu, yn drigfa am lawer o flynyddau i dywys ogion Cymru. Bu ganddynt freninlys yma, ac yn achlys arol penodwyd eisteddle y llywodraeth er mantais tra parhai y terfysgoedd, &c. Ar ol gorchfygiad y Cymry gyntaf gan Iorwerth I, ymddengys fod y lle hwn wedi
