Lleoedd уп Mon.
81
Wastadol ynglyn â phersonoliaeth Llanbeulan , yn arch ddeoniaeth Môn ao esgobaeth Bangor. Y mae yma
addoldai gan y Trefnyddion Calfinaidd, y Wesleyaid ,
a'r Annibynwyr. Ceir yma luaws o roddion elusenol wedi eu rhoddi yn gymun -roddion i dlodion y plwyf, gan
amrywiol gymwynaswyr. Ond y mae llawer ohonynt ar goll. Cyfartaledd blynyddol trethi y plwyf at gynal tlodion ydyw , 167p. 118. Oc.
Plwyf CeIRCHIOG ( Bettws-y -Grog .) Saif y plwyf yma oddeutu milldir o Lanbeulan , cys
egrwyd yr eglwys i'r Ffordd Sanctaidd (holy road ), ac, ar y gyfrif hyn yr enwyd hi yn Bettws-y -Grog, neu Bet tws у Groes Sanctaidd . Tybir fod yr enw wedi tarddu
oddiwrth eglwys Rhufain yn cadw gwyl, dan yr enw " gwyl y grog " : fel coffadwriaeth am fod yr Ymeraw dwr Heraclius wedi ad-enill y “ wir groes,” fel ei gelwir, у Bereiaid ; ac wedi myned yn ei ol i Galfaria. Yn.ol y chwedlau mynachaidd , gwisgodd yr ymeraw oddiar
dwr ei freiniol wisgoedd, a gwysiodd ei holl bendefigion a thywysogion ei lys i'w ganlyn ar ei bererindod i Jerusalem : ond, yn gwbl ofer-canys ni allai symud y
groes, ac ni agorai pyrth y ddinas iddo ; am hyny efe
a ofynodd yr achos ; a llais o'r nef a'ihatebodd, “ gan ddywedyd i Grist fyned i Jerusalem , yn eistedd ar asyn yn ostyngedig, ac yn addfwyn," Yna disgynodd yr Hymerawdwr, ac a aeth yn draed-noeth i mewn i'r ddin
as, a'r groes ar ei ysgwyddau. Eraill a dybiant i'r wyl hon gael ei chadwgyntaf yn Jerusalem , yn ” y flwyddyn 325,, pan ddaeth Elen Lueddog, mam Cystenyn Fawr, o hyd i'r “wir groes,” yn gladdedig arloes Galfaria
fel y tybid y pryd byny.
