Tudalen:Hanes ac ystyr enwau lleoedd yn Môn.pdf/97

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

Lleoedd yn Mon.

89

yn Nhywyn. Y mae yr eglwys bresenol tua milldir - 2 haner i'r gogledd o'r hen eglwys : ac yr oedd yn adeil-. adaeth o'r cyfnod Elizabethaidd, cyn ei hail-adeiladu yn ddiweddar. Saif hon yn nghanol y tir llafur yn y plwyf, ac felly mae yn fwy manteisiol i'r trigolion : mae yma

hefyd ysgol berthynol i'r eglwys, yr hon a gynhwysa 100 o blant. Yr oedd yma hyd yn ddiweddar gymun

roddion blynyddol at ysgol plant tlodion - 30s. oddiwrth y Deon Jones, Bangor : a 10s. bob blwyddyn yn dyfod o Bresaddfed, i'w rhanu rhwng y ddwy hen ferch hynaf

yn y plwyf, heb fod yn derbyn cynorthwy plwyfol. Cyfartaledd blynyddol trethi y plwyf at gynorthwyo y tlodion ydyw, 71p . 138. Ceir yma le addoliad hefyd gan y Trefnyddion Calfinaidd.

Trwy gwr y plwyf hwn yr oedd y brif dramwyfa o'r Iwerddon i Loegr, cyn gwneud yr hen lộn bost, fel ei gelwir ; ac, y mae y ffordd yma yn dangos yn eglur ei bod wedi bod unwaith yn ffordd Rufeinig ; gwelir gwael odion yr hen ffordd hon rhwng ffermydd Bryn Prudd -der ,

à Glan y Gors ; a rhwng Allwen Ddu, a'r Allwen Goch . Yr oedd i'r gogledd o'r ffordd hon, tua 200 llath o hen gastell, neu amddiffynfa a elwir Caer Elen ; tybir i'r enw yma darddu oddiwrth Elen, mam Cystenyn Fawr.

Yr ystyr yw - Amddiffynfa gwblfrwythlawn. Dywedir fod hon wedi gwneud amryw ffyrdd yn y Dywysogaeth . Y mae y gaer ymayn mhlwyfBodedern, ar y bryn uchaf yn y gym'dogaeth. Cafwyd amryw feddau Bryteinig yma.

Y mae fferm arall yn sefyll ar ochr orllewinol y plwyf, rhwng llynau Llewelyn à Dinan ; gelwid hi yn Llyn Llywelyn, oddiwrth ynys fechan sydd yn agosyn cael ei galw yn Ynys Llewelyn. Dywed traddodiad mai pa las yn perthyn i Llewelyn ydoedd : ond y tebygolrwydd

cryfaf yw , mai ty at hela ydoedd, gan fod lleoedd yn