15
Seiont, lle yr adell adwyd gorsafoedd milwrol, a lle y clêddiwyd, o bryd bryd, wmbeedd o weddillion cyrff dynion : end wrth ddilyn y rhai hyn gudai med ai fyned Larynias drw datymau. ein testyn î diroedd gwaharddedig
Âm wasanaeth yr amddiffynfeydd digon yw crybwyll eu hod, fel y anhe eu henwau yn arwyddo, yncsel vu codi er diogelwch rhag ymosod- dbdau tramoriaid, Ni fwriedid iddynt fod yn drigleoedd parhaus; oblegid, gydag ychydig eî$hriadau, y maent yn amddifaid o gyfleusderau igael dwfr. Oesglid y merched a'r plant a'r cyfoeth i'r leoedd hyn o dan aden gwarchedlu, (rs y byddai y dynìon ym cymeryd y maes yn erbyn y gelynion, Ni pherthyn i'r adeiladau byn unrhyw ffurf benodol, gan eu bod bob amser yn cymeryd y ffurf hono a ymgymodai oreu â'r uchelfan lle yr adeìledid hwy. O ddyddiau y Rhufeiniaìd, os nad yn gynt, hyd yr ymdrech olaf a wnaeth ein gwlad I adenill eí hanibyniaeth, y mae yr adeiladau hyn wedi cael on defnyddio mewn ymôrechindau gwaedlyd, s bydd dadleniad fhyfedd o'u hanes y dydd hwnw pan ' ddatguddia'r ddaear eì gwaed, ac na chels mwyach eî Ììaddedigion.”
Nî ddygwn y bennod hon I derfyniad gyda chrybwylliad hyr am y gweddillion a elwir “' Oyttiau'r Gwyddelod /'—adeiladau crynion, gan mnwyaf, yn mesur tua chwech meu wyth llath o drawsfesur, a'u muriau yngyffredin tua phodaír troedfedi o drwch. Ar waetad-ìir bychan yn nhroed y Mynyddfawr, yn Drws-y-coed, gellir gweled nìfer mawr o'r olion. hyn, y rhai a amgylchid gan fnrllydan, Yr oedd nifer mawr o honynt. gynt yn phìr y Pant-du, gerllaw Penygroes, o'r lle y carìwyd cannoedd o lwythi er adeiladu tai yn Mhenygroes a'r amgylchoedd. Nid yw llawer o'r tai prydferth a breswylir genym yn awr ond ““ Cyttiau'r Gwyddelod > wedi eu had-drefnu! Paham y gelwir hwy ar yr enw hwn, byddai yn anhawdd penderfynu, Rhaî a dybiart mai Gwyddeli, ereill mae Gwyr- hela meu Gwyrhelod, oddiwrth y ffaith fod y trìgolion pan yn byw ynddynt yn ymgynnal gan mwyaf ar helwriaeth. Ond y dyb fwyaf
în yw mai Gwyddelod yw priodol ffurf yr enw, ao mai y Gwyddyl Yŵchti, feì eu gelwir, a ddygodd y math yma o adeiladau í arferiad yn mysg y Cymru; oblegid goresgyniad y rhan hon o Wynedd yn dra mynyob gan y giwed anghyweithas hono. Oeir adfeilion y cytiau hyn yn]liuosog ar hyd yr ucheldiroedd ; ao wrth eu chwalu cynnwysant yn gyffredîn swm mawr o ludw, Nîd oedd yn perthyn îddynt nnrhyw ffeneatr, ond ceid goleuni i mewn drwy y drwsathrwy dwll yn mhen uchaf yr adeilad, trwy yr hwn yr esgynai y mwg ifyny, ac y dìangai ychydlg o oleuni i waered. Cynhenid y tân ar ganol y llawr, o atngylch yrhwn y gorweddai y teulw y nos, heb ganddynt ond y diliad a wisgid gsnddynt y dydd yn daenedig drostynt y nos. Crwyn anifeiliaid oedd eu gwisgoedd cyntefig, ac y mae Juhus Casae yn eu cyhuddo o" redeg yn noethion,” Ym mhen amser daethant yn alluog i wneyd math o Eethyn bras, yn yr hwn yr ymwlngent y dydd ac yr ymgynhesent y nos. Yn y bwthynod bychain anghysurus hyn y cwreydai hen gewri Cymrelg ein mynyddoedd; ond gymaint y mae cymwren bywyd wedi eu bychwanegu erbyn heddyw! Y fath dawelwch sydd wedi teyrnawu dros.
