er, ——
eBotbwn.” Tbeili,; medd rhaî, o'r Baemneg, Bod Hess (Ty Gweddi), ; Evxeill a dybiânt mai' gair Cymraeg am Ìawrbant, neu le lael rhwng dau ' fryn, ydyw. -A'r mwyafrif fe ddichon a'i holrheiniant i Ys-bwyd-ty, sef y gaîr Cymraeg am Hdspitam neu Hospital; ond cybunani oil ì olrbain sefydliad yr eglwysydd aelwir Bettwa ìi gyfnod.y “ Crwysgwdau” nen Ryfeloedd y Groes,” Daeth i'r. wlad hon. urdd fynachaidd o'r enw. “t Knight Hospittalus”' yn $moser y rhyfeloedd nchod, a dybenion hlŵenaf yr urdd hon oedd noddi y rhyfelwyr neu y pererinion ameu mynediad aeu eu dychweliad o'r Tîr Sanctaidd.
Yn amser Harl yr 2il a Richard y laf ffarfiwyd cymdeìthas a elwid
“'Oymdeithaa Marchogion Ioan o Gaersalem,” amcan proffesedig yr hon. oedd ymgeleddu a chynnorthwyo y pererinion a ymwelent â'r Tir Sanct- aidd. Ac mewn cysylltiad â'r amcan hwn codasint ar hyd y wlad amryw.
ysbytai ac addysgdai ar ddull eglwysydd, lle cyfrenid addysg ysbrydol; o dan umaneu y gwananoluridau ; ac fo fernìr yn gyffredinol fod yr eglwysydd a. gylenwir Ysbwyd-i»i, neu Betiws, yn. perthyn i'r cyfnod hwn, ac wedi eu aylfaenu gên y gymdeithas hono, o ba rai y mae Betws Gwernrhiw, gerllaw Glynllifon, yn un. Ymddengys y.gŵir Bettws gyntaf yn amser treihiad y bywiolaethau 0rwy orchymyn y Pab Nicolas, tua'r Íwyddyn 1292. Yr oedd yr yspytwyr yn arfer gwisgo hugan neu wsg wen, gyda chroes gosh ar eì chefn a'i gwyneb, 'Tybirieglwys y Bettws Gwernrhiw gael ei defnyddio fel capel teulnaidd perthynol € deulu y Wynniaid o'r Glynllifon, Gelwir y llo weithiau yn Ysbyty y Flas Newydd, am yr hwn y ceir y crybwylliad canlynol yn y ' Brython” am 1861 :-- Thomas Wynn, ab Thomas Wynn, ab Syr Ric y Pemon Gwyn, ab Robert ab Robyn, ab Meredydd, Bu y Person Gwyn yn Abad Aberconwy, ac yn eî amaer ef y troes y ffydd ap y colleg ef ei le ac a briododd.”
CAPEL LLEUAR.
. Yr oedd hyd yn ddiweddar adfeilion eglwys neu gapel teuluaìdd ar dir Lleusr a clwid yn Capel Lleuar. Safaí ar lechwedd-dir uwchlaw yr afon mewn cae a elwir Cae-y-capol. Bu yn cael «i defnyddio mewn cysylltiad. & theulu Lleuar, ac yr oedd degwm yr etifeddiaeth yn cael eî gyflwyno st ddwyn traul y gwasanaeth ynddi. Deallwn i ymgais gael ôi wneyd yn ddiweddar gan ficer Clynnog am gael y degwm aî wasanaeth eglwys y plwyf; ond trwy ymyriad y perchenog, yr Anrhydoddus Arglwydd Newborough, ni lwyddwyd i'w gael, o ba herwydd y mao y ddwy fferam ax elwir Lleuar Fawr a Lleuar Bach yn rhydd oddiwrtho,
Y rbai a enwyd ydynt yr oll o'r eglwysydd o fewn terfynau ein testyn, y rhai a haeddant sylw neillduol ar gyfrif eu hynafiaeth, Ond cyn gadael y pwnc hwn, efallai y byddai. yn briodol inî grybwyll am yr clus- enau a roddwyd at wahanol achosion mewn cysylltiad â'r eglwywydd hyn. Mewn adroddiad a anfonwyd i'r Senedd yn 1786, mynegìd fod Jonathan Edwards, D.D., wedi gadael £10, a'r Parsh, Philip Twisleton £20 i'w” rhamwidlodion plwyf Clynnog. Ac yn ol cofnodiad yn llyfr y plwyf,
