Tudalen:Hynafiaethau Nant Nantlle.pdf/86

Oddi ar Wicidestun
Ni brawfddarllenwyd y dudalen hon eto

]

]

]

]

74

Mewn hen gyfansoddiad barddonol, a dadogir ar Myrddin Wyllt, ceir
y brophwydoliaeth ganlynol :

“ Pan dorer y deri yn agos i'r Yri,
A'i nofiad yn efrydd o Gonwy i fro Gwerydd (Gwerddon ),
A throi'r ceryg yn fara yn agos i'r Wyddfa .”
Cyflawnwyd y rhan gyntaf o'r broffwydoliaeth hon yn ngwaith y
Saeson yn cymynu y deri, a thori i lawr fforestydd y Wyddfa o flaen

byddin Iorwerth y Cyntaf; ac os wrth droi y " ceryg yn fara” y medd
ylid y byddai dynion yn enill eu bara wrth wneyd y ceryg yn do, ym
ddengys fod amseriad y diweddaf yn gyffelyb i'r cyntaf, y rhai erbyn
hyn , modd bynag, sydd wedi eu cyflawni yn llythyrenol yn amgylchoedd
y Wyddfa. Y mae tair cymydogaeth yn sir Gaerynarfon yn honi y

flaenoriaeth gyda golwg ar y cloddfeydd, sef Bethesda, Llanberis, a
Nantlle. Dygir y ffaith ganlynol gan y lle blaenaf : - “ Oddeutu tri
chan’ mlynedd yn ol cawn yr hen fardd, Sion Tudur, wedi gwneyd
Cywydd i ofyn llwyth o yslatys o Chwarel y Cae Hir , gan Robert
Thomas, Ll.D. , Deon Bangor, oddeutu y flwyddyn 1570.” O blaid Llan
beris erybwylla Gutyn Peris fod yr haf-dy perthynol i Lys Dinorwig, a.
elwid y Fechwen , wedi ei doi â chéryg cyffelyb o ran eu hansawdd i'r
rhai a gloddir yn bresennol yn Chwarel Dinorwig ; ac yr oedd yr haf-dy
o leiaf yn 600 mlwydd oed. O blaid Nantlle dywedir fod yr hen lys.

tywysogol yn y Baladeulyn wedi ei doi à cheryg cyffelyb i'r rhai a gloddid
ar ol hyny yn Nghloddfa'r Clytiau, yn y Cilgwyn, ac am a allwn niweled
nad oes gan y Cilgwyn gystal hawl i honi y flaenoriaeth ar Elidir neu y
Fronllwyd. Gallwn gasglu fod rhyw fath o geryg brigog, anghelfydd ,
ac anghymesur o ran ffurf a thrwch , yn cael eu defnyddio yn yr ardal
oedd lle ceir hwynt er's canrifoedd bellach, er mae yn ddiweddar mewn

cymbariaeth y daeth y fasnath lechau i'r fath bwysigrwydd ag ydyw yn
breseno ).

Dywed un ysgrifenydd cyfarwydd â'r pwnc fel y canlyn am y dull y
dechreuwyd gweithio y chwarelau :- “ Pa fodd bynag nid oedd y fasnach

leebi ond bychan a distadl iawn bedwar ugain mlynedd a mwy yn ol.
Nid oedd y cloddfeydd llechau y pryd hwnw ddim ond cyffelyb i'r pyllau
mawn .
Yr oedd rhyddid i holl drigolion y fro i dori mawn ar y mynydd
( common ), mewn unrhyw fan ; ond wedi i'un ddechreu mewn unrhyw
le ystyrid yn lladrad i neb arall gymeryd meddiant o bwll ei gymydog.
Ac yr oedd yr un rhyddid i dreio am lechau yn y mynydd ; ond wedi i
ryw un ddechreu chwarel, lladrad fyddai i neb arall gloddio yn hono. A
“ Chwarel Morris William ,” a “ Chwarel John Jones,” &c. , y gelwid hwy

y pryd hyny. Ond fel y cynnyddai y cyfryw cydunai nifer o chwarel
wyr y gymydogaeth yn gyfranogion ( partners) a'u gilydd i weithio
chwarel, a gwerthu y Lechau i ryw rai fyddai yn adeiladu tai. Yn
nesaf gwelid llong fechan yn awr ac yn y man yn Nghaerynarfon , neu
Felinheli, neu Bangor, a'r chwarelwyr bellach yn dechreu dangos mewn
amryw ddulliau , heb fod yn ddoeth iawn, fod ganddynt ddigonedd o

]

]

]

]