XIII—Y TREIAL.
"GRUFF!" meddai'r Ysgweier ar ddiwedd y pryd bwyd, "Ewch a'r ddwy ferch yma maes i weld y lle dipyn, ond cofiwch beidio mynd a nhw ar goll. Fe fydd 'u hisha nhw ym Mhenderyn a 'Stradfellte eto. Ewch i weld y Castell a'r llongau, 'walla mai rheiny yw'r pethau goreu yn y dre. A dewch yn ol erbyn swper am saith. Rhaid mynd i'r gwely'n gynnar heno, achos fe fydd diwrnod hir o'n blaen 'fory. Fe ddelswn 'm hunan, ond rhaid i fi weld y Barrister o Lunden."
Aeth y tri allan i'r dre, a chawsant yr heolydd yn llawn o bobl. ddangosent ryw ddifrifoldeb mawr ar bob gwedd. Trigolion y mynyddoedd oedd y mwyafrif o'r rhai hyn wedi dyfod i Gaerdydd o herwydd y Treial, a llawer ohonynt yn berthynasau y rhai wynebent y Barnwr drannoeth. Canfu Beti amryw o bobl a adwaenai " o ran eu gweld," ar Hirwaun, a hawdd oedd teimlo oddiwrth pob "min gair" mai y Treial oedd pwnc mawr yr ymddiddan gan bawb. Cymraeg a siaredid bron yn gyfangwbl, a rheswm da am hynny, oblegid hi oedd unig iaith llawer ohonynt.
Daethai y Barnwr i'r dre y Sadwrn blaenorol, a bu yn Eglwys Sant Ioan y Sul. Treuliwyd y Llun a Mawrth gydag achosion na pherthynent i Gynnwrf Mawr Merthyr, ond yn awr yr oedd prif bwnc y " 'Sizes " i ddechreu drannoeth. Disgwylid y byddai tyrfa niferus am fynd i'r Neuadd ar yr achlysur, ac yr oedd Cwnstabliaid yr holl sir yno mewn ffwdan mawr yn paratoi i gadw trefn yn y Llys a'r dre.
Aeth Gruff a'r ddwy ferch i weled y Castell a'r llongau yn ol awgrym y Sgweier, a threuliasant y rhan fwyaf o'r prynhawn yn eu hedmygu.
