Ysgrifena gŵr parchus ataf, yr hwn sydd, bellach, dros 70 mlwydd oed, pa agwedd a welsai efe ar ei wlad pan aeth gyntaf yn fachgenyn i'r môr, sef i ddysgu morwriaeth; ac wrth gyferbynu yr agwedd oedd arni y pryd hyny, â'r wedd sydd arni yn awr, pan y mae efe yn ei henaint wedi gadael y môr drachefn, ac wedi myned i breswylio gerllaw ei fro genedigol, y mae y gŵr hwn yn canfod cyfnewidiad anarferol, a hyny er gwell, ar froydd hoff ei wlad. Anhawdd, meddai, i neb, o dan amgylchiadau gwahanol iddo ef, ganfod maint y cyfnewidiad. Yr oedd y bwlch, maith mewn cydmhariaeth, y bu ef yn absenol oddiwrth ei genedl, yn rhoddi mantais iddo i weled y cyfnewidiad; a barna y gŵr hwn nad ydym ni yn yr oes hon ddim yn gwerthfawrogi, yn agos fel y dylem, y diwylliad a ddygwyd yn mlaen yn ystod y triugain mlynedd diweddaf. Yn nhymhor ieuenctyd y gŵr hwn, ac yn y parthau o sir Feirionydd lle yr oedd ef yn byw, yr oedd gwylmabsantau, a nosweithiau llawen yn fawr iawn eu rhwysg. Yn y cyfarfodydd hyn, yr oedd dawnsiau, canu gyda'r tânau, y cardiau, a meddwi yn ffynu; a dybenai y cwbl yn gyffredin mewn ymrysonau ac ymladdau. Yr oedd y modd y cleddid y meirw yn warth i ddynoliaeth. Ystyrid yn anmharch ar y trancedig, ac ar y teulu a adawsai ar ei ol, onid yfid yn ehelaeth yn y tafarndy, pan y gosodid y gweddillion yn mynwent y llan. Ie, edrychid yn ddiniwed iawn ar berthynasau agosaf y marw, ar yr achlysur o'i gladdu, os boddent eu galar mewn meddwdod. A chan lleied o weddeidd-dra a feddiannai y bobl ar yr amgylchiadau difrifol hyn, ag y cawn y byddent yn aml yn rhy feddwon i gludo y corff i dŷ ei hir gartref; a da fyddai, os na fyddai y gŵr urddasol ei hunan mewn perygl o syrthio i'r bedd wrth ddarllen y gwasanaeth claddu, gan yr un effeithiau. Nid rhyfedd fod priodasau a bedyddiadau—achlysuron yr oedd llawenydd ar ryw gyfrifon yn fwy cydweddol, yn cael eu hanurddo hefyd â'r cyffelyb rhysedd. Meddai y morwr parchus uchod, "Cof yw genyf glywed fy nhad yn dyweyd fod offeiriad y plwyf, ac amaethwr yn y gymydogaeth, wedi myned i faeddu eu gilydd ar fedydd brawd hynaf fy nhad, ac i'r ddau yn yr ymgyrch syrthio ar draws y cryd lle y gorweddai y bychan; a'r canlyniad a fu, i'r plentyn bach farw yn mhen ychydig o oriau, gan y niwed a wnaethid iddo,"
Y ffordd a gymerid i gynorthwyo rhyw dlawd, a fyddai ymgasglu i dŷ y tlawd hwnw, i yfed y cwrw a ddarllawasid i'r dyben, chwareu cardiau, a meddwi; a thrwy yr arian a delid am y ddiod syfrdanol y gwneid yr elusen i'r anghenog. Trwy ddarostwng eu cymeriad eu hunain mewn meddwdod ffiaidd, y cynygient ddyrchafu amgylchiadau y cymydog! Trwy halogi eu cydwybodau eu hunain, y ceisient lesâu rhai eraill. Rhoddid enghraifft gyhoeddus yn y cyfryw arferiad, o'r athrawiaeth a ddynoethir gan Paul, "Gwnawn ddrwg fel y del daioni, y rhai y mae eu damnedigaeth yn gyfiawn." Gwanc at y ddiod feddwol oedd y cymhelliad mewn gwirionedd, ac nid awydd am wneuthur daioni.
Yr amserau y byddai y Coeg-chwareu (Interludes), yr ymladd ceiliogod, y cocin saethu, a'r cwrw cyfeddach, &c., yn cael eu cynal, gan amlaf, oedd ar
