Y Ddau Frawd/Y Ddau Frawd
| ← At y Plant Da | Y Ddau Frawd gan Nel Wyn |
Simmons, Y Bachgen Du → |
Y Ddau Frawd.
BLYNYDDOEDD lawer yn ol, yr oedd yn eistedd ar orsedd gwlad bell yn y dwyrain frenin o'r enw Alnareschin. Efe oedd y gormeswr mwyaf cre chalon galed a wel y wlad honno erioed. Yr oedd ei yn hollol dan ei lywodraeth, ac yntau yn eu trin fel caethion, ac rhywun neu gilydd i farwolaeth am y trosedd lleiaf, a'r rhan a iddynt droseddu o gwbl. Yr oedd y brenin mor ddrwg ei hunan fel yr amheuai bawb arall. Credai weithiau fod rhai o'i weision am ei wenwyno, ac er na byddent hwy yn meddwl am y fath beth, rhoddai y brenin orchymyn i'w filwyr i'w rhoddi i farwolaeth, yn aml heb iddynt hwy wybod am ba beth. Tybiai weithiau fod ei wragedd yn ceisio am ei fywyd, a dywedir iddo ladd pymtheg-ar-hugain o frenhin- esau. Bryd arall amheuai ei blant, a rhoddodd amryw o honynt i farwolaeth. Bu iddo lawer o feibion, ond gorchymyn- odd eu lladd oll ond dau. Enw y ddau fab a adawyd oedd Ibrahim ac Abdallah. Yr oedd y ddau fab yn rhy ieuanc eto iddo amheu dim drwg am danynt, ac yr oedd y ddau frawd yn hoff iawn o'u gilydd.
Yr oedd gan y brenin yn ei Lŷs feddyg o'r enw Helim. Byddai yn arferiad gan frenhinoedd y gwledydd a'r oesoedd hynny i gadw meddyg yn y Llys. Byddai y
HELIM A'I WAS.
meddyg yn swyddog uchel a phwysig ym Mhalas y brenin. Rhaid oedd iddo fod yn wr dysgedig, yn deall meddygiaeth, rhinwedd planhigion, arferion anifeiliaid, chwyldroad y sêr, a'u dylanwad a'r ddyn- ion, fel y tybient hwy. Byddai y physig- wr hefyd yn deall dewiniaeth, ac yn gallu gwneud pethau rhyfedd iawn weithiau. Yr oedd y bobl yn anwybodus ac yn barod i gredu pob peth a ddywedai y dewin. Yr oedd y brenin mor anwybodus ac ofer- goelus a'r bobl yn aml, a byddai gan y physigwr fwy o ddylanwad arno na neb arall.
Dyn dysgedig, craff a medrus iawn oedd Helim, ac yr oedd gan y brenin feddwl mawr o hono. Y physigwr oedd yr unig un yn y deyrnas y gallai ymddiried ynddo, ac wrtho ef y dywedai fwyaf o'i feddwl. Yr oedd Helim yn dal amryw swyddau dan y brenin, un o ba rai oedd Ceidwad y Palas Du.
Adeilad anferth, oedd hwn, wedi ei wneud o farmor du. Yr oedd ynddo bum mil o lampau na byddent byth yn diffoddi na dydd na nos. Yr oedd iddo gant o ddrysau o eboni, ac wrth bob un o honynt yr oedd cant o wylwyr o negroaid cyn ddued a'r drysau, yn gwylio yn barhaus nad elai neb i fewn i'r palas ond y Ceidwaid yn unig. Y palas hwn oedd lle beddrod teulu brenhinol y wlad honno. Byddent yn cymeryd cyrff y teulu brenhinol i'r Palas Du yn ddirgelaidd, a byddai y physigwr yn eu perarogli am hir amser ar ol eu cymeryd i fewn. Pe buasai i'r gwylwyr ollwng rhywun arall i fewn, buasai y brenin yn gorchymyn eu lladd bob un.
Ar ol i Alnareschin ddifa ei feibion oll ond Ibrahim ac Abdallah, yr oedd yn dechreu ofni y gwnai ben am ei deulu ei hun yn llwyr, ac na byddai neb o'r teulu i ddod i'r orsedd ar ol ei farw ef.
Un diwrnod anfonodd genad at Helim yn gorchymyn iddo ddod i'r Llys. Ni wyddai y physigwr pa beth oedd arno eisiau, ac ofnai ei fod yn meddwl rhyw ddrwg am dano. Ffarweliodd a'i wraig a chusanodd ei ferch fach, wrth adael ei balas, heb wybod a gaffai efe eu gweled byth wedyn ai peidio. Gwyddai, os oedd y brenin yn ei ddrwgdybio am rywbeth, y byddai wedi ei ddienyddio cyn machlud haul.
Pan gyrhaeddodd Helim balas y brenin, cafodd ef yn eistedd ar ei gader ifori, a'i gleddyf yn ei law, a'i ddagr yn ei wregys, fel y byddai bob amser; am ei fod yn wastad yn ofni fod rhywun yn barod i gymeryd ei fywyd. Ac nid oedd hynny yn rhyfedd pan oedd efe wedi cymeryd cymaint o fywydau yn ddi-achos. Pobl ddrwg bob amser sydd yn credu drwg am bobl eraill, fel y dywed yr hen ddiareb
"Drwg ei hun a dybia arall."
Ni chymerodd Alnareschin sylw o Helim pan ddaeth i fewn. Cafodd y physigwr
ALNARESCHIN.
hamdden i graffu arno ef yn fanwl. Ofnai ei gael yn llidiog, a golwg digofus ar ei wynebpryd, gwyddai y buasai hynny yn golygu angeu i rywun, ac ni wyddai pa mor fuan y deuai ei dro ef ei hun. Ond ymddangosai y brenin mewn pryder a dryswch, ac yr oedd golwg lled bruddaidd ar ei wedd. O'r diwedd trôdd ei olwg a chanfyddodd y physigwr ger ei fron. Archodd iddo ddynesu ato. Daeth yntau, gan gyffwrdd y llawr wrth draed y brenin, a'i dalcen. Cyffyrddodd y brenin ef a'i droed, a gorchymynodd iddo godi ar unwaith, fod ganddo beth pwysig i'w fynegi iddo. Cyfododd Helim ac eisteddodd i wrando y genadwri.
"Helim," meddai y brenin, "yr wyf yn mawr edmygu dy ddoethineb a'th wybodaeth, a dy ddull tawel a dirodres o fyw. Yr wyf yn awr yn mynd i ddangos iti mor llwyr yr wyf yn ymddiried ynot. Gwyddost nad oes gennyf yn awr ond dau fab, y rhai sydd yn eu babandod. Fy mwriad yw ar iti eu cymeryd adref gyda thi, a'u dwyn i fyny a'u haddysgu fel yr eiddot dy hun. Dysg iddynt ddilyn ffyrdd gwybodaeth, a lladd ynddynt hadau uchelgais. Felly y cedwir yn fyw fy llinach, ac felly y daw fy mhlant i'm gorsedd ar fy ol, heb iddynt ei chwenych tra fyddwyf byw."
"Gair fy arglwydd yw fy neddf," meddai Helim, "a gwneud ei ewyllys yw fy hyfrydwch; angeu yn unig a'm hatal i gario allan ei orchymyn."
Yna cymerodd y physigwr y ddau fab i'w dy ei hun, ac a'u haddysgodd mewn gwybodaeth a rhinwedd. Edrychent hwy arno ef fel eu tad, a mawr hoffent ef; ac yr oedd cariad Helim yn fawr at y ddau lanc. Ymroddodd y ddau gyda'u gwersi nes meistroli holl ddoethineb y dwyrain erbyn eu bod yn un-ar-hugain oed. Trigai y ddau mewn hapusrwydd yng nghartref eu hathraw, ac yr oedd eu cariad at eu gilydd mor fawr nes y daeth eu cyfeillgarwch yn ddiareb yn y wlad. Pan sonid am rai yn gyfeillgar, dywedid eu bod "yn gymaint cyfeillion ag Ibrahim ac Abdallah."
Yr oedd i Helim un plentyn, sef merch o'r enw Balsora. Yr oedd Balsora yn nodedig am ei rhinwedd a'i phrydferthwch. Dan ofal ei thad daeth yn hynod, hefyd, am ei dysg a'i gwybodaeth drwy'r holl wlad. Gan fod y ddau dywysog ieuanc fel wedi eu cyfyngu i deulu Helim, ac wedi eu cau allan o Lys eu tad, cyfeillachent lawer gyda'r forwynig brydferth a dysgedig hon, ac ymddiddant lawer am y gwybodaethau a ddysgid i'r tri gan y physigwr.
Yr oedd tuedd naturiol Abdallah yn fwy tyner a charuaidd nag eiddo ei frawd, a daeth ef yn fuan i ymserchu mwy-fwy yng nghwmni Balsora, a theimlai nas gallasai fyw pe gwahanesid ef oddi wrthi. Aeth son am lendid a phrydferthwch y ferch, yn fuan, drwy'r wlad. Clywodd y brenin am dani. Un diwrnod, dan yr esgus o ddod i edrych am ei ddau fab, daeth i balas Helim, a gofynnodd iddo am gael gweled ei ferch.
Cafodd prydferthwch Balsora y fath ddylanwad ar y brenin fel yr anfonodd am Helim i'r Llys, y boreu canlynol. Dywedodd wrtho ei fod yn bwriadu talu iddo am ei garedigrwydd tuagat ei feibion, trwy wneud ei ferch yn frenhines y wlad. Cofiai y physigwr am yr hyn oedd wedi digwydd i'r brenhinesau eraill, oeddynt wedi colli eu bywyd drwy greulondeb Alnareschin, ac ofnai am gysur a bywyd ei blentyn. "Pell fyddo o feddwl y brenin," meddai, "i ddarostwng urddas yr orsedd drwy ddyrchafu merch ei physigwr i eistedd arni." Ond nid oedd dim a ddywedai yn newid gronyn ar feddwl y brenin. Gorchmynodd ddwyn Balsora i'w bresenoldeb. Pan ddaeth hi ger ei fron a chlywed ei genadwri, yr oedd ei eiriau mor sydyn ac mor ddieithr iddi fel y cwympodd mewn llewyg, megis yn farw wrth ei draed.
Wylai Helim mewn gofid. Ar ol ei dadebru o'r llewyg, dywedodd wrth y brenin fod y newydd yn fwy nag a allai ddal ar unwaith, ac os caniatai y byddai iddo ef ei pharotoi ar gyfer yr anrhydedd a'i harosai. Drwy gydsyniad y brenin cymerwyd hi yn ol i dy ei thad. Ond yr oedd yr ergyd mor drom iddi fel yn fuan iawn yr oedd mewn clefyd poeth. Anfonai y brenin swyddogion i holi ei helynt, a hysbysid ef am ei chyflwr peryglus.
Gwaethygai Balsora o ddydd i ddydd, ac er gwaethaf cyffeiriau a medrusrwydd ei thad a gofal pawb am dani yr oedd ei nerth yn pallu yn raddol a phob gobaith am ei hadferiad yn diflannu. Un diwrnod. daeth Helim i bresenoldeb y brenin mewn galar a dywedodd fod ei ferch wedi marw. Ni chymerodd Alnareschin fawr ato am hynny, nid oedd pethau felly yn poeni ond ychydig ar ei galon galed ef, ond dy- wedodd, gan ei bod wedi marw ar ol iddo ef ei chyhoeddi yn frenhines, ei fod yn bwr- iadu iddi yr anrhydedd o gael ei chladdu gyda'r brenhinesau eraill yn y Palas Du.
Buasai yn well gan Helim heb yr anrhydedd hwnnw iddi, ond rhaid oedd ufuddhau i orchymyn y brenin.
Yn y cyfamser clafychodd Abdallah, a gwaethygodd mor gyflym fel yr anfonwyd gair at y brenin un diwrnod fod ei adferiad yn amhosibl, ei fod ym mîn marw. Ni effeithiodd hyn ddim ar deimladau y tad creulon, ac ni chymerodd y drafferth i fynd i edrych am dano. Ymhen ychydig ddyddiau anfonwyd at y brenin fod ei fab wedi marw. Cludwyd ef i'r Palas Du yn ddirgelaidd, yn ol defod y wlad, a chladd- wyd ef gyda'i frodyr oeddynt wedi dioddef digofaint creulawn eu tad.
Hir a chwerw a fu galar Ibrahim, a dwys oedd ei hiraeth ar ol ei frawd. Yr oedd cariad y ddau frawd tuag at eu gilydd yn ddwfn ac angherddol, a bu agos i Ibrahim dorri ei galon. Cwynai na chawsai farw yn lle ei frawd, a phryd arall blinai ar y byd a hiraethai am gael marw a mynd at ei frawd i'r gwynfyd yr esgynodd iddo ar noson y llawn lloer ym mis Tizpa. Teimlai Helim yn fawr drosto, ac yr oedd ei alar yn effeithio rhyw ychydig ar deimlad ei dad er mor ddideimlad ydoedd. Cymerwyd ef i'r Llys ar ol marwolaeth ei frawd, ac ymddygid tuag ato yn dirion a charedig gan bawb, a chymerai ei dad ofalmawr o hono, oblegid efe, bellach, oedd yr unig un o deulu y brenin i feddiannu yr orsedd ar ei ol. Ceisid ei ddifyru â chwareuon ac â gwleddoedd, ond prudd ei ysbryd a thrwm ei galon oedd efe drwy'r cyfan, a threuliai lawer o'i amser yn rhodio drwy'r gerddi wrtho ei hunan. Esgynai weithiau i ben y bryn tu ol i Lys ei dad, a syllai am oriau ar y Palas Du fel pe yn hiraethu am y dydd i fyned iddo. Yr oedd yn fwyn a charedig bob amser, ac yr oedd deiliaid ei dad yn ei hanner addoli, ac yn dyheu am yr amser y ceid un mor
IBRAHIM.
hoff ac anwyl i eistedd ar orsedd y wlad.
Ymhen tua deng mlynedd ar ol claddu Abdallah, bu farw y brenin Alnareschin, ac ychydig o alar a fu ar ei ol, a boddwyd yr ychydig hwnnw yn y llawenydd o ddyrchafu Ibrahim i'r orsedd. Yr oedd efe yn ddyn ieuanc hardd a dysgedig iawn, ac er mor hoff oedd ganddo unigedd a thawelwch, pan ddaeth galwad arno at ei ddyledswydd efe a ymaflodd yn ei waith o ddifrif.
Dechreuodd ei deyrnasiad mewn tiriondeb a haelioni tuag at ei ddeiliaid, ac yr oedd eu cariad hwythau ato yntau, a'u parch iddo yn gymaint ag a fuasai eu hofn a'u harswyd yn amser ei dad. Nid oedd ond un peth yn ol, na buasai y brenin yn berffaith ddedwydd, a hynny oedd absenoldeb ei frawd Abdallah. Cwynai yn fynych na buasai efe yn cael byw i weled teyrnas mor ddedwydd ac i gael rhan o honi.
Un diwrnod aeth y brenin ieuanc allan gyda'i swyddogion i hela. Yn ystod y dydd wrth ddilyn ar ol yr helwriaeth gwahanwyd ef oddi wrth y cwmni, a chafodd ei hun yn y prydnawn, yn flin a newynog ar lechwedd mynydd Khakan, a gwelai balas gwych a gerddi blodeuog o'i gylch heb fod ym mhell. Sylwai mor ffrwythlon oedd llechweddau y mynydd, a synnai mor brydferth oedd pob peth o'i gwmpas. Gwyddai mai y physigwr Helim oedd perchennog y mynydd, a bod ganddo balas yno yn rhywle. Daeth at y palas a welai o'i flaen, a thybiai ei fod yn llawer mwy dymunol i fyw ynddo na'r brenhinllys.
Fel y dynesai at borth y palas arafai yn reddfol, gan mor ddymunol oedd arogl y blodau, a'r dyfroedd persawrus a dreiglent drwy y prysgwydd, neu a fedyddient gangau y coedydd bythwyrdd lle y pynciai ac y telorai côr yr adar, uwch ei ben. Ocheneidiodd yng nghanol y baradwys. hon, a sibrydodd wrtho ei hun, "O, Abdallah, fy mrawd, nis gall Ibrahim fwynhau y pethau hyn hebot ti! Buasai diffaethwch yn dy gwmni yn well na pharadwys hebot."
Aeth y brenin i fewn i'r palas a gofynnodd am luniaeth. Arweiniwyd ef i ystafell eang a phrydferth, a chyn pen ychydig amser daeth Helim i fewn i'w groesawu. Llonnodd y brenin wrth weled ei hen athraw, a'i gyfaill ffyddlon. Dywedodd y physigwr mai efe oedd piau y palas a bod pob peth oedd ynddo at wasanaeth y brenin. Dygwyd lluniaeth ger eu bron. Canmolai y brenin brydferthwch y lle ac adroddai wrth Helim gymaint ei hiraeth am Abdallah. Dywedai mor ddedwydd fuasai pe buasai ei frawd gydagef yn mwynhau y golygfeydd, ond yn awr fod angeu wedi ei ysbeilio o hanner ei hapusrwydd.
"Onid yw fy arglwydd yn frenin ar yr holl wlad," meddai Helim, "ac onid yw ei holl ddedwyddwch yn eiddo iddo ef ei hun? Onid oes mwy o ddedwyddwch mewn gorsedd gyfan na phe rhennid hi rhwng dau?"
"Na, na," atebai Ibrahim, yn drist, pe buasai Abdallah gyda mi buasai gan bob un o honom ddwy orsedd a dwy goron a phob un yn llawn dedwyddwch, ond nid oes gennyf fi ond un, a honno yn llawn of alar."
"Gŵyr fy arglwydd," meddai y physigwr, "i hir nychdod eich tad gael ei wella yn y mynydd hwn. Credaf fod yn y ty hwn gyffair a iachâ glefyd calon fy arglwydd Ibrahim."
"Gwn am dy fedr fel physigwr," meddai y brenin, "ac am dy ddysg, ond nid oes na dysg na chyffair a wella fy hiraeth am Abdallah, nes y cawn gydgyfarfod a chydfwynhau yr un golygfeydd."
Tra yr oeddynt yn ymddiddan fel hyn daeth dyn ieuanc hardd i fewn i'r ystafell. Syllodd y brenin arno am eiliad, edrychodd yn amheus ar Helim, ac yna ar y dyn ieuanc, a gwaeddodd bron a cholli ei anadl, "Ie, yn wir, fy mrawd, fy anwyl Abdallah!" Rhuthrodd y ddau i freichiau eu gilydd, ac ymgymysgai eu dagrau, dagrau llawenydd, a dagrau hiraeth, am beth amser mewn distawrwydd. Teimlodd y brenin yr hwn oedd yn ei freichiau a chusanodd ef, fel ag i gael sicrwydd nad drychiolaeth ydoedd, edrychodd yn ymofynol at Helim am esboniad, ac heb aros am dano cofleidiodd ef drachefn. Gafaelai yn dyn ynddo rhag iddo ddianc oddi arno. "Ie," meddai wrtho ei hun, "efe yw." Yna trodd at Helim, fel un wedi ei syfrdanu, a gofynnodd iddo, "A gaiff efe aros gyda ni mwy?"
"Caiff," meddai yr hen wr, a'r dagrau yn ffrydio ar hyd ei ddwyrudd wrth weled engraifft o gariad mor bur.
"O, gyflawnder fy llawenydd," ocheneidiai y brenin gan arwain ei frawd erbyn ei law i'w sedd.
"Ond," meddai Helim, "nid ydyw fy arglwydd wedi gweled eto ond yr hanner."
"Ah," meddai y brenin, yn dechreu adfeddiannu cyneddfau ei feddwl, "yr wyf yn tybio na buasai Abdallah yn foddlon gadael paradwys heb ddod a Balsora gydag ef.
"Pa le y mae hi? A thrwy ba ddewiniaeth y bu hyn?"
Ar ol cyrchu a chroesawu Balsora, yr oedd y brenin yn anesmwyth o eisiau cael yr hanes gan Helim, yr hwn a'i hadroddodd iddo i'r perwyl a ganlyn.
Nid oedd yr un o'r ddau wedi marw fel y tybiai y bobl. Pan welodd Helim fwriad Alnareschin eglurodd ei gynllun i Balsora. Yna rhoddodd iddi ddogn o gyffair i beri iddi gysgu am amryw oriau, dywedwyd ei bod wedi marw, a chladdwyd hi yn y Deml Ddu.
Yna clafychodd Abdallah, ac heb esbonio dim iddo rhoddodd y physigwr ddogn o'r cwsgbair iddo yntau, a chladdwyd ef yn yr un lle. Teimlai Helim mai dyna yr unig gynllun a ddiogelai y ddau o ddwylaw y brenin creulon.
Gan fod rhyddid i Helim, ac iddo ef yn unig, i fynd i'r Palas Du, yr oedd efe yno mewn pryd i dderbyn ei ferch pan ddeffrôdd o'i chwsg. Bu hithau yn gwylio i Abdallah ddeffro. Nid oedd efe yn gwybod dim am gynlluniau Helim, a phan aeth effeithiau y cyffair ymaith, ac iddo ddeffro, a gweled Balsora yn ei wylio, mawr oedd ei syndod, ac nid oedd yn gallu sylweddoli ar unwaith ymha un o'r ddau fyd yr oedd. Tybiai ef pan roed ef i gysgu fod Balsora wedi marw, a meddyliai yn awr mai cyfarfod ei hysbryd ym myd yr ysbrydoedd yr oedd.
Daeth Helim i fewn ac eglurodd iddo yr hyn oedd wedi digwydd, ac ymha le yr ydoedd. Rhaid oedd i'r ddau lechu yn y Palas Du dros amser, nes y ceid rhyw ffordd ddirgelaidd i'w cael allan. Hyn oedd anhawster mawr Helim gan fod cynifer o wylwyr o gwmpas y pyrth. Bu y ddau yn ymguddio yno yn hir ond yr oeddynt yn teimlo yn eithaf hapus gan eu bod yn fyw, ac nas gallai y brenin gormesol eu gwahanu, er bod ym Mhalas y Meirw. Yr oedd Helim yn mynd i fewn ac allan beunydd dan yr esgus o berarogli y cyrff fel y tybiai y gwylwyr.
Yr oedd traddodiad yn y wlad honno fod ysbrydoedd y teulu brenhinol a gleddid yn y Palas Du, ar y llawn lloer cyntaf ar ol eu claddu, yn dod allan drwy y porth dwyreiniol, yr hwn a elwid porth paradwys, ac yn esgyn i'r gwynfyd. Yn awr, yr oedd nos gyntaf llawn lloer mis Tizpa ger llaw, a meddyliodd Helim am ddefnyddio yr amgylchiad hwnnw i ryddhau y carcharorion. Gwnaeth bob parotoad ar gyfer y noson hon. Gwisgodd ei ferch a'r tywysog ieuanc mewn sidan o liw'r awyr, gyda llaeswisg o lian main, gwynach na'r eira, yn llusgo ar eu holau. Ar ben Abdallah gosododd goron o ddail myrtwydd, ac ar ael Balsora dododd arland o rosynnau. Peraroglodd eu gwisgoedd gyda pherarogl puraf Arabia.
Ar ol cael pob peth yn barod disgwylient yn bryderus am ymddangosiad y lloer. Pan ddaeth i'r golwg, agorodd "porth paradwys," megis o hono ei hun, yn ol trefniad y physigwr medrus; cerddodd y ferch a'r tywysog ieuanc allan yn araf deg drwy ganol y gwylwyr duon, a chaeodd y porth yn ddistaw o'u hôl. Pan welodd negroaid ddau mor brydferth yn dod allan o'r porth, a'r lleuad lawn yn ariannu eu gwisgoedd heirdd, a'r awyr yn cael ei llanw a'r perarogl swynol a ymledai o'u gwisgoedd, tybiasant ar unwaith mai ysbryd y ddau oedd yno ar eu ffordd i baradwys. Disgynnodd pob gwyliwr ar ei wyneb ar y llawr, ac felly yr arhosasant nes oedd y ddau wedi cilio yn llwyr o'r golwg. Dywedasant drannoeth pa beth a welsent, ond edrychai y brenin, a phawb arall, ar hyn fel arwydd o barch ychwanegol i'r teulu brenhinol, ac yr oeddynt wedi clywed chwedlau tebyg, lawer gwaith o'r blaen.
Yr oedd Helim wedi trefnu bod dau asyn yn barod mewn lle neillduol. Yn y lle hwn cyfarfu efe hwynt, ac arweiniodd y ddau i un o'i balasau ef ei hun, yr hwn oedd ar lechwedd mynydd Khakan, bellder mawr o'r lle.
Yr oedd hinsawdd y mynydd hwn mor iachus, fel y daethai Helim â'r brenin yma unwaith i'w adfer o afiechyd maith a blin. Llwyddodd yr ymweliad mor dda fel y rhoddodd y brenin yr holl fynydd, ynghŷd a phalas godidog a gerddi ar ei lechwedd, yn anrheg i'r physigwr. I'r palas hwn y cludodd Helim ei ferch a'r tywysog, ac yma y buont yn trigiannu mewn neillduaeth a dedwyddwch am flynyddoedd. Mwynhai y ddau yr addysg werthfawr a gyfrannodd Helim iddynt, a dysgent rywbeth newydd bob dydd. Eisteddai Balsora yn aml ymysg ei morwynion i fwynhau y miwsig mwyaf swynol. Canent donau melus-brudd, ambell waith, am bobl dda y gwroniaid oedd wedi marw: am hen frenhinoedd tirion a thywysogion hael. Pryd arall llenwid y palas a sain cerdd a dawns.
Treuliai Abdallah lawer o'i amser i ddiwyllio y mynydd, a gwnaeth ei holl wyneb fel gardd flodau. Yr oedd Helim yn gofalu na byddai arnynt eisiau dim yn eu neillduaeth, a llwyddai i gadw eu cuddfa yn hollol ddirgelaidd oddi wrth y brenin a'r holl swyddogion, ac hyd yn oed oddi
"Canent Donau Melus-brudd."-Tudalen. 38.
gyfrinach hyd yn oed iddo ef.
Gwrandawai y brenin yn syn ar yr hanes, canfyddai graffder a medrusrwydd ei hen athraw, a chydnabyddai ei fod wedi gwneud y peth goreu i sicrhau hoedl a chysuron y ddau, ond nis gallai ymatal rhag rhoi cerydd i Helim am beri cymaint poen iddo, a'i amddifadu o gwmni y fath frawd am cyhyd o amser. Cofleidiodd ei frawd yn serchog a'i wraig, Balsora, a dywedodd wrthi y byddai yn frenhines yn awr mewn gwirionedd, ei fod yn bwriadu rhannu y deyrnas yn ddwy a gwneud ei frawd yn frenin ar y tu dwyreiniol i'r afon. Ond llawer gwell oedd gan y ddau aros yn y lle yr oeddynt mewn heddwch a dedwyddwch. Newidiodd y brenin ei fwriad, caniataodd iddynt aros yn eu palas, a rhoddodd iddynt yn anrheg gymaint o'r wlad wastad ag a allent weled o gopal mynydd Khakan. Diwylliodd Abdallah yr holl wlad, plannodd hi â pherllannau, a gerddi, nes ei gwneud y llecyn mwyaf dymunol yn yr holl ymerodraeth, a gelwir y lle hyd heddyw yn "Ardd y Dwyrain."
Bu farw y brenin Ibrahim yn ddi-blant ar ol teyrnasiad maith a dedwydd, a dilynwyd ef ar yr orsedd gan Abdallah, mab Abdallah a Balsora. Hwn oedd y brenin Abdallah a sefydlodd, ar ol hynny, y Llys Ymerodrol ar fynydd Khakan, yr hwn a erys fel hoff drigle brenin y wlad hyd y dydd hwn.