Yn Llefaru Eto/David Charles Davies Pregeth-Gwyrdroad o'r Efengyl, Galatiaid i. 6, 7

← David Charles Davies Byr-hanes

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

David Charles Davies Englynion Coffaol →

𝔊𝔴𝔶𝔯𝔡𝔯𝔬𝔞𝔡 𝔬'𝔯 𝔈𝔣𝔢𝔫𝔤𝔶𝔩.

Gan y diweddar Barch. D. Charles Davies, M.A., Trefecca.

"Y mae yn rhyfedd genyf eich symud mor fuan oddiwrth yr hwn a'ch galwodd i ras Crist, at efengyl arall: yr hon nid yw arall; ond bod rhai yn eich trallodi chwi, ac yn chwenych dattroi [neu wyrdroi] efengyl Crist." GALATIAID I. 6, 7.

"Y MAE yn rhyfedd genyf eich symud,"nid eich bod wedi symud, ond eich bod yn symud. "Mor fuan," mor fuan ar ol gwrando yr efengyl, mor fuan ar ol credu, mor fuan ar ol derbyn yr Ysbryd wrth wrandawiad ffydd, mor fuan ar ol i Grist wedi ei groeshoelio gael ei bortreadu o flaen eich llygaid chwi. "Y mae

yn rhyfedd genyf eich symud mor fuan oddiwrth yr hwn a'ch galwodd." Pwy yw "yr hwn?" ai Duw ai ynte Paul? Nid yw yr adnod yn dweyd. Pa fodd y mae penderfynu y pwnc? A ydyw yn bwnc i aros heb ei benderfynu byth, ai ynte a oes ateb i fod i'r cwestiwn? Pa fodd yr atebir y cwestiwn yn y fath fodd ag i fod yn sicr fod yr atebiad yn un cywir? "Yr hwn a'ch galwodd." Yn y Beibl y mae dau ddosbarth o adnodau ar bwnc y gair. Y mae un dosbarth, o'r hwn y mae geiriau y testyn yn un esiampl, yn son am alw heb enwi pwy sydd yn galw. Y mae amryw o adnodau felly,—"yr hwn a'ch galwodd,"—heb enwi neb. Mae dosbarth arall o adnodau yn bod yn mha rai yr enwir yr hwn sydd yn galw. Hwnw bob amser yw Duw. Enwir neb fel yn galw ond Duw. Y mae un o'r fath adnodau, yr esiampl oreu, yn y benod hon. "Pan welodd Duw yn dda yr hwn a'm galwodd." Gan fod pob adnod sydd yn enwi yr hwn sydd yn galw yn enwi Duw, y casgliad naturiol felly am yr adnodau lle nas enwir neb ydyw, mai Duw a feddylir. Tybiwch chwi fel hyn. Beth pe buasai nifer o adnodau yn enwi Duw fel yr hwn sydd yn galw, a nifer arall o adnodau yn enwi apostol fel yr hwn sydd yn galw, buasai yn anmhosibl, pe felly, i benderfynu am adnod fel hon pwy a feddylid. Ond nid ydym yn yr anhawsder yna. Yn mhob man lle yr enwir yr un sydd yn galw, Duw ydyw hwnw. Chewch chwi yr un adnod yn y Testament Newydd lle y dywedir fod pregethwr yn galw neb,—yr un adnod lle dywedir fod apostol yn galw neb. 'D ydyw Paul ddim yn enwi ei hunan fel un sydd yn galw. Nage, nid fel yna y mae ein hesiampl mawr ni wrth bregethu yr efengyl. Ein gwaith ni ydyw, nid galw neb ond cyhoeddi "Cymer gysur, mae Duw yn dy alw." Cyhoeddiad sydd genym ni,—fod Duw yn galw pechaduriaid ato Ef ei hun. Ac yn wir, buasai braidd yn hyfdra arnom ni i alw neb ato Ef. Yr ydych yn teimlo felly. Yr ydych yn gwahodd un i'ch ty eich hunain. 'D ydych chwi ddim yn gwahodd neb i dy rhywun arall. Gan mai Duw sydd yn gwahodd pechadur ato, Efe ei hunan sydd yn galw pechadur. Gwahodd pechadur ato Ef ei hunan i dderbyn maddeuant o'i law, i ddod i gymod âg Ef ei hunan trwy farwolaeth ei Fab, y mae hynyna yn beth mor fawr ac urddasol fel y byddai bron yn afresymol. 'Does neb yn cyfiawnhau pechadur ond Duw. 'Does neb yn galw pechadur ond Efe. Felly, y casgliad ydyw, "Eich symud mor fuan oddiwrth Dduw, yr hwn a'ch galwodd i ras Crist," neu "yn ngras Crist." Galw i faddeuant, i edifeirwch, ond "galw yn ngras Crist." Beth all meddwl hyny fod? Buasai br braidd yn hyfdra i neb ofyn y cwestiwn oni bai fod atebiad yn bod wedi ei ddadguddio. Yn mha ysbryd y mae Duw yn galw pechaduriaid ato ei hunan am faddeuant? Y mae yn gwneyd hyny, ond yn mha deimlad? Y mae teimladau y Duw mawr yn eiddo iddo ei hunan. 'Does dim hawl genym i ofyn cwestiynau iddo am ei deimlad Ef. Ond os gwel Ef yn dda eu dweyd, y mae hyny yn bwnc arall. Ond y mae yr atebiad yn y cariad, yn y trugaredd a amlygwyd i'r byd yn mywyd ac angau Iesu Grist, yn hwnw y mae Duw yn gwahodd pechaduriaid ato ei hun am faddeuant. Felly, pe buasem yn gofyn, beth sydd yn y fynwes dragwyddol yn awr? raid dim ond troi i ddalenau y Beibl a gweled y cariad a'r cydymdeimlad oedd yn y Gwaredwr mawr. Yn y teimlad hwnw y mae y Bod mawr yn gwahodd pawb sydd yma i dderbyn maddeuant o'i law yn nhrefn yr efengyl. "Yr hwn a'ch galwodd yn ngras Crist."

"At efengyl arall: yr hon nid yw arall." Nid yr un gair yw "arall" yn y ddwy adnod; ac fel hyn y mae yn ol y cyfieithiad newydd: "At efengyl wahanol, yr hon nid yw arall." 'Does dim efengyl arall, chwi wyddoch. Un efengyl sydd. Un genadwri o eiddo Duw at fyd colledig sydd yn bod. Nid oes yr un arall. Ond dyma rywbeth eto, a rhywbeth yn perthyn iddi, sydd yn ei gwneuthur yn efengyl wahanol. Beth yw y gwahaniaeth? Y mae'r atebiad yn y seithfed adnod: "Yr hon nid yw arall; ond bod rhai yn eich trallodi chwi, ac yn chwenych dattroi efengyl Crist." Ac mae y chwant a'r ymgais i wyrdroi efengyl Crist yn rhoddi nodwedd wahanol i'r efengyl yn y pregethiad o honi. Am efengyl arall, 'does yr un yn bod. Ond fe eill fod yna wyrdroad, y fath wyrdroad ag i newid nodwedd yr efengyl gyda golwg ar ddynion. Sylwch hefyd ar y geiriau yma. Nid y gair yw, "ac yn gwyrdroi efengyl Crist," ond "yn chwenych gwyrdroi efengyl Crist." Am ei gwyrdroad hi, 'does dim yn bosibl gwneyd hyny. Y mae'n bosibl i un ymgais ei gwyrdroi, ac yn yr ymgais hwnw y mae y rhywbeth gwahanol sydd yn dyfod i'r efengyl, gwahanol i fel y mae Duw yn ei gynyg i fyd colledig. Ac yna cawn esiamplau gan Paul o'r modd yr oedd rhai dynion yn ceisio ei gwyrdroi hi yn ei ddyddiau ef, a hyny oedd "trwy efengylu yn amgen na'r hyn a efengylasom ni." A'r amcan oedd hyn: dangos fod Cristionogaeth yn ychwanegiad at Iuddewiaeth, ac nid yn dyfiant o Iuddewiaeth. Nid ydyw Cristionogaeth ond egwyddorion Iuddewig wedi tori allan o'r planhigyn. Llawer iawn o bethau plentynaidd, ond eu bod yn ddwyfol, ag oedd yn perthyn i'r grefydd Iuddewig, i'r trefniant yna. Ond ychwanegiad ati oedd rhai yn Galatia yn ddal oedd Cristionogaeth. Ychwanegu credu at enwaedu, ychwanegu ftydd tuag at Grist at ddilyn defodau. Ac y mae Paul yn rhoi ar ddeall eu bod yn camgymeryd. Yr oedd yno ganolfur y gwahaniaeth o amgylch y genedl Iuddewig, ond digwyddodd, fel y canodd y bardd am dano:

"Mur y gwahan dros amser maith,
Naddo un waith ni syflwyd,
Datododd hwn, er cryfed oedd,
Wrth floedd y gair Gorphenwyd!"

Y mae wedi cymeryd y gair "bloedd" oddiwrth Jericho pan syrthiodd y caerau. Ni adawyd y mur gareg wrth gareg. Wedi syrthio mur Jericho, dywedodd yr Arglwydd wrth Joshua, "Melldigedig fo a geisio adeiladu y mur yma sydd wedi syrthio." "Melldigedig fyddo pwy bynag geisio bregethu rhywbeth gwahanol i'r efengyl."

Ond yn awr, y pwnc i sylwi arno, fel y galloch chwi weled y gwirionedd pwysig—

FOD YMADAWIAD ODDIWRTH DDUW YN GYSYLLTIEDIG A GWYRDROAD O'R EFENGYL.

Fe'ch symudwyd oddiwrth Dduw, yr hwn a'ch galwodd chwi. Mae hyny yn gysylltiedig â'r chwant a'r ymgais i wyrdroi efengyl Crist. Wel, beth sydd yn yr efengyl ag sydd yn peri fod yn hawdd ei gwyrdroi hi? A oes yna rywbeth ag sydd yn perthyn i'r efengyl ag sydd yn fanteisiol i'w gwyrdroi, rhywbeth ag y mae degau oherwydd hyny yn ei gwyrdroi? Oes, y mae. A'r peth hwnw yw Gras. Y peth mawr ag sydd yn hanfod yr efengyl ydyw y peth ag sydd ynddi ag y mae yn hawdd i ddynion ei gwyrdroi hi. Ei gras yw ei gogoniant; ei gras yw ei hardderchawgrwydd. Yn ei gras y mae yna gynygiad o faddeuant rhad, llawn, tragwyddol i'r pechadur mwyaf ac i'r pechadur gwaethaf sydd ar wyneb daear. Ond na foed i ddim rwystro i mi ei chyhoeddi i fyd colledig. Nid efengyl fyddai heb ras. Ond yn y gras y mae y perygl i'w gwyrdroi hi. Yn ei gras y mae'n hawdd i ddynion gamgymeryd ei hamcan. Ond 'does dim rhaid i neb deimlo rhagfarn yn erbyn yr efengyl oherwydd gras, oblegyd y mae y lluaws mawr o drugareddau cyffredin yr ydym wedi eu derbyn heb wneuthur dim tuag at eu cael y lluaws mawr o gysuron bywyd, y maent wedi disgyn oddiwrth ein Duw a'n Tad, ac yr ydym wedi eu cael heb lafurio dim am danynt. Pe buasai dwy ffordd yn bod i'r nefoedd, un drwy weithio a'r llall drwy dderbyn heb wneyd dim, fe fuasai y dosbarth goreu o ddynion yn dymuno myn'd i'r nefoedd drwy weithio am dani. Fel gyda phethau'r bywyd yma, pe buasai dwy ffordd i ddyn i fyw yn gysurus, un ai drwy gardota neu ynte drwy weithio, fe fuasai y dosbarth goreu yn dewis gweithio. Ac fe fuasai y dosbarth goreu o ddynion yn dewis gweithio am y nefoedd. Ond y mae y ffordd yna wedi ei chau, oblegyd y mae nefoedd Duw yn beth i'w derbyn yn rhad os derbynir hi o gwbl. Gras ydyw. A mwy na hyny, erbyn rhoi yr oll o honynt at eu gilydd,—gras mewn ymgnawdoliad, gras mewn aberth anfeidrol, gras yn haeddiant Duw—ddyn,—y mae cymaint o fawredd ac ardderchawgrwydd yn bod yn nhrefn yr efengyl fel y mae y dyn a'i gwelodd hi yn ei gogoniant yn fwy hoff o gael ei achub drwy drefn mor ardderchog nag un drefn arall. Y mae gogoniant ac ardderchawgrwydd y drefn y fath ag y gall creadur deimlo yn falch, a siarad yn briodol, o gael ei gadw drwy y drefn hon.

Yn awr, ceisiaf sylwi ar y modd y mae Gras yr Efengyl yn arwain dynion i wyrdroi mewn tri o sylwadau.

Yn gyntaf: Y mae Gwyrdroad o'r Efengyl yn sicr o gymeryd lle pan y mae dynion yn rhoddi pwys ar Ras ar wahan oddiwrth Gyfiawnder yr Efengyl.

Yn ail: Y mae Gwyrdroad o'r Efengyl yn sicr hefyd pan y maent yn rhoi pwys ar Ras ar wahan oddiwrth Grist yr Efengyl.

Yn drydydd: Y mae Gwyrdroad o'r Efengyl yn sicr o gymeryd lle pan y mae dynion yn rhoi pwys ar Ras ar wahan oddiwrth Weithredoedd yr Efengyl.

Gras yw i gyd. Rhad Ras yw i gyd. "Y nefol gân, Gras fydd i gyd." Gras a Chyfiawnder, Gras a Christ, Gras a Gweithredoedd, mewn amser ac am byth. Ond boed i ddynion roddi pwys ar Ras nes anghofio y pethau eraill wyf wedi eu henwi, fe fydd hyny yn sicr o arwain i Wyrdroad oddiwrth yr Efengyl, a'r gwyrdroad hwnw yn arwain i ymadawiad oddiwrth Dduw.

Yn gyntaf: Y mae Gwyrdroad yn cymeryd lle pan y mae dynion yn rhoddi pwys ar Ras nes anghofio Cyfiawnder yr Efengyl, —Gras Duw ar wahan oddiwrth Gyfiawnder Duw. Hwyrach y gellid dangos hyny mewn esiampl gyffredin fel hyn. Dyma ddyn yn byw yn gwbl oll ar garedigrwydd dyn arall, yn dibynu yn gwbl oll am gynhaliaeth ei fywyd, nid ar ddim y mae efe ei hunan yn ei wneyd ond yn hollol ar ras rhywun arall. Mewn canlyniad i hyny y mae mewn perygl parhaus o roddi ei droed ar gyfiawnder ac aberthu egwyddor er mwyn boddio y gwr y mae 'n byw ar ei garedigrwydd. Gall deimlo ambell waith na fedr fforddio cadw y fath beth a chydwybod. Gall yr hwn y mae yn dibynu arno ddwyn cymhellion mor gryf, y peth nesaf at orfodaeth, nes y bydd y dyn yn teimlo ei hunan dan rwymau i wneyd aberth o'r hyn y mae yn gredu yn gydwybodol ddylasai wneyd er mwyn boddio y gwr ag y mae yn dibynu ar ei ewyllys. Onid ydyw hi ddim fel yna, 'rwan? Yr wyf yn addef mai dyn diegwyddor iawn fuasai hwnw sydd yn cymeryd mantais ar fod un yn dibynu arno i wneyd iddo droi i'w farn ef ei hunan. Ond y mae gras un arall yn peryglu un i wneyd aberth o'i farn er mwyn boddloni y gwr ag y mae yn dibynu arno. Mae gras dyn yn peri rhywfaint o berygl i ddynion sydd yn byw ar y gras hwnw. Tybed na ddichon? Dyma ddyn yn byw ac yn credu ac yn teimlo mai ar ras Duw y mae yn dibynu am ei iachawdwriaeth, mai ar gariad un arall y mae yn dibynu am faddeuant o'i bechodau, ac am nefoedd i dragwyddoldeb ar ewyllys da un arall. Tybed nad yw y dyn hwnw mewn rhywfaint o berygl i wneyd aberth o'i egwyddorion er mwyn boddio y Duw y mae yn dibynu arno? Y mae yn sicr iawn y gwnelai oddieithr iddo deimlo fod y Duw sydd yn llawn o ras yn llawn o gyfiawnder hefyd. A oes rhai yn gwneyd felly? Pwy sydd yn gwneyd felly? Dacw rhyw ddyn yn byw bywyd o bechu, gan gyfrif ar ras Duw ar wely angau. Tybed y gallasai y dyn wneyd hyny pe credai fod y Duw graslawn yn Dduw cyfiawn hefyd? Y mae yn cyfrif ar ei ras. Dyna'r drwg,—y mae yn cyfrif ar ei ras, ond yn cyfrif dim ar ei gyfiawnder Ef hefyd. Neu dyma ddyn eto fel hyn, yn camddefnyddio rhyddid yr efengyl. Y mae yma rywfaint o ryddid yn nhrefn yr efengyl. Rhyddid, rhyddid oddiwrth lawer iawn o bethau. Mae Paul yn y llyfr yma yn son am y rhyddid hwn. "I ryddid y'ch galwyd chwi." Ond onid oes dynion yn bod sydd yn defnyddio y rhyddid mae yr efengyl yn roi, yn arfer y rhyddid, fel y dywedai Paul, yn achlysur i'r cnawd? yn camddefnyddio y rhyddid sydd ganddynt fel dynion i deimlo fod yn rhydd iddynt i bechu, yn rhydd iddynt, os gwelant yn dda, i dori deddfau Duw? Gall y dynion hyny siarad cryn lawer am ras; ond pe buasent yn teimlo fod Duw yn Dduw cyfiawn yn gystal a Duw gras, ni fuasent yn gwneyd peth felly. Tybiwch fod dynion yn tybio mai digon i ras ydyw cyfarfod ar y Sabbath, canu am rad ras, canmawl gras Duw mewn cân, gair, a gweithred, a meddwl yn uchel, ond yn byw yn ddigon annuwiol y chwe' diwrnod arall. Fuasai y dynion hyny byth yn meiddio gwneyd hyny pe credent fod Duw gras yn Dduw cyfiawnder hefyd, oblegyd yn Nuw mae gras a chyfiawnder yn cyd—hanfodi. Yn yr Iawn, y mae gras a chyfiawnder yn cyd—ddisgleirio. 'Does dim rhagoriaeth i ras yn yr Aberth mawr fu ar y groes ar gyfiawnder ei hunan. Nag oes. "Yr hwn a osododd Duw yn Iawn i ddangos ei gyfiawnder Ef." A fuasai neb byth ar wyneb ein daear ni yn byw mewn pechod yn swn yr efengyl, gan ddiolch a chanmol gras, pe credent mai gras gyda chyfiawnder ydyw gras yr iachawdwriaeth? Onid yw gras yn teyrnasu? Ydyw; ond teyrnasu trwy gyfiawnder y mae. Onid oes maddeuant yn bod? Oes; ond maddeuant yn nhrefn cyfiawnhad ydyw. Onid oes anian i heddwch yn enaid pechadur? Oes, y mae; ond gofalodd Williams yn ei benill roddi y gair cyfiawnder yn ogyfuwch â gras yn ein bywyd ni. Ac felly, gyfeillion, yn y goleuni yna, y ffordd oreu, y ffordd uwchaf, i ni ganmol gras Duw ydyw, nid ar gân, mewn mawl,—mae ffordd uwch yn bod na hona,—Meddwl yr hyn sydd yn iawn, teimlo yr hyn sydd yn iawn, credu yr hyn sydd yn iawn, gwneyd yr hyn sydd yn iawn, a'r egwyddor o gyfiawnder wedi ein meddianu yn gwbl oll, a hyny yn ganmoliaeth i ras. Gras Duw yn cael ei ogoneddu mewn gwneyd yr hyn sydd yn iawn. Lle bynag y rhoddir pwys ar ras heb gyfiawnder, y mae yna berygl i wyrdroad, i ymadawiad oddiwrth yr efengyl.

Yn ail: Rhoddi pwys ar Ras heb Grist; mae hyna yn Wyrdroad o'r Efengyl. Hwyrach fod hyn yn cyfarfod nid yn unig â gwall yr ydym ni sydd yn gwrando yr efengyl yn agored iddo, ond yn un o'r pethau ag y mae llawer o ddynion o natur anffyddol yn yr oes yma yn agored iddo, sef rhoi pwys mawr iawn ar gariad Duw, y cariad Tadol, a dywedyd, —Pwy eisieu Crist? Pwy eisieu Efengyl? Pwy eisieu Iawn? Crist? ïe, Crist. Pwy raid o Grist? Ac nid wyf yn meddwl mai yn mhlith amheuwyr yn unig y mae hyn, ond y gall fod yn ein mysg ninau. Y mae perygl oddiwrth hyn mewn dau beth.

1. Mae byw ar ras yn unig yn arwain dynion i golli parch iddynt eu hunain. Y mae yn bod felly mewn pethau cyffredin. Y mae y dynion sydd yn gweithio, gweithwyr a'u dwylaw neu ymenydd, yn meddu llawer iawn mwy o barch iddynt eu hunain na'r dynion sydd yn byw mewn diogi ac ar garedigrwydd pobl eraill. Ië, ond yr ydym ni yn myn'd i fyw ar ras Duw. Oni fyddai hyny yn peryglu i ni golli parch i ni ein hunain? Eithaf gwir, os af i deimlo fy hun, os af i fyw yn gwbl oll ar garedigrwydd Duw, ar dderbyn o law Duw. Sut y mae hynyna yn arwain y dyn i golli ei hunan—barch? Bod yn ddibynol ar un arall? Un o bethau bychain dyn, gwendid dyn, bychandra dyn, ydyw bod yn ddibynol ar un arall. Mae yn rhaid i ddyn ddibynu. Rhaid; ond pa fodd y mae i ddyn gadw parch iddo ei hunan? Nid trwy feddwl am y pethau bychain, ond trwy feddwl am y pethau mawr sydd yn perthyn iddo. A'r peth mawr sydd yn perthyn iddo ef ydyw, ei fod yn gyfrifol. Y peth bach yw, ei fod yn dibynu. Ei wendid yw ei fod yn ddibynol; ei fawredd ei fod yn gyfrifol. Ei fychandra ydyw ei fod yn gorfod byw ar arall; ei fawredd ydyw fod ganddo gyneddfau sydd yn ei wneyd yn gyfrifol. Welwch chi ddim o'r hunan pan y mae dyn yn teimlo yn ddibynol ar Dduw ac hefyd yn gyfrifol. Y mae yn greadur ardderchog. Pa le y caiff dyn olwg ar ei fawredd? Yn Nghrist. Nid mewn gras. Gwelir mawredd y natur ddynol yn mherson Crist. Gan fod dyn yn greadur mor fawr yr oedd yn bosibl i Dduw ddyfod i undeb personol â'i natur. Beth y mae yr Iawn yn ei dybied? Fod dyn yn euog. A hyny yn tybied fod dyn yn gyfrifol. Y mae y cyfrifoldeb sydd ganddo fel creadur yn fawredd, yn urddas arno. Yr wyf yn greadur diddym, ond yr un pryd yr wyf yn greadur mawr. Ac y mae o bwys i mi deimlo fy mawredd yn gystal a'm diddymdra. Gadewch i mi suddo i ddiddymdra er fy mod yn dibynu ar ras. Rhaid i mi gael teimlo fy mod yn gyfrifol. Caf hyny yn yr olwg ar Berson Crist. Mae yn iawn i mi ddweyd, "Llwch ydym." Ië, llwch ydym. Ond gadewch i mi ddweyd mai llwch rhy werthfawr i'w golli ydym. Canwch faint a fynoch ar yr hen benill,

"Diolch Iddo
Byth am gofio llwch y llawr."

Ond cofiwch ei fod yn llwch aur bob gronyn o hono. Mae yn y dyn gyfrifoldeb na fedd y bydoedd mo hono. Y mae o fwy gwerth na'r holl fydoedd sydd yn y ffurfafen. A Christ sydd i ddwyn y mawredd yna i'r golwg. Cauwch Grist allan o'r cwestiwn a 'does dim mewn gras ond sydd yn ein tynu ni i lawr. Rhowch Grist i mewn, ac yr wyf yn teimlo fy hunan yn greadur mawr.

2. Y mae byw ar Ras yn gwbl yn arwain dyn i fethu gwerthfawrogi yr hyn y mae yn ei gael oherwydd ei fod yn eu cael yn rhad. Mae dynion yn prisio pob peth yn ol yr hyn y maent yn dalu am danynt. Onid oes dynion yn bod nad ydynt yn gweled gwerth maddeuant? a'r rheswm yw, Gras sydd yn cynyg maddeuant rhad iddynt. Ond y mae y cwbl i'w gael am ddim, y cwbl i'w gael ond ei dderbyn fel y mae Duw yn ei gynyg. Pe buasai gweithio yn foddion i'w gael, fe fuasai hyny yn amlygu i rai ei werth. Na foed i neb o honom ni ddod i weled gwerth bendithion yr efengyl drwy eu colli a bod hebddynt, a dyoddef y canlyniadau o hyny. Ac yr wyf bron yn sicr am lawer o wrandawyr yr efengyl, nad ydynt wedi gweled gwerth maddeuant, a chyfiawnhad, a nefoedd, oherwydd mai gras sydd yn cynyg y cwbl iddynt "heb arian ac heb werth." Ond y mae y Duw mawr wedi gofalu na chaiff neb o honom ni feddwl yn isel am fendithion yr efengyl, oblegyd mai o ras y maent yn cael eu rhoddi, trwy gadw yn amlwg mai trwy lefain cryf a dagrau, trwy ing yr ardd ac angeu'r groes, y daeth iachawdwriaeth yn eiddo i ni. Pe buasai dim ond gras, heb Grist, yr wyf yn sicr y buasai pawb o honom yn sicr o feddwl yn rhy isel am yr iachawdwriaeth, —am Grist, ei Waith, ei Berson, a'i Aberth. Os rhad i ni, drud iddo Ef. Ac y mae gwerth y bendithion i'w cyfrif yn ol yr hyn a gostiodd i'w Berson anfeidrol Ef i'w dwyn yn eiddo i ni. Felly, gyfeillion, derbyniwn Ras a Christ, a derbyniwn faddeuant, a maddeuant gyda Christ.

Yn drydydd: Gwyrdroad o'r Efengyl yn sicr drwy roi pwys ar Ras ar wahan oddiwrth Weithredoedd. Ond dylid gosod y gweithredoedd yn y fan iawn. Un o'r drygau sydd yn codi oddiar fyw ar ras ydyw hyny. 'Does dim a wnelo gras ond â dyn fel derbynydd, ac y mae mewn dyn elfenau gwaith. Fuasai yr efengyl yn werth dim i ni pe na buasai yn cydnabod dyn ond fel derbynydd. Nid ydyw yn gymwys i ni, oblegyd y mae ynom ni gyneddfau gweithredu. Mae y teimlad i ddod allan mewn gwaith. Y mae y deall a'r rheswm i gymeryd rhyw ffurf ymarferol. Y mae mewn dyn elfenau i weithredu. A phe buasai yr efengyl ond yn cyffwrdd â dyn yn unig fel derbynydd, fe fuasai yn hollol anghymhwys, oherwydd rhaid i ni gael rhywbeth cymwys i'r oll ag ydym. A phe buasai gras ond yn rhyw gyffwrdd â ni yn unig fel derbynydd, buasai hyny yn sicr o fagu diogi ynom. Y mae ymorphwys yn bod ynddi, ond nid ymorphwys yw y cwbl. Y mae gwaith ynddi. Onid yw yr efengyl yn rhoi modd i orphwys? Gwir iawn, ond yr un fath a chwsg. Mae llawer iawn o honom yn treulio llawer iawn o'n hamser mewn cwsg. Nid y bwriad oedd rhoi cwsg i ddyn a dim arall; nage, ond rhoi modd i'r corff a'r meddwl dawelu, er mwyn codi oddiar y tawelwch i weithio mwy. Nid gweithio er mwyn cysgu, ond cysgu er mwyn gweithio. Y mae yma fan i ymorphwys, ond ymorphwys er mwyn gweithio, i wneyd rhywbeth dros yr Arglwydd Iesu. Ac y mae hyn yn ein harwain i ddau beth sydd yn gymwys i waith.

Un peth ydyw: Gwaith Gras ydyw rhoi awydd gwaith i ni. Gwaith gras ydyw rhoi maddeuant ynom. Ië, a gwaith gras ydyw rhoi ysbryd gweithio ynom hefyd. "Canys ymddangosodd gras Duw, yr hon sydd yn dwyn iachawdwriaeth i bob dyn, gan ein dysgu ni i wadu annuwioldeb a chwantau bydol, a byw yn sobr, Yn drydydd: Gwyrdroad o'r Efengyl yn sicr drwy roi pwys ar Ras ar wahan oddiwrth Weithredoedd. Ond dylid gosod y gweithredoedd yn y fan iawn. Un o'r drygau sydd yn codi oddiar fyw ar ras ydyw hyny. 'Does dim a wnelo gras ond â dyn fel derbynydd, ac y mae mewn dyn elfenau gwaith. Fuasai yr efengyl yn werth dim i ni pe na buasai yn cydnabod dyn ond fel derbynydd. Nid ydyw yn gymwys i ni, oblegyd y mae ynom ni gyneddfau gweithredu. Mae y teimlad i ddod allan mewn gwaith. Y mae y deall a'r rheswm i gymeryd rhyw ffurf ymarferol. Y mae mewn dyn elfenau i weithredu. A phe buasai yr efengyl ond yn cyffwrdd â dyn yn unig fel derbynydd, fe fuasai yn hollol anghymhwys, oherwydd rhaid i ni gael rhywbeth cymwys i'r oll ag ydym. A phe buasai gras ond yn rhyw gyffwrdd â ni yn unig fel derbynydd, buasai hyny yn sicr o fagu diogi ynom. Y mae ymorphwys yn bod ynddi, ond nid ymorphwys yw y cwbl. Y mae gwaith ynddi. Onid yw yr efengyl yn rhoi modd i orphwys? Gwir iawn, ond yr un fath a chwsg. Mae llawer iawn o honom yn treulio llawer iawn o'n hamser mewn cwsg. Nid y bwriad oedd rhoi cwsg i ddyn a dim arall; nage, ond rhoi modd i'r corff a'r meddwl dawelu, er mwyn codi oddiar y tawelwch i weithio mwy. Nid gweithio er mwyn cysgu, ond cysgu er mwyn gweithio. Y mae yma fan i ymorphwys, ond ymorphwys er mwyn gweithio, i wneyd rhywbeth dros yr Arglwydd Iesu. Ac y mae hyn yn ein harwain i ddau beth sydd yn gymwys i waith.

Un peth ydyw: Gwaith Gras ydyw rhoi awydd gwaith i ni. Gwaith gras ydyw rhoi maddeuant ynom. Ië, a gwaith gras ydyw rhoi ysbryd gweithio ynom hefyd. "Canys ymddangosodd gras Duw, yr hon sydd yn dwyn iachawdwriaeth i bob dyn, gan ein dysgu ni i wadu annuwioldeb a chwantau bydol, a byw yn sobr, ac yn gyfiawn, ac yn dduwiol yn y byd sydd yr awr hon." Beth sydd yn gwneyd hyny? Gras Duw. Un o bethau mawrion gras Duw ydyw rhoi ysbryd i waith yn enaid y pechadur, nad oedd yn meddu arno o'r blaen. Gras i roi maddeuant o bechodau a gyflawnodd; ïe, a gras i roi ysbryd ynddo i fyw yn dduwiol yn yr amser i ddyfod.

Y peth arall ydyw: Amcan eithaf Gras yr efengyl ydyw dwyn dynion i gyraedd nefoedd. Ond beth yw y nefoedd wedi ei chyraedd ? Dwyn dynion i wneyd gweithredoedd da. Mae rhyw ddynion yn siarad fel hyn,—Mai trwy weithredoedd y mae dynion yn myn'd i'r nefoedd. Eu meddwl yw, mai trwy sancteiddrwydd y mae bod yn ddedwydd. Ac os dedwyddwch yw prif elfen y nefoedd, trwy weithio y mae myn'd yno. Ond nid dedwyddwch yw prif elfen y nefoedd, eithr sancteiddrwydd, rhodio mewn gweithredoedd da i dragwyddoldeb. Nid o weithredoedd ond o ras, nid trwy weithredoedd ond drwy ffydd. Nid ydym yn dibrisio gweithredoedd da wrth ddweyd "trwy ffydd." Nid ffordd i'r nefoedd ydyw gweithredoedd da, ond y nefoedd ei hunan ydyw,—holl alluoedd yr enaid yn gwasanaethu Duw i dragwyddoldeb mewn gweithredoedd da. Nid gras yn unig sydd yn rhoi maddeuant, ond gras sydd yn rhoi ysbryd i weithio i gychwyn, a'r ysbryd hwnw i redeg yn mlaen mewn gweithgarwch i ddechreu, a hwnw yn rhan o'r drefn i berffeithio gweithgarwch mewn byd ar ol hwn.

Cymerwch, gan hyny, Ras,—gras yn y ffynhonell fawr, anfeidrol Ras a Chyfiawnder; yn y cyfrwng, Gras a Christ; yn yr amcan, Gras a Gweithredoedd Ac ond cymeryd Gras yn ei gysylltiadau, fydd dim Gwyrdroad o Efengyl Crist. Fydd yna ddim ymadawiad "oddiwrth yr Hwn a'ch galwodd yn ngras Crist." Ond cymerwch holl gyfanwaith yr Efengyl,—rhowch yr oll gyda'u gilydd,—a chewch allan nad oes dim yn fwy cymwys i ddwyn dyn yn fwy agos at Dduw, ac i'w addoli, i fyw mewn cymundeb âg Ef, a'r Efengyl heb ei gwyrdroi o ras a gwirionedd, trwy haeddiant Mab Duw i sancteiddrwydd a gwirionedd drwy yr efengyl. Amen.

[Twrgwyn, Bangor, nos Sul, Mai 1, 1887.