Yn Llefaru Eto/John Harris Jones Pregeth—Dwyn Meibion lawer i Ogoniant, Hebreaid ii. 10.

← John Harris Jones Byr-gofiant

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

Edward Matthews, Eweni Byr-hanes, a'i nodweddion fel Pregethwr →

𝔇𝔴𝔶𝔫 𝔐𝔢𝔦𝔟𝔦𝔬𝔫 𝔩𝔞𝔴𝔢𝔯 𝔦 𝔒𝔤𝔬𝔫𝔦𝔞𝔫𝔱.

Gan y diweddar Barch. J. Harries Jones, M.A., Ph.D., Trefecca.

"Canys gweddus oedd iddo ef, oherwydd yr hwn y mae pob peth, a thrwy yr hwn y mae pob peth, wedi iddo ddwyn meibion lawer i ogoniant, berffeithio Tywysog eu Hiachawdwriaeth hwy trwy ddioddefiadau." HEBREAID ii. 10.

YR un amcan sydd i holl weithredoedd Duw pa mor amrywiol bynag fyddont o ran eu natur. Maent oll yn diweddu yn yr un man, mewn gogoniant i Dduw. Ac wrth hyny, yr ydym yn deall fod ei briodoliaethau dwyfol yn cael eu dwyn i arferiad, i exercise, a'u harddangos gerbron y byd, a hyny yn cael ei wneyd er dedwyddwch a lleshad ei greaduriaid moesol. Mi fuasai amcan îs na hwn yn annheilwng ac yn anaddas i Dduw. Gweithredu heb fod yr amcan hwn mewn golwg ganddo, mi fuasai yn gweithredu yn îs nag Ef ei hun. Yr un amcan, o ganlyniad, sydd i'r prynedigaeth a'r greadigaeth. Y mae cysylltiad mor agos rhyngddynt, yn ol un dosbarth o dduwinyddion, fel y mynant i ni edrych ar yr Ymgnawdoliad fel diwedd—glo y greadigaeth; na fuasai y greadigaeth yn gwbl, yn gyflawn, ac yn berffaith heb i Fab Duw ymgnawdoli. Felly yr edrychant ar Adda'r Ail, yn hytrach na'r Adda Cyntaf, fel diwedd—glo y greadigaeth, fel stop—stone teml y greadigaeth; Adda'r Ail ac nid yr Adda cyntaf. Ond beth bynag am hyny, fy mhobl i, dywedir yn bendant yn yr Ysgrythyrau sanctaidd fod y greadigaeth yma yn briodoliad o Dduw. Mae ei briodoliaethau naturiol yn cael eu hamlygu yn y greadigaeth, a'i allu, a'i ddoethineb, a'i awdurdod. "Canys ei anweledig bethau Ef er creadigaeth y byd, wrth eu hystyried yn y pethau a wnaed, a welir yn amlwg, sef ei dragwyddol allu Ef a'i Dduwdod." Yn awr, meddyliwch am foment,—nid yw yn anmhosibl i ni ddychymygu—ein bod yn cael ein gwysio i fod yn llygaddystion o weithredoedd newydd yn y greadigaeth, Duw yn myned i greu byd materol newydd, bydoedd materol newyddion. Golygwch ein bod yn cael ein cymeryd i fyny i ryw seren bellenig. O'n cwmpas nid oes dim ond gwagle mawr. Gallwn ddychymygu y teimladau o ddychryn ac edmygedd fuasai yn ein meddianu o dan y cyfryw amgylchiadau. Dyma ni wedi cymeryd ein safle, ac yr ydym yn barod i fod yn llygaddystion ac yn glust—dystion o'r hyn sydd i gymeryd lle. Dyna y gair "Bydded" yn dadseinio trwy y gwagle mawr, ac yn canlyn ar ol yr adseiniad, dyna fydoedd yn neidio i fôd, cyfandiriaethau yn llamu i fodolaeth, a lleuadau i oleuo y bydoedd yna. Edrychwch o'ch cwmpas, mae y gwagle mawr yn cael ei lanw o fydoedd mawr. Nid peth wedi cael ei drawsffurfio na'i drawsnewid, ond y cwbl yn cael ei wneyd o newydd. Dyna bentwr o fydoedd wedi dyfod allan o'r gwagle; dyna oleuni wedi cael ei daro allan o dywyllwch; dyna enedigaeth wedi dyfod allan o fro diddymdra. Yn awr, yn argraffedig arnynt oll, mae olion doethineb dwyfol a gallu yn ymorfoleddus yn ei waith gorchestol a buddugoliaethus. Ond beth ydym ni wedi ei gael? Creadigaeth faterol, priodolaeth Duw wedi gweithredu ar fater, byd materol newydd. Ydych chi yn teimlo braidd fod yna ormod o wastraff ar fawredd—dim ond gweithiau allanol, gweledig, teimladwy y gellwch chwi eu teimlo â'ch dwylaw, os oedd yr holl bethau yna wedi cael eu gwneyd er mwyn eu hunain yn unig? Yr ydych yn barod i ddweyd fod yna wastraff wedi bod—nid ydych yn gweled fod yr amcan yn ddigon mawr. Ond os tybiwch fod yna greaduriaid wedi cael eu gwneyd o flaen y weithred olaf yr ydym wedi cyfeirio ati, nis gallant fod felly. Ond tybiwch fod y greadigaeth faterol yna wedi cael ei dwyn i fôd gan y Duw mawr er mwyn rhoddi addysg i ddyn, er mwyn dysgu dyn, dyna i chwi amcan uwch. Ond dyma ddyn yn edrych ar y greadigaeth, yn studio gwaith y greadigaeth, yn gweled "ei dragwyddol allu Ef a'i Dduwdod," ac yn gweled nad oes dim ond hollalluowgrwydd ac anfeidrol ddoethineb ac awdurdod digyffelyb allasai ddwyn y pethau yna i fodolaeth, fy nghyfeillion. Nid yw yr olwg yna gan ddyn ar y greadigaeth ond aneglur dros ben. Mae yna feddyliau o Dduw yn y greadigaeth. Ond yr wyf fi yn barod i feddwl am ddyn yn edrych ar amlygiad o Dduw yn y greadigaeth yn debyg i ddyn a'i olwg yn dechreu pallu, yn darllen llyfr ag argraff fân iawn ynddo, ac yn drafferthus iawn i'w ddarllen. Yn awr, dewch gyda mi eto am foment i syllu ar arddangosiad arall hollol wahanol. Nid i edrych ar briodoliaethau naturiol Duw, ond ar ei briodoliaethau moesol yn llywodraeth y byd yma. Y mae ei hollalluowgrwydd yn dyfod i'r golwg, ac y mae ei ddoethineb yn dyfod i'r golwg, ond nid doethineb noeth ynddi ei hun ydyw, ond doethineb Duw yn dyfod i ddatod cylymau dyrus y rhai na fuasai yr un creadur dynol byth yn rhinwedd ei allu ei hunan, byth yn eu datod. Ond heblaw y rhai yna, yr ydym yn canfod dau wirionedd—ffyddlondeb Duw i'w Air a'i Gyfiawnder—a'r ddau yna yn cynwys ei Sancteiddrwydd. Yn awr, yr amlygiad ydym yn gael o ffyddlondeb Duw ydywtystiolaeth ei ewyllys a'i gyfiawnder Ef sydd mewn gweithredoedd o'i uniondeb. Ofer a ffolineb ydyw meddwl fod cyfiawnder a gwirionedd yn wahanol o ran eu natur yn Nuw ragor ydynt yn y dyn. Mae yna wahaniaeth mawr, mae'n wir, ond yr un ydynt o ran eu natur. Fuasem ni ddim yn well o'r syniad yma, os ydyw gwirionedd, a sancteiddrwydd, a ffyddlondeb yn y Duw mawr yn wahanol ragor ydynt yn y dyn.

Dyna ni wedi bod yn edrych ar ddwy arddangosfa, y naill yn dangos priodoliaethau naturiol Duw, a'r llall ei rai moesol. Yr ydym yn canfod pwysau, maintioli, a dysgleirdeb wedi cael eu dwyn allan gan ei briodoliaethau naturiol. Ond y mae y lleill yn dibynu ar feddwl wedi cael eu gweithredu ar feddwl gan y Duw mawr—cyfiawnder, sancteiddrwydd, a gwirionedd. Y maent a fyno â'r meddwl ac nid â mater. Yr ydym yn deall y naill fel y llall, pob un o honom yn medru desgrifio y naill briodolaeth fel y llall, ei rai moesol a'i rai naturiol. Ond y dygwyddiad mwyaf amlwg o briodoliaethau Duw yn y ddwy ydyw marw'r groes. Os ydych am engraifft o allu ar ei oreu, edrychwch i'r groes; a doethineb Duw, edrychwch i'r groes. Mae yn y groes allu Duw a doethineb Duw. Ac nid rhyw ranau o'i ffurf sydd yn dyfod i'r golwg yn y fan yna. Nis gellwch ddychmygu am ddadguddiad gwell, dadguddiad uwch. Dyma gyfiawnder wedi myn'd allan hyd yr eithaf, a sancteiddrwydd Duw yn dysgleirio ar ei oreu. A dyna sydd yn rhyfedd, fe fwriadwyd y groes i fod yn fuddugoliaeth grefyddol—i fod yn ddadguddiad o briodoliaethau moesol Duw. Ac yn yr un fan hefyd yr ydych yn cael y dadguddiad mwyaf o briodoliaethau naturiol Duw yn y prynedigaeth. Yn awr, cymerir tir is yn gyffredin i ddadleu yr angenrheidrwydd am farwolaeth yr Arglwydd Iesu, tir is nag a gymerir yn y testyn. Ac y mae hwn yn dir priodol dros ben, sef wrth ei Iuddewiaeth. Sut y gellwch feddwl am y sefydliadau Iuddewig dan yr hen oruchwyliaeth ond fod Oen Duw i gael ei gymeryd i dynu ymaith bechodau y byd? Ond fe gymerir tir uwch yn y testyn. Mae y testyn yn myn'd yn ol at gynseiliau cyntefig, yn myn'd yn ol at achosion pethau, yn myn'd yn ol at y pethau hyny ag sydd wedi d'od i'r meddwl dynol gyntaf, a'r hyn sydd yn cael ei ragdybied ydyw y deddfau yn ol pa rai y mae y Duw mawr yn llywodaethu y bydoedd. "Canys gweddus oedd iddo ef, oherwydd yr hwn y mae pob peth, a thrwy yr hwn y mae pob peth, wedi iddo ddwyn meibion lawer i ogoniant, berffeithio Tywysog eu hiachawdwriaeth hwy trwy ddyoddefiadau." Mae yn ddrychfeddwl gogoneddus cysylltu yr lawn âg egwyddorion llywodraeth Duw, cysylltu Iawn Calfaria â Duw fel gwrthddrych mawr y greadigaeth, fel lluniwr a chynhalydd yr holl fyd. A dyna wneir yn y testyn. "Oherwydd yr hwn y mae pob peth," neu fel y tybia rhai mai fel hyn y dylid ei ddarllen, "i'r hwn y mae pob peth;" mi fuasai yn well fel yna hwyrach. "Trwy yr hwn y mae pob peth" ddywedir fel rheol gyffredin am y Mab. "Wedi iddo ddwyn meibion lawer i ogoniant, berffeithio Tywysog eu hiachawdwriaeth hwy drwy ddyoddefiadau." Paham? Oherwydd fod yr Arweinydd yn gorfod dyoddef llawer, ac oherwydd fod plant y cystudd mawr yn cael eu perffeithio. Mae hynyna yn wirionedd, ac a ddysgir yn y geiriau hyn, fel y cawn ni yn ol llaw ddangos. Onid dyma y gwirionedd,—fod cydymdeimlad dwfn rhwng Tywysog yr iachawdwriaeth â'r fyddin sydd dan ei arweiniad. "Gweddus oedd iddo ef berffeithio Tywysog eu hiachawdwriaeth." Mae yr ymresymiad yn rhydd ac yn ofalus. Sylwch fel y mae yr apostol yn siarad yn y testyn, nid fod yn angenrheidiol, fod yn weddus i Dduw—gan iddo greu pob peth, a chan ei fod yn llywodraethu pob peth—i achub. Y mae hynyna yn hollol gyfeiliornus,—nid yw yn wir. Nid oherwydd fod Duw wedi gwneyd pob peth er ei fwyn ei hun y mae yn angenrheidiol iddo berffeithio Tywysog ein hiachawdwriaeth drwy ddyoddefiadau. Mae y syniad yna yn gyfeiliornus. Beth oedd yn angenrheidiol, ynte? Cosbi, damnio. Damnio oedd yn naturiol. 'Doedd dim yn ffordd damnio ar ol pechu. Rhwystr mawr oedd i godi y tlawd o'r llwch. Beth yw ffurf yr ymresymiad ynte? Y mae yna gynseiliau yn cael eu gwneyd, neu ragdybiau. Mae yma ddau ragdybiad. I. Fod y Duw mawr wedi sefydlu bwriad yn ei feddwl ei hun—wedi bwriadu bwriad cyn bod amser, ac yr oedd yn meddwl y Duw—dod erioed. Beth oedd hwnw? Dwyn meibion lawer i ogoniant. Dyna yr hen feddwl, y meddwl tragwyddol o hedd. Meddwl cyntaf y Duwdod oedd achub, "dwyn meibion lawer i ogoniant." Dyma yr hen drugareddau, "dwyn meibion lawer i ogoniant,"—dyna y bwriad, dyna yr amcan, dyna feddwl cyntaf y Duwdod. Mae hwnyna yn cael ei rag—dybied. Beth yw yr ail? Ei fod wedi apwyntio moddion addas a theilwng o hono ei hun i gyraedd yr amcan. Beth oedd hwnw? Apwyntio yr Ail Berson, ei anwyl Fab, i fod yn Dywysog yr Iachawdwriaeth—i fod yn Arweinydd yr Iachawdwriaeth—yn Dywysog ar y dyrfa fawr na ddichon neb ei rhifo ag sydd yn myned i ogoniant. Dyna y ddau beth sydd yn cael eu rhag—dybied yn y testyn. Caniatewch chwi y ddau beth yna, mae'r apostol yn myn'd yn ei flaen gyda'r ymresymiad. Yr oedd yn angenrheidiol iddo, meddai yr apostol, berffeithio y Tywysog yna trwy ddyoddefiadau. Paham? "Gweddus oedd iddo ef, oherwydd yr hwn y mae pob peth, a thrwy yr hwn y mae pob peth:" dyma yr egwyddorion drwy ba rai yr oedd yn llywodraethu y byd. Pa fodd i gosbi pechod? Nid oedd modd i ddyn gael ei achub heb i bechod gael ei gosbi. Yr oedd egwyddorion llywodraeth y Duw mawr yn gofyn am hyny. Pe buasai Duw yn cosbi pechod yn y pechadur, ni fuasai yr un pechadur yn cael ei achub,—mi fuasai yn dyoddef byth. Ond Yn gyntaf: Bwriad Duw wedi cael ei sefydlu i "ddwyn meibion lawer i ogoniant."

Meibion,—y mae Mabwysiad yn un o'r athrawiaethau mwyaf cynwysfawr yn yr efengyl, oblegyd ei bod yn cymeryd i mewn Gyfiawnhad ac Adenedigaeth, ac y mae yn cael ei gosod allan fel yn cynwys holl fendithion yr efengyl, a'r oll yr ydym mewn angen o honynt. Os ydych yn "feibion" yma heddyw, yr ydych yn ngafael pob bendith. Derbyniad y Mabwysiad yn ein gwneyd yn feibion,—dyna yr amcan mawr. Mae darpariaeth wedi ei gwneyd yn yr efengyl i faddeu holl bechodau y rhai hyn, a'u sancteiddio. Nid rhyw enw yw mabwysiad, nid enw ydyw, nid enw ydyw bod yn feibion; ond gyda y teitl mae yna deimladaeth briodol i'r sefyllfa yn cael ei gynyrchu drwy weinidogaeth daer yn mynwesau y rhai hyny ag sydd ganddynt hawl i fod yn feibion i Dduw. Maent yn feibion nid mewn enw,—maent yn wir feibion. Mae yr elyniaeth wedi ei ladd. Nid yw y galon yn elynol i Dduw yn bresenol. Nid gelynion mwyach, ond meibion, a meibion i Dduw. Mae gan y rhai hyn gydymdeimlad â phob symudiad sanctaidd yn holl lywodraeth Duw. Maent yr un feddwl â Duw yn mhob peth. Maent yn blant sanctaidd. Maent yn cydymffurfio a meddwl mwyaf y Duw mawr, yn byw fel y mae Duw eisiau iddynt wneyd. Y rhai yna sydd yn cael son am danynt yn y testyn. Beth am danynt? Maent yn cael eu dwyn i ogoniant. Pa ogoniant? Y gogoniant i'r hwn y derbyniwyd Crist. Mi ellwch fod yn foddlon ar hwn, oni ellwch? Fe'i derbyniwyd i dragwyddol ogoniant. Os wyt tithau yn fab, mi gei fyn'd i'r lle y mae Crist ynddo,—i dragwyddol ogoniant. Mae yna le, ac y mae y geiriau yma yn cyfeirio at y gogoniant yna fel lle. Gogoniant pavilion yr hanfod ddwyfol; mi gei ddigon yn yr un lle a Christ, yn yr un babell ag yntau. "Meibion lawer i ogoniant." Maent wedi cael eu hapwyntio i ogoniant., maent wedi cael eu trefnu i ogoniant, ac wedi eu byddino i ogoniant. Dyna fydd dy ddiwedd di,—gogoniant. Yr wyt yn cael dy barotoi i'r fan yna. Mae yr Arglwydd Iesu wedi ymgymeryd a'r gwaith o dy gonductio di i'r gogoniant yna. “Meibion lawer i ogoniant," meibion lawer. Nid tyrfa fach, fy mhobl i, fydd ar gael, ond tyrfa fawr na ddichon neb ei rhifo. Mae yna dyrfa wedi dechreu myned i ogoniant er y cychwyn, er dechreuad y byd. Yr wyf yn meddwl mai Abel oedd y cyntaf aeth i mewn yno. Ond y mae yna filiynau wedi myned ar ol hyny—mae y dyrfa yn chwyddo o oes i oes, o genhedlaeth i genhedlaeth. Mae yna dyrfa hardd, tyrfa fawr yn cael eu dwyn i ogoniant. Mae y dyrfa wedi bod ar y ffordd yn mhob oes, ac yn mhob cenedlaeth. Nid yw y byd yn aml iawn yn eu hadnabod. Gwaradwydd mewn llawer oes ydyw ei rhan, ac erledigaeth sydd yn agoriad i'r nefoedd i aml un. Mae yn bresenol lawer wedi myned i'r nefoedd, llawer wedi myned i mewn, ac y mae rhai y foment hon yn yr act o fyned i mewn trwy y pyrth, ac i'r heolydd euraidd. Maent yn ymdyru ar fryniau goleuni, ac i'r heolydd euraidd. Ond y rhan fwyaf sydd ar ol ar y ddaear, gan gynwys, cofiwch, y cenhedlaethau ag sydd eto heb eu geni, y rhai a fyddant sanctaidd, ac a folianant yr Arglwydd. Ac felly, chwi welwch, fod dyddordeb arswydus yn y plant bach yn yr oes sydd yn codi, oblegid o'r rhai hyn y mae Tywysog yr Iachawdwriaeth yn myned i wneyd i fyny ei gyflenwad. Mae y dyrfa sydd yn myned i ogoniant i gynyddu o oes i oes. Mae yn fawr yn bresenol, mi fydd yn fwy yn yr oes nesaf, ac yn y man mi fydd yn llenwi yr holl ddaear yma. Mae y byd a'i gyflawnder i fod yn eiddo'r Arglwydd. Mae y dyrfa yn cynyddu o oes i oes, ac o genhedlaeth i genhedlaeth. Sut y mae y Duw mawr yn myned yn mlaen? Llyncu pobl o'r genhedlaeth yma, ac o'r genhedlaeth arall, nes yn y diwedd y bydd "holl deyrnasoedd y byd wedi myned i'n Harglwydd ni a'i Grist ef." Mae y dyrfa yn cynyddu o hyd. Edrychwch arni, edrychwch o'ch blaen, nis gellwch weled y pen blaen: edrychwch yn ol, nis gellwch weled y dyrfa y ffordd yna chwaith. Yr Arglwydd yw eu Harweinydd. Welwch chi y Cadben mawr ar y blaen yn commandio, mor fawreddog ydyw y procession, torf ar ol torf, pob un yn cadw ei olwg ar y Pen Tywysog. Tywysog eu hiachawdwriaeth hwy sydd yn eu tywys. Pob peth da sydd wedi bod, ac yn bod, yn y byd yma, beth yw? Dim ond ymlithriad y fyddin yn mlaen drwy y ddaear, o'r "meibion lawer" ar eu ffordd "i ogoniant." Pob peth mawreddog a nerthol a defnyddiol sydd wedi bod yn y byd yma erioed, beth yw? "Meibion lawer, meibion lawer, yn myned i ogoniant." 'Does dim cyfrif arnynt, fy mhobl i, maent i gyd wedi eu selio, maent yn sicr o gael gogoniant. Maent wedi cael addewid o'r gogoniant. Ydi hi yn cynwys pawb? Ydi hi yn cynwys pob gwrandawr yr efengyl? Na, dim pawb. Paham? Nid yw Duw wedi bwriadu gogoneddu pawb, nid yw wedi bwriadu myned a phawb i'r nefoedd: ond, er hyny, cofiwch, nid oes dim diffyg yn yr Iawn. Mae yna ddarpariaeth gyflawn yn yr efengyl. Mae y rhwystrau oedd i bawb fyned i'r nefoedd wedi eu symud yn yr Iawn, pan waeddodd Crist ar y groes y gair "Gorphenwyd." Pa le ynte y mae y rhwystrau? Yn dy galon ddrwg di y mae y rhwystr, ac yn y fan yna yn unig. Nid o du yr Iawn. Na, y mae darpariaeth yr efengyl yn ddigon ar gyfer yr holl fyd. O ran ei ddigonolrwydd mae yr Iawn yn ddiderfyn: ac yn y cynygiadau o hono, mae yn ddiderfyn. Mae yr Iawn o ran ei addasrwydd yn ddiderfyn, ac yn y digonolrwydd o hono mae'n ddiderfyn. Ac yr ydw i yn leicio y darn hwnw o eiddo un hen fardd adnabyddus,—

"I'e buasai yn yr arfaeth i fyn'd i uffern dân,
Golchasai'r holl gythreuliaid i gyd yn berffaith lân."

Nid yw Duw wedi meddwl myned a phawb i ogoniant. Mae yna feibion lawer yn cael eu dwyn i ogoniant.

Yn ail: Beth yw y moddion trwy ba rai y mae'r amcan yna i gael ei gyraedd? Amcan uchel, anhawdd ei gyraedd ydyw. Ac os yw yr amcan yna i gael ei gyraedd, fe gostia i Dduw yn ddrud. Beth fydd y moddion? Apwyntio yr Ail Berson, ei Fab ei Hun, i ymgymeryd a chonductio y meibion lawer yma i ogoniant. Rebels oedd y meibion; rhai wedi gwrthryfela yn erbyn llywodraeth Duw. Y peth cyntaf oedd eu gwneyd yn feibion, ac y mae Efe wedi ymgymeryd â'r gwaith. Yr ydych yn rhwym o deimlo y bydd y cwbl yn sicr o gael eu cyflawni pan y byddoch yn cofio pwy sydd wedi cymeryd y gwaith yn ei law—"Tywysog eu hiachawdwriaeth hwy. Mae pawb yn sicr o gael eu dwyn i ogoniant. Yn awr, enw sydd yn cael ei ddefnyddio yn y rhanau diweddaf o'r Ysgrythyr ydyw Tywysog, Tywysog ac Iachawdwr, Tywysog y Bywyd, Awdwr ffydd, Tywysog yr Iachawdwriaeth, Tywysog ein Hiachawdwriaeth. Yr un gair sydd yn cael ei ddefnyddio yn yr adnod ydym wedi ddifynu yn bresenol. Yr ydym yn gweled fod y gyffelybiaeth wedi ei chymeryd oddiwrth bethau milwrol—yr ydych yn nghanol y filwriaeth, yn nghanol y rhyfel. Yn y testyn, Tywysog yr Iachawdwriaeth. Fe'i gwnaeth yn flaenor i'w bobl, yn flaenor ac yn athraw i'w bobl,—"Leader and commander," yn ol y Saesneg. Yn cyfeirio drachefn at y filwriaeth, meddai un o'r prophwydi bychain, "Wele dy frenin yn dyfod atat; Cyfiawn ac Achubydd yw Efe : y mae Efe yn llariaidd, ac yn marchogaeth ar asyn, ac ar ebol llwdn asyn." Yr ydym yn nghanol swn rhyfel, —"Tywysog eu Hiachawdwriaeth hwy." Mae yn deitl gogoneddus, ac yn cyfeirio at waith cyfryngol yr Arglwydd Iesu yn ei holl ranau, fel y mae wedi ymgymeryd â "dwyn meibion lawer i ogoniant," a'u dwyn yn ddiogel—i ofalu am eu cynydd yn y byd yma, a'u terfyniad buddugoliaethus yn y gogoniant. Tra y mae y cyfeiriad yn gyffredinol fel yna, mae yn rhaid i ni gael dweyd fod yma ryw gyfeiriad unigol, sef at waith Joshua yn arwain y genedl o'r Aipht i Ganaan. Mi ymddangosodd angel a chleddyf yn ei law i Joshua. Yr oedd yn olwg ogoneddus i edrych arno, a'r lle y darfu iddo ymddangos, yr oedd yn lle gogoneddus. Yr oedd Joshua yn barod i dynu ei esgidiau, oblegid disgynodd Duw yno. Dyna nod tir sanctaidd yn yr Hen Destament, fod Duw wedi disgyn yno. Ac y mae yr un fath eto. Lle bynag yr ydych yn cael cymundeb â Duw, waeth dae chi ar y 'stryt, mae yn fan sanctaidd. Pwy oedd yr ymwelydd hwn ymddangosodd i Joshua? Tywysog llu yr Arglwydd. Yr un un sydd yn cael son am dano yn y testyn. Mae wedi rhagflaenu cyflawnder yr amser. Nid yn Bethlehem y daeth i'r byd yma gyntaf,—yr oedd yma er y dechreuad. Yr oedd wedi ymddangos i Joshua yn Dywysog llu yr Arglwydd. Yr oedd yr olwg yn fawreddog arno. Yr oedd yn barod i'r rhyfel yr adeg hono. Yr oedd yn goch ei ddillad dan oruchwyliaeth yr Hen Destament. Fe ganfyddodd lawer o'r hen frodyr hyny ar ei wisg yr amser hwnw. Nid yn unig yr oedd yn un goch, ond yr oedd yn un hardd hefyd. Dyma fo yn eu harwain nhw trwy yr anialwch i feddiant o'r Ganaan yma. Y mae tebygolrwydd rhwng y ddau Joshua. Nid digwyddiad yw fod yr un enw ar y ddau, yr un o ran ystyr. Nid digwyddiad yw hynyna. Yr oedd y naill a'r llall yn llawn o ysbryd. Fe ddarfu Joshua o dan yr hen oruchwyliaeth ddwyn y genedl i feddiant o Ganaan. Fe'u harweiniodd trwy ddyfroedd mawr, ac fe'u dygodd i'r Ganaan dymhorol, wedi croesi yr hen Iorddonen, ac enillodd deyrnasoedd. Ond am Iesu y Testament Newydd, mae wedi gwneyd mwy o wrhydri. Mae wedi gwaredu ei bobl oddiwrth y byd drwg presenol. Ië, fe ranodd afon leidiog ddofn tir marwolaeth i ni gael myned trwyddi i afael a'r trigfanau dedwydd. Mi ddwg y meibion lawer i'r nefoedd. Ni rydd hwy i fyny hyd nes y bydd iddo eu dwyn i'r nefoedd. Dyma y moddion, apwyntiad y Mab i ddwyn y meibion lawer i ogoniant. Ac mor sicred a bod y Mab wedi cymeryd y gwaith yn ei law, mae yn sicr o'u dwyn i ogoniant. Mae wedi cymeryd meddiant yn bresenol o'r nefoedd; mae wedi myned yno. Mi ant o nerth i nerth i'r nefoedd. Mae wedi prynu hawl i'ch arwain, fy mhobl i; fe fu farw. Mae wedi cael ei berffeithio trwy ddyoddefiadau. Mae wedi gwaeddi allan er's canoedd o flynyddoedd bellach y gair "Gorphenwyd." Mae yn abl i gwbl iachau. Mae wedi cael ei gysegru i'r swydd â gwaed cyfamod tragwyddol i dy arwain i ogoniant. Mae anrhydedd y Tywysog yn y cwestiwn, ac oherwydd hyny, mae yn anmhosibl i ti fod yn ol. Na, "nichyfrgollant byth, ac ni ddwg neb hwy allan o'i law ef." Does dim perygl i ti fod yn golledig: mae dy ofal wedi cael ei ymddiried gan y Tad i Dywysog mawr yr Iachawdwriaeth. Faint o honoch sydd yn perthyn y boreu yma i'r fyddin hon, ac y mae rhai o honoch wedi gwrthod er's blynyddoedd. Lle yr ydych yn myn'd, gyfeillion? Ar eich ffordd i uffern dân yr ydych. Pwy sydd yn eich arwain? Y diafol. Nid yw Tywysog yr Iachawdwriaeth yn eich arwain. Mynwch eich harwain, bobl anwyl, gan y Tywysog hwn, ac ymddiriedwch eich eneidiau i ofal Tywysog mawr yr Iachawdwriaeth. Amen.

[Salem, Dolgellau, boreu Sul, Gorph. 29, 1883.