Yn Llefaru Eto/John Hughes, Pregeth—Fy Ngwas a Lwydda, Esaiah lii. 13, 14

← John Hughes, Adgofion am Sasiwn Dolgellau, 1860.

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

→

"𝔉𝔶 𝔑𝔤𝔴𝔞𝔰 𝔞 𝔏𝔴𝔶𝔡𝔡𝔞."
Gan y diweddar Barch. John Hughes, D.D., Caernarfon

"Wele, fy ngwas a lwydda; efe a godir, a ddyrchefir, ac a fydd uchel iawn. Megys y rhyfeddodd llawer wrthyt; (mor llygredig oedd ei wedd yn anad neb, a'i bryd yn anad meibion dynion.)"—ESAIAH LII. 13, 14.

GWAS y dywedir hyn oll am dano yw yr Arglwydd Iesu Grist, hysbysydd ewyllys Duw i'r byd a chyflawnydd ei holl fwriadau. Ac yn yr adran sydd yn dechreu gyda'r geiriau a ddarllenwyd, y mae prophwydoliaeth yr Hen Destament yn cyraedd ei phwynt uchaf, ei man dysgleiriaf, a'r prophwyd ynddi yn llefaru, nid am dano ei hun nac am neb o gedyrn yr hen gyfamod, ond am yr "Un mawr oedd ar ddyfod." Mewn prophwydoliaethau boreuach yn y llyfr, y mae yr Arglwydd yn cyfarch Jacob neu Israel fel "ei was," oblegyd yr oedd Duw wedi dethol y genedl i gynrychioli ei enw ef yn mysg holl genhedloedd y ddaear, ac yr oedd megys yn gyntafanedig iddo ar gyfrif ei rhagorfraint. Felly hefyd yr oedd iddo yn was ar gyfrif ei neges a'i chyfrifoldeb. Ond os oedd eu galwad yn uchel, fy nghyfeillion, yr oedd eu cyflawniad yn dra diffygiol, a chyda golwg ar hyny y mae yr Arglwydd drwy y prophwyd yn ymliw â'r genedl gan edliw iddi ei hanffyddlondeb. "Pwy sydd ddall ond fy ngwas i?" meddai, "neu fyddar fel fy nghenad a anfonais? Pwy mor ddall a'r perffaith, a dall fel gwas yr Arglwydd?" Lle y dylasai Israel feddu ar olwg craff i wybod ewyllys Duw, a chlustiau agoredig i glywed pob gair oddiwrtho, yn lle hyny, dall ydoedd, a diarhebol ddall a byddar. "Pwy mor ddall a'r perffaith, a byddar a gwas yr Arglwydd?" Ond nid yw cyngor Duw byth yn syrthio i lawr oherwydd anffyddlondeb dyn. Y mae gwas arall i gyfodi, yr hwn a ddealla yr ewyllys yn berffaith; ac y mae Duw yma yn galw sylw ei eglwys mewn dull cynhyrfiol, yn galw eu hastudrwydd at ymddangosiad y gwas hwn. "Wele, fy ngwas a lwydda," Fy ngwas a ymddwyn yn ddoeth. "Efe a godir, a ddyrchefir, ac a fydd uchel iawn." Y Gwas hwn ydyw etholedig Duw, rheswm a sylfaen pob etholedigaeth o'i eiddo. Yn Hwn y mae enaid Duw yn foddlawn. Nid oes dim nas gŵyr na dim nas gall, oblegyd y mae Ysbryd yr Arglwydd yn gorphwys arno Ef yn ysbryd doethineb a deall, yn ysbryd cyngor a chadernid, yn ysbryd gwybodaeth ac ofn yr Arglwydd. Oblegyd hyny, "Efe a lwydda." Efe a ddwg farn i'r cenhedloedd, "Efe a godir, Efe a fydd uchel iawn." Ond y mae cyfodiad, a llwyddiant, a dyrchafiad Gwas yr Arglwydd yn awgrymu cyferbyniad â'i sefyllfa flaenorol o ddarostyngiad. "Efe a fydd uchel iawn." Nid felly bu bob amser. Na, "megys y rhyfeddodd llawer wrthyt." Fe fu gynt yn wrthddrych ymwrthodiad, dynion yn cilio oddiwrtho, - "Mor llygredig oedd ei wedd yn anad neb, a'i bryd yn anad meibion dynion." Ond fe gyfetyb uchder ei ddyrchafiad i iselder ei ostyngiad. Os oedd llawer o bersonau unigol yn rhyfeddu wrtho ac yn cilio mewn ymwrthodiad oddiwrtho yn nyddiau ei ostyngiad, felly yn nyddiau ei ddyrchafiad y taenella Efe genhedloedd lawer. Nid llawer o bersonau, ond cenhedloedd lawer; a'r fath fydd ei lwydd, y fath fydd ei ogoniant, fel ag i gau geneuau brenhinoedd ac i daro y byd â syndod. "Canys gwelant yr hyn ni fynegasid iddynt, a deallant yr hyn nis clywsant." Ac yn awr, fy nghyfeillion, yr oeddwn inau eto am geisio, os gallaf, enill eich meddwl at y Person bendigedig hwn-"Gwas yr Arglwydd."

A dyna y mater: Gyrfa Gwas yr Arglwydd fel Rhyfeddod ar gyfrif y cyfuniad sydd ynddi o Ostyngiad a Dyrchafiad.

Ac wrth son am ei yrfa ef, yr ydys yn cynwys ei holl hanes—ei ddisgyniad o'r nef i'r ddaear, ei ymdaith ar y ddaear o'r preseb i'r groes, ei esgyniad o'r ddaear i ddeheulaw Duw. A dyna y gwirionedd ag y dymunwn i ei argraffu ar eich meddyliau,—Y mae yr yrfa yna yn rhyfeddod yn hanes y byd, y rhyfeddod mwyaf; a gwyn fyd na ddygai Ysbryd Duw filoedd eto yn Nghymru i synu, i ryfeddu at yrfa Gwas yr Arglwydd.

Yn un peth: Y mae Dylanwad ei Enw Ef ar hanes plant dynion yn Ddylanwad heb ei ail na'i gyffelyb,—Dylanwad ei Enw. Ac y mae dylanwad ei enw i'w briodoli i hynodrwydd ei yrfa, a hynodrwydd ei yrfa drachefn i'w briodoli i hynodrwydd dwyfol-ddynol ei berson. Am fod ei berson yr hyn yw y mae ei yrfa yr hyn yw; am fod ei yrfa yr hyn yw, y mae ei ddylanwad yn ddihafal, yn ddigyffelyb ar hanes y byd. Ac yn awr, wrth son am ei ddylanwad Ef y mae yn perthyn iddo bob peth mawr, pob elfen ragorol a ellir gysylltu â dylanwad—lled, hyd, uchder, dyfnder; yn yr holl fesurau, y mae dylanwad enw Iesu yn ddigyffelyb. Os dywedwn ni am burdeb, pa ddylanwad mor bur â hwn? Y mae can bured â'r nefoedd, a chan bured â'r Duwdod ei hunan. Yn wir, dylanwad enw'r Iesu ydyw yr elfen fawr bureiddiol yn ngwareiddiad y byd. Fe fuasai y byd yma wedi pydru i ddinystr er's oesoedd oni buasai enw Iesu. Fuasai ddim yn werth i chwi fyw ynddo, i chwi na'ch tadau o'ch blaen, oni buasai enw'r Iesu. Dyma yr unig elfen bureiddiol yn ngwareiddiad Ewrob ydyw enw'r Iesu,—yr oes, yr einioes fer a dreuliwyd o Bethlehem i Galfaria, a brynodd dy einioes di a mi oddiwrth ei oferedd. 'Does dim yn werth i chwi ymguro yn Sir Feirionydd am driugain neu ddeg-a-thriugain mlynedd, ddim yn werth i ni geisio byw oni buasai fod yr Iesu wedi byw o'n blaen ni, a phrynu einioes ddaearol oddiwrth ei gwagedd a'i hoferedd. Yn wir, 'does dim ag y mae a wnelo meddwl ag ef nad ydyw enw'r Iesu wedi effeithio er puredigaeth iddo. Masnach y byd, gwleidyddiaeth y byd, y gwyddorau, y celfyddydau, y bywyd teuluaidd, y bywyd cymdeithasol—" nid ymgudd dim rhag ei wres ef." Y mae dylanwad ei enw yn treiddio i holl agenau a chysylltiadau cymdeithas. Dyma y dylanwad puraf mewn bod. Ond amlygiad uwch eto o'i nerth ydyw y gafaeliad, (yr wyf yn gobeithio y'ch bod yn fy nghlywed), y gafaeliad, meddaf, sydd ganddo ar y dyn unigol. Y mae yn eang iawn ar gymdeithas, ond, ysywaeth, nid yw eto yn ddwfn iawn. Os mynwch chwi brawf o'i nerth, edrychwch ar ambell ddyn unigol sydd wedi ildio ei hunan iddo. Dyna un dyn er engraifft—Saul o Tarsus, un o'r dynion—fe faddeua i mi am ddweyd pe clywai fi—un o'r dynion mwyaf annibynol, mwyaf pen-syth, mwyaf uchel-falch wrth naturiaeth a fu ar y ddaear erioed. Nid oedd yn foddlawn i ymostwng mewn darostyngiad i neb na dim ; dyna fo, y dyn anhawdd ei drin, dyn o ewyllys gref oedd Saul o Tarsus, am orchfygu pawb rywfodd. Ond o'r awr y daeth i adnabod Iesu o Nazareth yr oedd yn falch i ystyried ei hun yn slave iddo, yn gaethwas iddo, yn eiddo hollol iddo. A diolch i Dduw, y mae yn y gynulleidfa heddyw aml un tebyg. iddo. Dyma i chwi brawf o nerth dylanwad. Y mae y dyn yn cyfrif ei hunan yn eiddo hollol i'r person hwn ar ol ei adnabod. Yn awr, oddiar burdeb y dylanwad mewn undeb a'i ddwysder y cyfyd ei tarhad; ac yn hynyna eto, 'does yr un dylanwad, dylanwad yr un enw yn gyffelyb i enw'r Iesu. Os darfu i chwi sylwi, ac y mae yr hen bobl yma wedi sylwi, hynod mor fyr-hoedlog ydyw dylanwad enwau gwael y llawr, hynod fyr-hoedlog. Pa un yw yr enw uchaf heddyw yn Ewrob? Da'i ddim i ddweyd ar g'oedd y Gymanfa; meddyliwch chi yn ddystaw. Pe buaswn yn gofyn hynyna fe fuasai yn amheus pwy ydyw. Ond gadewch i mi ail ofyn, Pa un fydd yr enw mwyaf dylanwadol yn Ewrob ddeng mlynedd ar hugain i heddyw? 'Does un dewin all ddweyd nac un prophwyd. Fa un oedd yr enw cryfaf yn Mhrydain Fawr ac yn Ewrob yn nechreu y ganrif yma? Wel, yn ddiameu, enw Napoleon Fawr—Napoleon Bonaparte; yr oedd miliynau o Ffrancod yn tyngu i'w enw, a'r Ellmyn yn brawychu wrth glywed ei enw, ac fe fyddai eich teidiau a'ch neiniau chi yn methu gorwedd yn eu gwely yn y nos rhag ofn i “Bonni” lanio yn Mhrydain cyn y boreu. Yr enw cryfaf i swyno ac i frawychu yn mlynyddoedd boreuaf y ganrif yma, lle mae heddyw? Beth y mae ei enw yn wneyd heddyw? Dydi o ddim yn gwneyd llawer i swyno'r Ffrancod heddyw, a 'does ar yr un Cymro ddim ofn wrth glywed ei enw. Fe welwch pa mor fyr—hoedlog ydyw enwau gwael y llawr. Deunaw cant o flynyddoedd yn ol yr oedd enw Iesu o Nazareth yn swyno Simon Pedr ac Andreas ei frawd, Ioan ac Iago ei frawd, Bartholomew, ac felly yn mlaen, Joanna gwraig Chusi, goruchwyliwr Herod, Salome, Mair Magdalen, a'r Mair arall. Cyn i'r ganrif fyned i ben, sawl myrddiwn o Iuddewon oedd yn credu ynddo, ac o genhedloedd halogedig hefyd? Yn mhen rhyw dri chan' mlynedd wed'yn, dyna Ymerodraeth Rhufain, y fwyaf fu erioed ar y ddaear cyn hyny, yn plygu glin ger ei fron Ef. Yn y canol oesoedd, ei enw Ef barodd godi yr hen fynachlogydd yma, a'r hen eglwysi mawrion. Ei enw Ef oedd bywyd pob gwareiddiad oedd yn yr oesoedd tywyll yna. A heddyw, ar ol i ddeunaw canrif redeg drosodd, mae mwy yn credu ynddo nag mewn un oes o'r blaer, yr wy'n hyderu. Mae hyd yn nod anffyddwyr rai yn proffesu ryw gymaint o barch i'w garictor, ac am wn i, dydyn' nhw ddim yn teimlo dim anhawsder i goelio geiriau y Salmydd, "Ei enw fydd yn dragywydd. Ei enw bery tra fyddo haul." Dyna un sylw—Dylanwad Ei Enw. "Gwelant yr hyn ni fynegasid iddynt ; deallant yr hyn ni chlywsant."

Yn ail: Mae Dylanwad Ei Enw i'w briodol i hynodrwydd Ei yrfa. A hynodrwydd ei yrfa, sylwch, ydyw y cyfuniad sydd ynddi o fawredd a mwyneidd—dra, o ostyngeiddrwydd a dyrchafiad.

"Uchelderau mawr ei Dduwdod,
A dyfnderoedd ei ufudd-dod,
Sy'n creu synu fyth ar synu
Yn nhrigolion gwlad y goleuni."

Hynodrwydd y cyfuniad yna, drachefn, ydyw fod y mynediad o un sefyllfa i'r llall i'w briodoli, nid i ddim angenrhaid, ond i gariad a gras. Fe ddaeth yr Hwn oedd gyfoethog yn dlawd, yn unig o ras. Mae yr Hwn a fu yn dlawd wedi esgyn goruwch yr holl nefoedd. Pa'm? Am ei fod wedi haeddu y gogoniant; am ei fod wedi enill y goron. Mae y mynediad o un 'stad i'r llall i'w briodoli, nid i natur ac angenrhaid, ond i gariad a gras. Ac yn awr, fy nghyfeillion, pan y byddwn yn ceisio dal am funyd eto y ddwy sefyllfa ar gyfer eu gilydd, anfonwch ochenaid ddystaw i'r nef am i'r Ysbryd tragwyddol ogoneddu Crist. O, na ddeuai i'r golwg! O, na chai pobl ei wel'd! gweled yr Iesu! Gofynwch, gweddïwch am i'r Ysbryd yn y Gymanfa yma ei ogoneddu a'i ddangos i bechaduriaid, i ni i gyd. Y ddwy sefyllfa: "Mor llygredig oedd ei wedd yn anad neb, a'i fryd yn anad meibion dynion." Pan ddaeth Naomi i Bethlehem, "Ai hwn yw Naomi," meddai'r bobl yn dra siomedig. Pan ddaeth Iesu Mab Duw i Bethlehem, yr un oedd y siomedigaeth : “Ai hwn yw y Messiah?" medden' nhw. "Nid am un fel hwn yr oeddym ni yn edrych. Pa le y mae y mawredd? Paley mae yr honiad, y disglaerni? Ai hwn yw Gwaredwr yr Israel? Nid ydym ni yn gweled tân, yn ol y brophwydoliaeth, yn ysu o'i flaen. Dydi'r creigiau ddim yn cael eu bwrw i lawr ganddo. Ai hwn ydyw?" "Dirmygedig yw, a diystyraf o'r gwyr; gŵr y gofidiau a chynefin â dolur." "Efe," meddai Esaiah, "Efe a dŷf o'i flaen Ef fel blaguryn." Mae Duw Dad yn gwylio ei flaguriad o'r nef, yn sylwi arno. Y mae yn tyfu o'i flaen Ef fel blaguryn, ac fel gwreiddyn ar dir sych yn ngolwg ei gyd—genedl. A'i frenhiniaeth a dyfodd; erbyn hyn, gwreiddyn mewn daear sech ydyw hi. Fe fu golwg ardderchog arni gynt. Yr oedd tylwyth Dafydd yn un o'r teuluoedd mwyaf urddasol y dwyrein—fyd. "A'ch brenhiniaeth fel cedrwydden yn cuddio'r mynyddoedd gyda'u cysgod." Ond dilynwch y teulu i lawr; dowch i lawr gyda'r teulu, dowch at gyflawnder yr amser, 'does yna yr un tywysog, 'does yna yr un gŵr cyfoethog, 'does yna yr un concwerwr yn y teulu i gyd. Pwy sydd yn ei gynrychioli heddyw? Neb ond Joseph y saer o Nazareth a'r fwyell ar ei gefn. Dyna y goreu—dyna representative o deulu Dafydd. Iawn y gallem ddweyd, "Y mae pabell Dafydd wedi syrthio." A oes rhywun a'i cyfyd hi? 'Does dim un arwydd y gwneir. Wel, aroswch, meddech chwi. Sylwch ar y blaguryn tyner yna sydd yn tarddu allan—yr wyf finau yn ei weled. Ond y mae mor dyner fel y bydd barug un boreu—ddydd yn ddigon i'w ddallu. Y bobl fawr yn meddwl dim o hono! Yn chwilio ac yn gweled na chododd Prophwyd o Galilea, heb son am y Messiah'r Brenhin." Ddaeth erioed brophwyd o Galilea. Gwn ei fod yn pregethu, ond pregethu i'r tlodion y mae. Sorod y wlad ydyw ei wrandawyr. Mae wedi fturfio coleg o fyfyrwyr o'i amgylch, ond wyddoch chi pwy ydyn nhw? Pysgotwyr Galileatir cysgod angau. Nid pysgotwyr y môr mawr ydynt, ond pysgotwyr ar damaid o lyn ydynt—dyna ydynt ar y goreu. Dyna ei weision, dyna ei ddilynwyr. "Mae yn llefaru geiriau Duw," meddech chi. Ydyw, ond y mae doethineb ei oes yn gwrthod moesoldeb y geiriau hyny. "Y neb a ddyrchafo ei hun a ostyngir, a'r neb a'i gostyngo ei hun a ddyrchefir." "Ynfydrwydd," meddai doethineb uwchaf y byd. "Y mae yn cyflawni gweithredoedd Duw." Gwir, ond y mae ei wyrthiau ar level ei ddarostyngiad, ac yn cyfranogi o wyleidd—dra y darostyngiad. Mae y wyrth yn debyg i fenyw ddiwair yn cywilyddio wrth ymddangos o flaen cenhedlaeth drofaus, "Gwel na ddywedych i neb." Dirmygedig yw!" Oes ryfedd wedi dechreu yn mhreseb anifail, mae hi i ddibenu ar groes drwgweithredwyr, a'r einioes rhwng y dechreu a'r diwedd yn cyfranogi o natur y ddau. "Mor lygredig yw dy wedd yn anad neb, a'th bryd yn anad meibion dynion."

Yn nesaf, fy nghyfeillion: Mae Gwas yr Arglwydd yn ymddwyn yn ddoeth yn hyn oll. "Wele, fy ngwas a lwydda;" fy ngwas a wna yn ddoeth; 'a wna yn gall,' meddai ymyl y ddalen. Llawer gwell ydyw "A wna yn ddoeth."

Y peth doethaf a wnaeth Jacob yn ei fywyd oedd gadael pabell ei dad a'i fam a myn'd gyda'i ffon—dim ond efe a'i ffon yn myn'd dros yr Iorddonen. Pa'm? Mi gwelaf ef yn dychwel o Padan—aram gyda'r wraig a'r plant yn ddwy fintai gyda chyfoeth mawr. O, nghyfeillion i, y peth doethaf a wnaeth yr Ail Berson erioed oedd dibrisio ei hun, cymeryd arno agwedd gwas, ac mi ddywedaf i chwi pa'm yr wyf yn dweyd fel hyn. Dyma y nefoedd yn dodi ei sêl ar ei ddarostyngiad, ar ddoethineb ei ddarostyngiad. "Efe a godir, a ddyrchefir, ac a fydd uchel iawn. Efe a wna yn ddoeth." Nid efe a wna yn gall. Mae byd o wahaniaeth, medde nhw, rhwng bod yn gall a bod yn ddoeth. Y mae yn anhawdd dweyd hefyd beth ydyw, ond fe ŵyr pob dyn doeth yma beth wy'n ei feddwl. Y mae gwahaniaeth mawr iawn rhwng callineb a doethineb. Peth da iawn ydyw bod yn gall. Peth buddiol iawn ydyw callineb. Y mae yn enillgar, fel rheol. Y mae yn beth gweddaidd. Yr un pryd, 'does dim byd mawrfrydig, dim godidog o gwbl mewn callineb. 'Does yr un wreichionen o frwdfrydedd ynddo, ac anmhosibl ydyw iddo gyneu brwdfrydedd mewn eraill, oblegyd braidd y bydd neb farw dros un call. Welsoch chi neb erioed wedi gwneyd. Mewn gair, mae callineb yn sawru o fychander, gormod o ofal ar ran dyn o ran ei hunan; y mae o natur gyfyng—'does dim yn eang mewn callineb. Os goddefwch i mi ei ddefnyddio, synwyr llais y plwy' ydyw callineb. Dyna ydyw callineb, rhyw synwyr bach, twt, i eistedd ar bwyllgor ac i edrych i mewn i fuddianau y plwyfolion heb anghofio ei interests ei hun. Beth ydyw doethineb? Dealltwriaeth yr ymherodraeth, yn adnabod egwyddorion mawrion cyfiawnder, barn a thrugaredd. Fe fyddai yn sarhad ar Was yr Arglwydd i neb ddweyd ei fod yn ymddwyn yn gall. Beth wnaeth? Ymddwyn yn ddoeth. "Ti a geraist gyfiawnder, ti a gaseaist anwiredd." Cafodd ei wobr am hyny. Eneiniodd Duw Ef âg olew llawenydd "tuhwnt i'w gyfeillion." Yr oedd peth digrifwch, yn ddiau, yn yr amgylchiad hwnw un diwrnod, yr hwn na ellir ei olygu yn rhyw gall iawn un amser; hyny ydyw, nid ei brif nodwedd ydoedd callineb. Gwelaf Pedr un diwrnod yn cynyg ei hun i gallineb i'w ysbrydoli, ac yn edrych yn sobr, can' sobred a'r ustus ar ei Arglwydd gan ei geryddu. "Trugarha wrthyt dy hun, nis bydd hyn i ti." Ceisia ymddwyn yn ochelgar ac yn gall o hyn allan. Beth pe buasai yr Iesu yn byw yn ol ei gyfarwyddyd? Beth os yn ol yr egwyddor yna y buasai yn gweithredu erioed ac yn awr, beth fuasai y canlyniad? Beth ddeuai o Pedr ei hun pe buasai yn byw ac yn marw dan ormes y Phariseaid yn ddysgawdwr anenwog a dim arall? Beth ddeuai o Lywodraeth Duw? Fe fuasai yr anrhefn yn parhau, a phechod yn ymrwysgo yn ddi-ddiwedd. Chawsai Duw yr un hatling o deyrnged byth o'n daear ni, y nefoedd ddim boddlonrwydd, y ddeddf ddim anrhydedd. Ond bendigedig fyddo enw y Gwas sydd yn y testyn. Fe ymddygodd yn ddoeth, cadwodd ei lygaid ar y pethau mwyaf—egwyddorion mawrion cyfiawnder a thrugaredd. "Am hyny, efe a'i dibrisiodd ei hun." "Efe a gymerodd arno agwedd gwas." Beth sydd i fod eto? "Efe a godir, efe a ddyrchefir, efe a fydd uchel iawn." Ydi o ddim yn dda genoch chi glywed ei fod o i fyn'd i fyny? Mi glywais fod rhyw weinidog er's talwm yn——— yn pregethu ar Ddyrchafiad y Gwaredwr, ac yr oedd wedi myn'd yn rhy galed ar ryw hen chwaer nes y gwaeddodd allan, "I fyny ag o." Eled i fyny. Oes arnoch chwi, bobl y Bala a'r cymydogaethau, wir awyddfryd calon am iddo fyn'd yn uchel iawn? A ydyw yn llawen genych ei fod eisoes yn uchel iawn, yn uchel yn y nefoedd? Bydded yn uwch i barhau ar y ddaear yn uchel iawn. Paul, o bawb, sydd yn gosod allan ogoniant ei ddyrchafiad, ac mi foddlonaf yn awr yn unig ar ddweyd un o'i eiriau. Oherwydd paham"—oherwydd iddo ddioddef y groes, oherwydd iddo ddyfod yn ufudd hyd angau, ïe, angau'r groes—"Duw a'i tra-dyrchafodd yntau—a'i tra-dyrchafodd yntau, ac a roddes iddo enw, enw, yr hwn sydd goruwch pob enw." Pa enw? Pa enw a roes Duw iddo ar ol ei dderbyniad i'r ddeheulaw? Pa enw? Yr enw Iesu—dyna yr enw uwchaf [ocr errors] heddyw yn y nefoedd—Iesu. Nid yn unig y Person sydd yn gwisgo yr enw, ond yr uwchaf o'i enwau Ef ydyw IESU. Enw a fu yn dra diystyr ar y ddaear. Y mae y gŵr bonheddig hwnw, Ffestus, yn teimlo fod ei enau yn rhy goeth i'w lygru gyda'r enw—" y pethau yn nghylch un Iesu," meddai. Yr oedd yn edifar ganddo ei fod wedi dweyd enw mor isel—wael—"un Iesu, un Iesu." Ond y Person yna ydyw yr uwchaf, yr enw yna—Iesu: dyna yr enw uwchaf—enw Bethlehem, enw Galilea, enw Calfaria. Y mae yr enw yna yn uwchaf yn y nefoedd; mae yn cynwys Duwdod a Dyndod, Mabolaeth a Chyfryngdod—Enw'r Iesu! Ac O! yr olwg sydd yno pan y mae yr enw yn cael ei ddweyd gan ryw sant o Gymru, a'r nefoedd yn plygu glin. Fe fuom i cyn hyn yn treio gwneyd arlun o dyrfa'r gwaredigion ar y môr gwydr yn ffrynt yr orseddfainc yn moli Duw a'r Oen. A dyna ryw hen Gymro yn teimlo ryw afiaeth ysbrydol, sanctaidd, ac yn mysg y llu yn codi i fyny ac yn adgofio hen benill y ddaear

"Ymgrymed pawb i lawr,
I enw'r addfwyn Oen;
Yr enw mwyaf mawr
Erioed a glywyd son;
Y clod, y mawl, y parch a'r bri,
Fo byth i enw ein Harglwydd ni."

'Amen,' meddai'r pedwar-henuriad-ar-hugain. 'Amen,' meddai'r holl angylion. Y nefoedd yn gyfan yn plygu i enw'r Iesu. Yr wyf wedi diffygio. Wnewch chwi blygu'r glin iddo heddyw? Pared Duw fod yma liaws o'r newydd yn cusanu'r Mab cyn yr elo'r Gymanfa heibio. Efe yw dy Iôr di; ymostwng iddo, ymostwng iddo. Derbyn Ef yn yr hyn oll ag ydyw; derbyn Ef yn Offeiriad i wneyd heddwch rhyngot â Duw, yn Frenhin i lywodraethu arnat. Plyga'r glin; plygwch y gliniau i enw'r Iesu hwn, a bydded cyn yr elo y Gymanfa yma heibio fod lluaws o'r newydd wedi ymostwng iddo Ef.

[Sasiwn y Bala, ar y Maes, am 2, Mehefin 1890.

Y BALA:

Argraffwyd a ChyhoeddWYD GAN DAVIES AC EVANS, SWYDDFA'R "SEREN" A "PULPUD CYMRU,"

BERWYN STREET.