Yn Llefaru Eto/John Parry Fel Pregethwr

← Edward Matthews Pregeth—Yr Anmherffaith a'r Perffaith, I Cor. xiii. 1, 12.

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

John Parry Byr-hanes →

Y Parch. John Parry, D. D

𝔜 𝔓𝔞𝔯𝔠𝔥. 𝔍𝔬𝔥𝔫 𝔓𝔞𝔯𝔯𝔶, 𝔇. 𝔇

Fel Pregethwr
Gan y Parch. W. R. Jones (Goleufryn), Caergybi.

Y MAE y pregethwyr sydd yn llenwi pwlpud y Methodistiaid Calfinaidd yn Nghymru, yn enwedig yn Ngogledd Cymru, o'r canol oed i fyny, dan fwy o ddyled i ddau ddyn neillduol nag y maent erioed wedi ei ystyried, a mwy, pe yr ystyrient, nag y gallant fyth ei draethu. Y ddau ddyn hyny ydynt y Doctoriaid Lewis Edwards a John Parry y Bala. A gallwn ddweyd yn mhellach fod meddwl Cymru, oherwydd cysylltiad y ddau ag addysg a llenyddiaeth ein gwlad, o dan ddyled ddirfawr iddynt. Dau arweinydd meddyliau oeddynt mewn modd arbenig, a thra y bydd y meddyliau hyny a arweiniwyd ganddynt mewn bod, bydd eu dylanwad arnynt mewn mil a mwy o wahanol ffurfiau, a thrwyddynt hwy cerir eu dylanwad i lawr i oesau dilynol. Ac y mae yn ddylanwad diarwybod gan mwyaf. Gwyddom, ein bod yn ddyledus iddynt, ond ni wyddom pa mor ddyledus ydym y mae yn ddylanwad fel yr awyr a anedlir genym, neu fel yr elfen dân sydd yn llechu yn guddiedig mewn sylweddau o'n deutu, nis gwyddom ei fod nes y daw rhyw amgylchiadau i'n cyfarfod i'w dynu i'r golwg. Y mae hyn yn neillduol wir am Dr. Parry; gwnaeth ei oreu i fod o'r golwg. Adroddid i ni, yn ddiweddar, mai un o'i bryderon penaf, yn nglyn ag un o anturiaethau llenyddol mwyaf Cymru, ydoedd ceisio cuddio ei hunan, a mynasai, pe y llwyddasai, i gadw ei enw ei hunan allan yn gyfangwbl o unrhyw gysylltiad a'r anturiaeth fawr hono sydd, erbyn hyn, wedi troi allan i fod y fath fendith i genedl y Cymry! Bu yr amddifadrwydd hwn ynddo o unrhyw uchelgais am ddyfod i olwg y cyhoedd, tra yn addurn i'w gymeriad prydferth ef, ar yr un pryd yn golled i'w genedl yn ddiameu, gan na symbylid ef i gyhoeddi dim ond a fyddai raid, yn ystod ei fywyd. Felly cawsom rhy ychydig o'i bregethau, ac y mae pob ymdrech a wneir wedi ei farw, ïe, yn mhen cryn amser ar ol ei farw, hefyd, i gyhoeddi rhai o honynt yn werthfawr iawn fel cam tuag at gadw rhag difancoll y llwch aur allan o weithdy un o'r gweithwyr mwyaf difefl a medrus a welodd Cymru erioed.

Yr oedd Dr. Parry mor fawr a chyflawn mewn llawer cyfeiriad fel nad ydyw yn cael a haeddai mewn rhai cyfeiriadau. Yr ydoedd yn Athraw Coleg mor ragorol, yn Arholydd Ysgolion Sabbothol diail, yn arweinydd ymddiddan yn y Cyfarfod Eglwysig heb ei fath, fel na chafodd y credit o fod yn bregethwr mor fawr ag ydoedd. Pe buasai yn llai mewn rhai o'r pethau hyn cawsai fod yn fwy yn y pwlpud. Ond prawf y gyfrol o bregethau a gyhoeddwyd ar ol ei farw ei fod yn bregethwr mawr mewn gwirionedd. Cyfyngodd ei hunan hefyd i gylch rhy neillduedig; mynai er pob ymdrech gyfyngu ei hunan i gylch capeli bychain mynyddoedd a chymoedd Sir Feirionydd. Yr hyn a fu yn enill i'r lleoedd hyny fu yn golled fawr i wlad gyfan. Llawen iawn oedd genym ddeall, fod pregeth o'i eiddo i gael ei chyhoeddi hoffem yn fawr ddeall fod ychwaneg ar gael, ac i gael eu cyhoeddi. Y mae y gyfrol a gyhoeddwyd tua deng mlynedd yn ol yn drysor o'r gwerth mwyaf. Oni bae am gyhoeddiad hono ni buasai ond cylch cydmariaethol fychan yn gwybod nemawr ddim am dano fel pregethwr. Erbyn hyn, gan fod cylch ei weinidogaeth gyhoeddus mor gyfyng, ac amser yn treiglo heibio mor gyflym, ychydig ydyw nifer y rhai a gawsant y fraint o'i glywed. A oes gobaith cael cyfrol eto? Pe buasai Dr. Parry yn Ysgotiad buasai rhywrai wedi casglu yn ddichlyn bob briwsionyn o'i ymddyddanion yn ei ddosbarth yn yr Athrofa, ei hanes yn y cwrdd Eglwysig, a'i weddillion llenyddol. Meddylier fel y mae pobpeth am Dr. John Duncan, Stewart, Cromarty, a Dr. W. B. Robertson, Irvine, wedi eu casglu yn nghyd, fel na chollid dim. I'n tyb ni, yr oedd tebygolrwydd neillduol rhwng Dr. Parry, i'r ddau ddiweddaf a enwyd. Yr un lledneisrwydd a gwylder, yr un cyffyrddiad o athrylith i wneyd pob peth yn fyw, yr un eneiniad nawsaidd ar eu meddyliau, ac os oedd yr Ysgotiaid ar y blaen mewn dychymyg a ffansi a nerth desgrifiadol, yr oedd y Cymro yn rhagori mewn mater a nerth meddyliol i dreiddio i wirioneddau yr Efengyl.

[ocr errors] Prif nodweddion gweinidogaeth Dr. Parry ydoedd amrywiaeth a chyflawnder. Edrycher ar ei bregethau cyhoeddedig, y mae ynddynt amrywiaeth dulliau o gyfansoddi a chyflawnder o bob rhagoriaethau. Weithiau ceir ef yn deffinio carictor, fel yn y bregeth ar Gwymp ac Adferiad Pedr." Bryd arall, y mae'n olrhain athrawiaeth fawr fel yn ei bregeth ar "Ddarostyngiad a Dyrchafiad Crist." Glyn fwy wrth y dull testynol na'r un arall ; cyfyd ei bregethau y rhan amlaf o'r testyn, ond er fod tueddfryd naturiol ei feddwl i hyny, eto ni chyfynga ei hun yn hollol i'r dull hwnw. Er casglu ei bregethau argraffedig ynghyd o dan gryn anfantais, dangosant feddylgarwch neillduol. Yn mysg yr amryw gyfrolau o bregethau o eiddo gweinidogion ymadawedıg y Methodistiaid Calfinaidd, a gyhoeddwyd yn y blynyddoedd a aethant heibio yn Nghymru, yr ydym yn ei ddweyd gyda phob pwyll, fod yn amheus genym a ddengys yr un o honynt gyfuniad gwell o ansoddau uwchaf pregethu, na rhai o'r pregethau a geir yn y gyfrol hon. Cyfunir ynddynt ragoriaethau a geir yn gyffredin ar wahan. Nid oes ynddynt y gwrthgyferbyniadau sydyn, gwreiddiol, a geir yn mhregethau cyntaf Charles Caerfyrddin, ond dangosir ynddynt yn well, olyniad gwirioneddau a'u perthynas â'u gilydd. Nid ydynt, feallai, mor drymion o fater a phregethau Henry Rees, ond y maent yn llawn ohono, ac yn llawer mwy darllenadwy. Nid oes ynddynt y talpiau aruthrol o feddyliau a'r rhyferthwy o farddoniaeth a geir mewn rhanau o bregethau John Jones, Talysarn, ond ceir ynddynt fwy o undod a chyfartalrwydd meddwl. Ni cheir ynddynt y dysgleirdeb a'r nwyfiant a geir yn mhregethau Edward Morgan, ond y maent lawn mor sylweddol. Ni cheir ynddynt yr hyawdledd rhwysgfawr a geir yn mhregethau Dr. Saunders, eithr, wedi eu darllen, gadawant chwi gyda llawn cymaint o wir werth yn eich meddiant yn y ffurf o argraffiadau arhosol. Yr oedd Dr. Parry yn feddyliwr clir iawn; nid oedd ynddo nemawr ddim o'r gyfriniaeth ddofn sydd wedi gosod cymaint o swyn ar feddyliau rhai o bregethwyr Cymru. Er hyny, y mae ei bregethau y rhai mwyaf darllenadwy, ac yn dryfrith gan ddywediadau tarawiadol a chofiadwy. Gallech yn hawdd ddyfynu o bob tudalen o'i bregethau ddywediadau sydd yn glynu yn y cof, oherwydd eu pertrwydd a'u tlysni. Dywed am Grist: "Pan ar y ddaear buddugoliaeth ffydd oedd credu ei fod yn Dduw ; yn awr, pan y mae yn y nefoedd, buddugoliaeth ffydd ydyw credu ei fod yn frawd ini." Am bechod dywed: "Yr oedd dybenu pechod trwy allu noeth yn anmhosibl. Gellid lladd y pechadur felly. Boddwyd byd felly. Ond trwy haeddiant y mae lladd y pechod- trwy haeddiant y mae dybenu camwedd." Nis gallwn ddychmygu am barotoad gwell i ddyn ar gyfer Cyfarfod Eglwysig na darllen pregeth i Newman, Charles o Gaerfyrddin, neu Dr. Parry, y Bala, yn ystod y diwrnod.

Dengys ei bregethau hefyd nad rhaid i bregethu dyn o ddiwylliant eang ac ysgoleigdod diamwys fod yn fyr o eneiniad a naws ysbrydol. Yn ei hanes ef gwelir nad ydoedd gwir ddiwylliant wedi ei glymu o angenrheidrwydd wrth raddau Colegawl. Yr ydoedd yn ddyn o culture eang yn ystyr oreu y gair, ac fel y doethion gynt, ac fel pob gwir ddoethion, bob amser, offrymodd ei aur, ei thus, a'i fyrr, i'r baban a aned yn Methlehem. Wele ddyn wedi bod yn lloffa yn llwyddianus yn mhob maes, yn dod a'i ysgub o flaenftr wyth,--ei ysgub benaf, o faes yr Efengyl. Gwrthbrosa pregethau Dr. Parry am byth y syniad cyftredin, fod pregethau dynion o ddysg a diwylliant, i fod o angenrheidrwydd yn rhai sychion. Y maent oll wedi eu nawseiddio gan brofiad melus, ac arogl yr eneiniad oddiwrth y Sanctaidd Hwnw arnynt i gyd. Ac mor Ysgrythyrol ydynt. Gellwch ddarllen cyfrolau o bregethau diweddar, yn enwedig pregethau y Saeson, heb gymaint a dyfyniad o adnod am dudalenau lawer! Hen arferiad y Piwritaniaid oedd dyfynu adnodau, ac nid ydyw, gellid meddwl, yn cydweddu â chwaeth yr oes hon. Ond yn mhregethau Dr. Parry trethir yr holl Feibl i wasanaeth yr Efengyl, neu, i ddweyd yn fwy cywir, cloddir allan o'r holl Feibl fŵn aur gwerthfawr yr Efengyl. Ac y mae ei bregethau ar yr un pryd yn llawn o gyfeiriadau at bethau yr oes bresenol. Llenwir hwynt a chyfeiriadau hanesyddol, a brithir hwynt a chydmariaethau sydd yn dangos yn eglur fod y pregethwr mewn cyffyrddiad byw ag ysbryd ei oes. Ynddo ceir elfenau goreu y Piwritan, teithi ysgolaig, ymchwil hanesydd, medr llenor cyfarwydd, craffder athronydd, y cwbl wedi eu cyfuno i wneyd pregethwr na welodd Cymru odid ei well erioed. Y mae syched arnom, ïe, gwir syched am gael ychwaneg, os oes fodd, o'i bregethau yn argraffedig.

Wrth ystyried fod y rhai a'i cofiant yn myned weithian yn brin, hwyrach y dylem, cyn rhoi ein hysgrifell heibio, geisio galw ein hadgofion ynghyd i wneyd delweddiad byr o hono. Yr ydoedd mor naturiol fel nad oes dim hynodion i fod yn y darlun. Nid oedd ganddo ddim byd od mewn na llais nac ystum. O'r pedwar wyneb y sonia Ezeciel am danynt, "wyneb dyn" oedd ei wyneb ef. Ambell i wynepryd, ac yn enwedig ambell i bar o lygaid, a eilw i'ch cof y " wyneb eryr" y sonia y prophwyd am dano. Ymddangosiad penderfynol beiddgar a digryn un arall, a'ch adgofia chwi o'r "wyneb llew." Adgofiai cyrff cydnerth, a safiad tawel, hywedd, rhai o'r tadau ni o'r wyneb ych." Pwy na chlywodd am "hen ychain " Cymru? Ond wrth edrych ar holl ymddangosiad corfforol Dr. Parry yn y pulpud, a'i holl symudiadau gyda phregethu yr Efengyl, dygir i'n cof yr ymadrodd fod "arno ef gyftelybrwydd, megis gwelediad dyn." Llais uchel, clir, oedd ganddo, ac yn parablu yn lled wastad a dibwyslais. Ceid ganddo oslef soniarus, eithr yn tueddu braidd at fod yn ddiamrywiaeth. Y mae ambell i lais yn rhoddi i chwi y syniad ei fod yn disgyn oddiuchod, a hyny yn lled ddidrafferth i'w berchenog, tra y dyry llais arall i chwi y syniad ei fod yn cael ei sugno drwy ymdrech flin, megis o bydew dwfn. Profedigaeth y dosbarth cyntaf o leisiau ydyw bod yn rhy undonog a gwastad; perygl y dosbarth diweddaf o leisiau ydyw bod yn brin. Llais yn disgyn megis oddifyny iddo yn ddirwystr oedd ei lais ef, ac yn ei amser goreu, meddai gyflawnder o hono, a rhaid i ni gyfaddef yr ychwanegai hyd y nod yr ychydig acen Seisnig i ni yn fawr at swyn y traddodiad. Meddai y dull mwyaf hylithr a naturiol o lefaru. Llefarai nid mor araf fel ag i fod yn llusgedig. nac ychwaith mor gyflym fel ag i fod yn faldorddus. Yr oedd ei iaith yn agos ac eglur i feddyliau cyffredin, a hyny heb fod yn rhy sathredig, ac yn goeth a chwaethus i'r glust fwyaf llednais, a hyny heb ormod o sawyr llyfr ac ol geiriadur arni. Mewn gair, arddull ymddiddanol wedi ei gwisgo ag urddas oedd ei arddull o bregethu.