Yn Llefaru Eto/Owen Thomas, Byr-hanes

← Lewis Edwards Pregeth—Profi a Dal, I Thes. v. 31

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

Owen Thomas, Sasiwn Llangeitho yn 1859 →

Y Parch. Owen Thomas, D D.

𝖄 𝕻𝖆𝖗𝖈𝖍. 𝕺𝖜𝖊𝖓 𝕿𝖍𝖔𝖒𝖆𝖘, 𝕯 𝕯.

FEL "Pregethwr y Bobl," mae yn rhaid gosod OWEN THOMAS yn flaenaf yn mysg ei gydoeswyr. Yr oedd yn boblogaidd yn mysg pob dosbarth. I'r genhedlaeth bresenol o wrandawyr canol oed, a rhai ieuengach, clywed Owen Thomas yn ei hwyliau yn pregethu roddai y syniad goreu a chywiraf am y dylanwad rhyfedd fyddai yn cydfyn'd a gweinidogaeth y tadau a godasant bregethu Cymru i enwogrwydd a bri. Meddai hyawdledd areithyddol nodedig, ac yr oedd wedi yfed yn helaeth o danbeidrwydd ysbryd cewri y diwygiadau crefyddol sydd wedi hynodi ein gwlad.

Ganwyd Dr. Owen Thomas yn Nghaergybi, Sir Fon, ar haner dydd, Rhagfyr 16eg, 1812. Efe oedd y cyntafanedig o wyth o blant. Breintiwyd ef â rhieni crefyddol ac o ddoniau uwchlaw y cyffredin. Yr oedd ei dad, o'r un enw ag yntau, yn wr tyner a charuaidd, yn meddu barn a gwybodaeth ragorol, ond bu farw yn gynar, yn 46 ced. Nodweddid ei fam gan gallineb a chrefyddolder ysbryd: cerddodd lawer gwaith o Fon i Sasiynau y Bala a lleoedd eraill. Mae hanes boreu oes Owen Thomas yn adrodd ei fod yn ddysgwr dihafal yn blentyn; daeth yn ddarllenwr mawr, a gwasanaethodd ei gymydogion yn fuan drwy fyned o dy i dy i ddarllen rhanau o'r Beibl. Yr oedd gwiando ac ysgrifenu pregethau yr hyfrydwch penaf ganddo, a meithrinwyd ynddo drwy hyn syniad addolgar bron am fawredd pregethwr a'i swydd. Ar hyd ei oes yr oedd ganddo gof hynodyr oedd holl ddygwyddiadau a helyntion bywyd, yn fychain a mawrion, ar gof a chadw ganddo, ac yn wastad ger ei fron. Daeth hyn i'r golwg ynddo yn foreu. Dysgodd lawer o lyfrau y Beibl yn gyfan ar ei gof, ac adroddodd hwy yn gyhoeddus. Dysgodd lyfrau eraill felly. Wedi cael ychydig o addysg elfenol yn Nghaergybi, cawn ef tua thair ar ddeg oed yn myned i weithio fel saer ceryg at ei dad, gan fod amgylchiadau y teulu yn isel a gwasgedig y pryd hwn. Yn 1827 symudodd y teulu i Fangor i fyw. Bu yn gweithio gyda'i dad am tuag wyth mlynedd, ond trwy yr amser darllenai, myfyriai, a dadleuai gyda'i gydweithwyr, ar bob pwnc a llyfr ddeuai i'w afael, ac ymarferai a phob rhan o waith cyhoeddus ond pregethu. Holodd y blaenoriaid ef ar y pwnc hwn, ac wedi deall ei fod a'i fryd ar hyny, rhowd ei achos o flaen yr eglwys, a chafodd dderbyniad serchog; felly dechreuodd bregethu yn 1834, a'r Sul cyntaf wedi ei dderbyn yn aelod o'r Cyfarfod Misol bu yn pregethu yn yr awyr agored am y waith gyntaf, ac felly yr oedd o'r cychwyn yn "bregethwr maes." Cynyddodd ei boblogrwydd fel pregethwr, ac fel areithiwr gyda'r diwygiad dirwestol oedd yn boblogaidd yn Nghymru yr adeg hon. Bu yn teithio llawer trwy Dde a Gogledd Cymru. Yn 1838, dechreuodd fel efrydydd yn Athrofa y Bala, dan Dr. Edwards, ac yn 1841 aeth i Edinburgh gyda y diweddar Dr. Parry. Yn 1844 ymsefydlodd fel gweinidog yn Mhwllheli, ac ordeiniwyd ef yr un flwyddyn yn Mangor. Yn 1846 symudodd i'r Drefnewydd, lle cafodd ymarferiad mewn pregethu Saesneg. Yn 1851 galwyd ef i fugeilio Jewin Crescent, Llundain, lle y gweinidogaethodd am 14 mlynedd, gyda llwyddiant mawr. Priododd yn 1860 ag Ellen, merch ieuengaf y diweddar Barch. Wm. Roberts, Amlwch. Yn 1865 symudodd i Netherfield Road, Lerpwl, a thua 1867 anrhydeddwyd ef a'r teitl o D.D. gan un o Golegau yr America. Ymgymerodd a bugeiliaeth eglwys Princes Road yn 1871, yn yr hwn gysylltiad y parhaodd hyd nes eu gwahanwyd gan angeu. Traddododd ei bregeth olaf Chwefror 22ain, 1891, a boreu Sabbath, Awst 2il, wedi misoedd o afiechyd, bu farw yn yr oedran teg o 79, er galar mawr trwy Gymru oll.

Yr oedd llafur llenyddol Dr. Owen Thomas yn fawr iawn. Cyfoethogodd y Traethodydd a chynyrch amryddawn ei ysgrifell. Ond y gweithiau arhosol, y pery ei enw yn beraroglus byth yn nglyn a hwy, ydynt Cofiantau John Jones, Talysarn, a Henry Rees. Yr oedd yn gofiantydd digymhar, ac y mae ar ei oreu yn y rhai hyn, Gwerthfawr nodedig yw ei nodiadau yn nglyn ag Esboniad Kitto, yn arbenig yr Epistol at yr Hebreaid. Meddianwyd ef gan hoffder anarferol at y copiau goreu o bob llyfr gyhoeddid, a bendith o'r fwyaf yw fod ei lyfrgell ardderchog wedi ei chadw heb ei gwasgaru, a'i rhoi yn rhodd gan y boneddwr, W. Thomas, Ysw., Bootle, i Athrofa Dduwinyddol y Bala.

FEL PREGETHWR.

Yr oedd yn Dr. Owen Thomas gyfuniad o amryw ragorion. Tystia pawb a'i clywodd ei fod yn un o wir feistriaid y gynulleidfa. Yn nghynlluniad ei bregethau, ac effeithiolrwydd a hyawdledd y traddodiad o honynt, yr oedd ar ei ben ei hun. Byddai ei ragymadrodd yn ddernyn meistrolgar. Ceid esboniadaeth eang a manwl ar y testyn; eglurai y gwahanol olygiadau; rhoddai resymau dros y golygiad a fabwysiadai ef; ac o ddeall y geiriau yn y cysylltiadau hyny, nodai y mater yr oedd geiriau y testyn yn rhoddi mantais i alw sylw ato, a cheid rhaniadau drachefn, yn gyntaf, yn ail, ac yn drydydd. Amcan ymarferol y rhagymadrodd fyddai gwneyd lle i osod y bregeth a'i chyflegrau nerthol i lawr. Wedi nodi y materion, byddai sylw pob gwrandawr yn llwyr ganddo, a chanddo air i bob un, byddai ei holl ysbryd yn ferw o danbeidrwydd a difrifwch yn dadleu, yn ymryson, yn ymliwied, yn galw, yn gwahodd, yn cymell, yn awr yn dychrynu ac yna yn denu ac yn perswadio dynion i ufuddhau i alwadau Duw yn efengyl ei Fab,-gwasgai y pechadur i gongl, ac yno mewn melusder dangosai i bechadur ar ddarfod am dano y ddihangfa ogoneddus yn nghysgod Iawn Calfaria fryn. Heblaw hyn, hynodid Dr. Thomas gan draddodiad hyawdl ac effeithiol. Talodd fwy o sylw i'r ddawn hon nac odid neb. Meddai lais oedd fel udgorn arian, yn dreiddgar a soniarus, ac yr oedd y grec gryniadol oedd yn ei lais yn swynol iawn. Parablai yn rhwydd ac eglur. Trwy ei apeliadau calon-gynhyrfiol at bechadur, a'r modd y pwyntiai at wahanol ranau y gynulleidfa, gan ail ofyn ac ail ddweyd ei fater, gyda'i lais clochaidd ac arianaidd, cynyrchai effaith drydanol a llethol yn fynych. Bu yn llwyddianus iawn i ddeffro a chyffroi miloedd o wrandawyr difraw ac anghrediniol. Yr oedd yn ei weinidogaeth dân ysol yn llosgi, gwynt nerthol yn rhuthro, taranau yn rhuo, a mellt yn saethu gyda sydynrwydd dychrynllyd, nerthoedd y byd a ddaw yn ysgytio y cynulleidfaoedd, ar ol yr hyn oll byddai y llef ddystaw fain a Duw ynddi yn tyneru ysbryd y dorf i blygu mewn ufudd—dod ffydd. Yn wyneb hyn, nid 1hyfedd fod Dr. Thomas yn cymeryd y lle blaenaf yn odfeuon y maes yn Sasiynau Cymru am y rhan helaethaf o'i oes, ac wedi cael llawn mwy na neb o odfeuon hynod. Yn hytrach nag ymhelaethu, dodwn yma adgofion am ddwy oedfa neillduol a gafodd, sydd yn rhoi syniad pellach am dano fel pregethwr,