Yn Llefaru Eto/Owen Thomas, Sasiwn Caernarfon, 1884

← Owen Thomas, Sasiwn Llangeitho yn 1859

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

Owen Thomas, Pregeth—Iachawdwriaeth yn Hawdd, Rhuf. x. 6-9 →

Sasiwn Caernarfon, 1884.

Ceisiwn fyn'd yn ol am enyd i'r oedfa gofiadwy yn y Pavilion yn Awst, 1884. Rhaid addef, y mae caddug deng mlynedd wedi tywyllu peth ar y darlun, ond y mae y prif linellau yn aros mor eglur ag erioed. Yr ydym yn cofio y boreu hafaidd, tesog, y torfeydd yn dylifo i'r Pavilion, a gweinidog parchus o'r Deheudir yn pregethu yn anwyl ar y pwysigrwydd o "gyngori ein gilydd bob dydd tra y gelwir hi, Heddyw." Yr oedd ei eiriau yn disgyn fel cawodydd ar laswellt, yr oedd y gynulleidfa fawr wedi ei hireiddio o dan wlith y bregeth. Yn y man y mae yn cilio o'r ffordd, a dyna yr hybarch Dr. Thomas yn cymeryd ei le.

Dyna'r penill wedi ei ganu,
Dyna'r testyn i ni 'n awr,
Dysgwyl mae y dorf awyddus,
Fel y gwyliwr am y wawr.

A thorf ardderchog ydoedd! Trown i'r cyfeiriad y mynom, dyna a welir—torf o wynebau astud, dysgwylgar, yn craffu ar un o feistriaid y gynulleidfa. Yr oedd awelon diwygiad mewn parthau o'r wlad ar y pryd, a hawdd oedd canfod eu bod yn chwythu yn ysgafn yn yı oedfa y boreu hwn, yr oedd yn eglur er's meityn y byddai yr oedfa yn un hapus a dedwydd, ond teimlwyd cyn hir fod yna rywbeth mwy, dyfnach, rhyfeddach na chydymdeimlad dymunol cydrhwng y pregethwr a'r gynulleidfa.

Dan urddas a Duw'n arddel—tystiai
Ar y testyn uchel;
Llefarai a'r fintai fel
Yn hongian wrth fin angel.

Yr oedd nerthoedd y byd a ddaw yn cerdded drwy'r lle, a dynion cryfion, celyd, yn ceisio celu y dagrau oedd yn ffrydio o'u llygaid. "Yr oeddwn i," ebai un gwr, yn eistedd yn nghwr eithaf y Pavilion, ar ffrynt y galeri. Euthum yno yn fwy o gywreinrwydd na dim arall—yr oeddwn yn awyddus i wybod a ellid clywed yn eglur o'r fath bellder. Ni chefais fy siomi, yr oedd geiriau Dr. Thomas yn disgyn fel larwm ar fy nghlyw. Wrth syllu draw i ganol y dorf ar y llawr, gwelwn arwyddion o deimlad dwys, a llawer un yn plygu ei ben mewn dystawrwydd, ond yn sydyn dyna rywbeth yn symud dros y dorf fel gwynt cryf dros faes o yd, a chlywn swn dyeithrol yn ymledu drwy yr adeilad, a chyn pen ychydig yr oedd hen eiriau cysegredig y Diwygiadau gynt wedi adgyfodi ac yn cyniwair drwy y lle. Dystawodd y pregethwr, ac nid wyf yn cofio ychwaneg, heblaw i mi gael fy hunan toc yn nghanol mintai o frodyr a chwiorydd yn canu a'u holl egni

"Pen Calfaria,
Nac aed hwnw byth o'm cof."

Fel y canlyn yr ysgrifenai cyfaill dranoeth yr oedfa,—Y blaenaf i bregethu yn yr oedfa ddeg yn y Pavilion oedd y Parch. Thomas Rees, Merthyr. Mater ei bregeth oedd "Twyll Pechod," ac yr oedd yr effaith yn ddwys iawn. Wedi canu penill, esgynodd Dr. Owen Thomas i'r areithfa, a chymerodd ei destyn yn Rhuf. viii. 32, "Y'r Hwn nid arbedodd ei briod-Fab, eithr a'i traddododd Ef drosom ni oll; pa wedd gydag ef hefyd na ddyry Efe i ni bob peth?" Yr oedd yn amlwg o'r dechreu fod y pregethwr mewn cywair da—ei lais treiddgar yn glir ac ystwyth, a'i ysbryd yn fywiog a brwdfrydig. Yr oedd ganddo, fel arfer, amryw benau i'w bregeth, y rhai a ailadroddid gyda phwyslais nes eu sicrhau yn meddwl a chof pob gwrandawr. Fel yr elai rhagddo ymchwyddai ei lais, a dadseiniai ei frawddegau drwy yr adeilad. Yr oedd dwysder amlwg wedi meddianu y gynulleidfa, treiglai deigryn gloew dros aml i rudd, a chlywid ambell "Amen" twymn fel adlais i frawddegau y pregethwr. Elai yntau rhagddo gyda nerth adnewyddol, treiddiai bywyd trwy bob cymal o hono. Dysgleiriai ei wyneb, toddai ei lais, a chyda'r areithyddiaeth hono sy'n adnabyddus i filoedd o wrandawyr Cymru, adroddai am hen wreigan grefyddol yn cyfarch ei Gwaredwr gan ddweyd—"Iesu mawr! nid wyf yn gallu dy garu, dy folianu, na dy wasanaethu fel y dymunwn, ond cofia, 'dwyt ti ddim ond yn ei haros hi!" Gyda'i fod wedi dweyd y sylw hwn, ymdaenodd rhyw deimlad dyeithrol dros y gynulleidfa; llenwid y fan gan swn "Amenau," "Bendigedig," a chyffelyb eiriau, ac nid gormod yw dweyd fod miloedd o ruddiau yn wlybion gan "ddagrau melus iawn." Safai y pregethwr fel pe. wedi ei ddal gan syndod, tra y dyrchafai lleisiau gorfoleddus oddiamgylch. Yr oedd y cyfan mor ddisymwth, mor annysgwyliadwy, ac mor ddwys fel na ellid petruso am achos a ffynhonell y fath ddylanwadau. Yn mhen ychydig, dechreuwyd canu yr emyn anwyl hono, "Gwaed y groes sy'n codi fyny," ar hen dôn boblogaidd William Owen, Prysgol. A thra yr oedd un ran o'r gynulleidfa yn canu yr emyn, yr oedd rhan arall mewn hwyl gorfoledd, yn cymysgu y gerddoriaeth â'r hen dermau hyny sydd wedi myned mor ddyeithr mewn cyrddau crefyddol er's llawer dydd, "Bendigedig," "Gogoniant i'w enw," "Diolch am Waredwr," &c. Ac yn nghanol yr amlygiadau ardderchog hyn o deimlad y terfynodd un o'r oedfaon hynotaf.

Dyma dystiolaeth ychwanegol am yr un oedfa,—Yr oedd yr oedfa ddeg o'r gloch yn y Pavilion yn un a hir gofir. Pregethai y Parch. Thomas Rees, Merthyr, ar "Dwyll Pechod," ac yn mhell cyn iddo orphen ei bregeth yr oedd yn amlwg fod rhyw arddeliad Dwyfol ar ei eiriau. Ar ei ol, pregethodd Dr. Thomas ar y geiriau—"Yr Hwn nid arbedodd ei briod Fab," &c. Gan fod teimlad dwys wedi ei gynyrchu gan y bregeth gyntaf, nid rhyfedd o gwbl i'r fflam gynyddu dan weinidogaeth danbaid y Dr. Thomas—"pregethwr y bobl" yn Nghymru. Yr oedd ei lais yn diaspedain drwy yr adeilad eangpob gair yn swnio ar glustiau pawb oedd yn bresenol, —ei ddull o ail-adrodd ei frawddegau, ail ofyn ei gwestiynau, &c., yn cael argraph ddofn ar y gynulleidfa Troai at ran o'r adeilad a gofynai—"Pa wedd gydag Ef, na ddyry efe i ni bob peth?" Yna, taranai yr un cwestiwn yr ail waith, gan droi y tro hwn i gyfeiriad arall, gyda'i lygaid yn melltenu, a difrifwch yn llenwi ei wynebpryd, a'i fys yn pwyntio fel pe buasai yn herio unrhyw un i ateb y cwestiwn. Yr oedd desgrifiad yr Efengylydd poblogaidd o'r Arglwydd Iesu fel "Oen Duw" wedi cael eftaith anarferol ar y dorf, a phan adroddedd hanesyn am hen wraig dduwiol, yr hon a ddywedai wrth yr Iesu mewn gweddi, ei bod yn methu ei garu fel y dymunai, ac a ychwanegai—"Iesu anwyl, 'd'wyt ti ddim ond yn ei haros hi"—gorchfygwyd y dorf enfawr. Llefodd un hen chwaer yn nghanol y dyrfa "Ie, wir, Amen! Diolch!" Ac yna, gyda rhyw swn anesgrifiadwy aeth y dòn o orfoledd dros yr holl adeilad—yr "Amenau," "Bendigedig," "Gogoniant," yn llanw y lle fel swn dyfroedd lawer. Nid oedd odid wyneb sych yn un man. Curai rhai eu dwylaw dan waeddi "Bendigedig," tra y synfyfyriai eraill gyda gruddiau gwlybion a'r naill haner o'r gynulleidfa ar eu traed yn gorfoleddu. Yn nghanol yr olygfa, methai y pregethwr ar y foment a phenderfynu beth i'w wneyd, eithr wedi moment o ystyriaeth uwchben y sefyllfa, rhoddodd allan yr hen emyn "Gwaed y Groes," a phrin y medrai rhai o'r cantorion ymuno gan faint eu teimladau. Yn swn cymysgedig y gorfoledd a'r canu y terfynwyd yr oedfa nodedig. Y mae y bregeth hon wedi ei chyhoeddi yn PULPUD Cymru, cyf. v.

"Rhoes nwyf a gwres y nefoedd—i enyn
Yn nghalonau miloedd;
Gwas i Grist a'i gysegr oedd,
Hynodwr Seion ydoedd.

"I lys cenedl esgynodd—ïe, gwlad
Ar ei glin a gadwodd;
A'i allu annuw a ddrylliodd,
Ac â'i dân hen greigiau dodd.

"Ei law arweiniai luoedd —i weled
Ymylon y nefoedd;
Nerth fu i'n hareithfaoedd,
A gloew sant ein eglwys oedd."

"Ai yn null gwron allan,
Mawr Wr Duw roi Gymru ar dân."