Yn Llefaru Eto/Roger Edwards Byr-hanes, a'i nodweddion

← John Parry Pregeth—Gogoniant Seion, Salm lxxxvii

Yn Llefaru Eto gan Anhysbys

Roger Edwards Pregeth—Gosteg gerbron Duw yn ei Deml, Heb. ii. 20. →

Y Parch. Roger Edwards, D.D.

𝔜 𝔓𝔞𝔯𝔠𝔥. ℜ𝔬𝔤𝔢𝔯 𝔈𝔡𝔴𝔞𝔯𝔡𝔰, 𝔇.𝔇.
GAN Y PARCH. WILLIAM WILLIAMS, GLYNDYFRDWY.

YN y flwyddyn yr oedd y Methodistiaid wedi ymaddfedu i ordeinio gweinidogion o'u plith eu hunain, ac yn y misoedd yr oedd Mr. Charles yn trefnu i ddwyn oddiamgylch yr ordeiniad cyntaf, ganwyd un a gymerodd ar ol hyny ran yn ordeiniad nifer mwy o weinidogion nag odid neb o'i frodyr, oherwydd yn y Bala yn y flwyddyn 1811 fe anwyd y diweddar Barchedig Roger Edwards. Pan oedd yn dri mis oed, symudodd ei rieni i Ddolgellau, ac yn y dref hono y treuliodd flynyddoedd ei febyd a'i ieuenctyd. Yr oedd yn hanu o rieni parchus a chrefyddol, ac yr oedd awyrgylch foesol a chrefyddol tref Dolgellau yn un fanteisiol i gynydd deallol ac ysbrydol bachgen oedd yn ofni yr Arglwydd o'i febyd. Dygwyd ef i fyny yn dyner yn mysg pobl grefyddol a diwylliedig, a buan y cyfranogodd yntau o'u hysbryd. Pan oedd cyfnod y pregethu teithiol yn ei fri mwyaf, yr oedd Dolgellau yn cael cyfran helaethach na'r cyffredin o drefydd Cymru o weinidogaeth pregethwyr enwog y De a'r Gogledd ar eu mynediad trwodd o'r naill dalaeth i'r llall. Cafodd yntau, felly, fantais i ymgydnabyddu pan yn dra ieuanc â rhai o brif weinidogion y Cyfundeb, a pharodd bywiogrwydd ei feddwl a nerth ei gof iddo allu trysori yn ei feddwl lawer o'u dywediadau tarawgar.

Er na chafodd yr hyn a allai ei alw yn briodol yn addysg athrofaol, oherwydd nid oedd Athrofa wedi ei sefydlu gan ein Cyfundeb ni pan oedd ef yn ieuanc, eto efe a dderbyniodd addysg dda mewn amryw ysgolion oeddynt fwy neu lai uwchraddol, fel y gellid ei ystyried ar gychwyniad ei yrfa gyhoeddus yn ysgolor da, yn ddyn ieuanc diwylliedig, o chwaetli bur a choethedig, cymwys i droi yn esmwyth mewn cylchoedd uchel. Parhaodd iastudio a dysgu trwy ei oes. Dechreuodd bregethu yn ieuanc, a chyn hir wedi iddo ddechreu ar waith y weinidogaeth, symudodd i'r Wyddgrug, i gysylltiad â Chyfarfod Misol Sir Fflint, a daeth cyn pen llawer o flynyddoedd y goleuad dysgleiriaf yn mhlith gweinidogion y sir hono, ac yn un o ser dysglaer y pulpud Cymreig.

Y mae yn wybyddus ei fod er's blynyddoedd meithion cyn ei farw yn un o wyr mwyaf dylanwadol y dref a'r sir y trigai ynddi, yn gystal ag yn un o golofnau yr achos Methodistaidd yn y Dywysogaeth. Dangosodd yn dra buan ei fod yn wr grymus. Yr oedd ganddo yr hyn y gellir ei alw yn ddynoliaeth ardderchog, corph lluniaidd a phrydferth, ei symudiadau yn fywiog eto yn urddasol. Yr oedd cymesuredd yn gystal ag uwchraddoldeb yn nodweddu galluoedd ei feddwl, ac o ran ei dueddfryd a'i dymer naturiol yr oedd yn hynod o addfwyn, serchog, a chyfeillgar. Er fod ganddo ewyllys gref a meddwl penderfynol, yr oedd yn un o'r dynion mwyaf hoffus a dyddan, ac yn ei holl ymddygiadau yn wr anrhydeddus.

Yr oedd ei bregethau yn wastad yn llawn o athrawiaeth iachus yr efengyl, o duedd yn benaf i feithrin y bywyd ysbrydol yn yr enaid, ac i galonogi y saint yn eu hymdrech i gyraedd purdeb a pherfteithrwydd. Byddai ei bregethau o ran eu cyfansoddiad yn nodedig o drefnus, yr iaith yn syml ac eglur, y meddyliau a'r iaith yn goeth, a'r traddodiad, er nad yn hollol rwydd oherwydd gradd o atal dywedyd, eto yn hynod o ddymunol, yn gyffredin dan radd helaeth o eneiniad, ac ar brydiau yn neillduol o rymus. Mynych y gellir clywed adgofio pregethau a draddododd.

Nid oedd tuedd athronyddol yn un o deithi ei feddwl. Yr oedd yn nodedig am ei gydnabyddiaeth eang a'r Ysgrythyrau. "Yr oedd," meddai y Parch. Griffith Ellis, M.A., Bootle, mewn ysgrif, "ei hyddysgrwydd rhyfeddol yn y Beibl yn un o'r pethau mwyaf swynol yn ei bregethau a'i weddiau." Yr oedd yn fwy o fardd nag o athronydd er na themtiwyd neb, am a wyddom, i'w alw ef yn fardd—bregethwr. Diau ei fod yn fwy o dduwinydd nag o athronydd. Duwinyddiaeth iachus geid yn ei bregethau, yn cynwys hanfod yr efengyl, ac yn aml byddai rhyw dynerwch toddeidiol yn nodwedd neillduol yn ei bregethau. Gan mor bell yr ymgadwai oddi wrth ddull dadleuol o bregethu, rhyfedd gan ei wrandawyr am yr ugain mlynedd olaf o'i oes feddwl yr amheuid uniongrededd ei dduwinyddiaeth yn rhan gyntaf ei oes gyhoeddus, ac yr ystyrid ef yn un o arweinwyr ysgol newydd o dduwinyddion. Ond y mae y ffaith ei fod ef, fel eraill, wedi cael eu drwgdybio unwaith yn dangos fod ynddo nerth, ac fod ei olygiadau yn gadarn a sefydlog ar drefn fawr yr efengyl. Yr oedd yn ei weinidogaeth lawer o duedd ymarferol, a mynych y cymhwysai y gwirioneddau a draethai at galon a chydwybod y gwrandawyr, ond gofalai fod ganddo athrawiaeth i'w chymhwyso. Cymerai drafferth gwirioneddol i gyfansoddi ei bregethau hyd y diwedd. Y mae y rhai olaf a gyfansoddodd wedi eu hysgrifenu yn llawn ac mor fanwl ag yn amser ei nerth corfforol mwyaf. Myfyriai yn amyneddgar, a darllenai yn helaeth. Ysgrifenai ac adysgrifenai, nes yr oedd y copi olaf yn addas bob llinell i'w roddi yn y wasg. Daliai i gyfoethogi ei lyfrgell hyd ei ddyddiau olaf. Nid oedd yr hyn a elwir declamation yn nodweddu ei bregethau. Cawn ei syniad ef ei hun ar y ddoethineb o gadw ar ganol llwybr gwirionedd, a pheidio myned i eithafion, yn y mater hyd yn nod o gymhwyso y gwirionedd, mewn erthygl o'i eiddo yn y gyfrol gyntaf o'r Traethodydd. "Mae rhai," medd efe, yn pregethu yn mron yn gwbl ar dderbyn a gwrthod yr efengyl, ac heb egluro nemawr ar gyhoeddiad yr efengyl ei hun Yn lle rhoddi adroddiad ffyddlawn o gynwysiad cenadwri y cymod, hydred a lledred eu pregethau yw, Paham na dderbyniwch y genadwri? Traethant fwy am y pwys o gredu yn Nghrist nag am addasrwydd Crist fel gwrthddrych i gredu ynddo." Cadwodd ef ei hun yn dda at yr hyn a gymhellai yn yr erthygl ragorol hono trwy ymdrechu iawn—gyfranu gair y gwirionedd, heb ormodedd ar un llaw na diffyg ar y llaw arall.

Fel bardd, cyfansoddodd ddarnau ac emynau sydd yn debyg o barhau tra pery y Gymraeg. Y mae "Yr afonig ar ei thaith," "Ceisiwch eto," "Cân Miriam," ac eraill, wedi hir wneyd eu lle, ac yn mhlith ei emynau ceir "Y gwaed, y gwaed a egyr," "Mae'r byd yn gyfnewidiol," "O am ffydd i ffoi at Iesu," "Teithio 'rwyf trwy ddyrus anial," "Arglwydd, tyn y lleni tewion," ac eraill nad ydynt mor adnabyddus, megys

Fy nghalon, caled yw,
O tyred, Ysbryd Duw,
Chwilfriwia hon;
Dwg fi at Grist a'i groes
I wel'd ei farwol loes;
Does arall, gwn nid oes
All ddryllio hon."

Casglodd hefyd Lyfr Emynau a fu yn dra gwasanaethgar i'r Cyfundeb Methodistaidd. Yn ei gymydogaeth ei hun yr oedd yn un o gynorthwywyr penaf Addysg.

Yr oedd yn wr mawr mewn gwirionedd yn nghynadleddau y Gymdeithasfa a Chyfarfod Misol ei sir ei hun. Yma yr oedd yn dywysog yn mhlith ei frodyr, ac yn cael ei gydnabod felly gan y rhai yr oedd eu doniau gweinidogaethol, feallai, yn ddysgleiriach nag ef. Clywsom dystio iddo wneuthur gwaith tra mawr mewn heddychu eglwysi yn ei sir, yn nechreu ei arosiad yno yn enwedig. Yn un o'r rhai mwyaf eofn a diarswyd oedd yn fyw y pryd hwnw, daeth mewn gwirionedd yn brif wr Cyfarfod Misol ei sir, ac yn mhob achos pwysig o'r bron, o fewn ei gylch, rhaid oedd cael ei lais a'i ddylanwad. Heblaw ei fedr gydag achosion cyffredinol, yr hwn oedd yn ffrwyth ei ddoethineb a'i brofiad maith, yr oedd yn barod i gymeryd rhan effeithiol mewn ymdriniaethau ar faterion athrawiaethol; ac yma deuai cyflawnder ei adnoddau, ffrwythlondeb ei feddwl, a pharodrwydd ei ddawn i'r golwg yn llawn mwy amlwg nag yn ei bregethau. Byddai ei anerchiadau yn gynwysfawr, yn wresog, ac yn iraidd, ac awchlymid ei sylwadau yn fynych gan adroddiad effeithiol o ryw sylw tarawgar o eiddo enwogion ymadawedig. Trwy hyn, byddai ef, fel y diweddar Ddr. Thomas, yn peri i bawb ymdeimlo fod y tadau eto megys yn ein plith.

Bu yn Ysgrifenydd Cymdeithasfa y Gogledd am 34 o flynyddoedd sef o ddechreu 1840 hyd ddiwedd y flwyddyn 1874 gyda'r eithriad o'r flwyddyn 1870 yn ystod yr hon yr oedd yn Llywydd y Gymdeithasfa am y waith gyntaf. Etholwyd ef yr ail waith i lanw cadair Cymdeithasfa y Gogledd am y flwyddyn 1886, ond bu farw ar ganol ail flwyddyn ei lywyddiaeth. Bu hefyd yn Llywydd y Gymanfa Gyffredinol am flwyddyn, yn Arholydd Duwinyddol Athrofa y Bala, ac amryw weithiau yn traddodi y Cyngor ar ordeiniad gweinidogion, yr hyn a wnai yn wastad gydag urddas ac effeithioldeb.

Yr oedd ei lafur llenyddol yn helaeth iawn. I olygu newyddiadur y symudodd gyntaf i'r Wyddgrug, sef Cronicl yr Oes, y newyddiadur gwleidyddol cyntaf, yn ol pob hanes a allwn ni ei gael, a gyhoeddwyd yn Nghymru erioed. Y newyddiadur cyntaf oll a gyhoeddwyd yn Gymraeg ydoedd Seren Gomer, ond nid oedd hwnw yn bapyr gwleidyddol. Nid ei amcan oedd amddiffyn daliadau Rhyddfrydol neu Doriaidd, ond yr oedd Cronicl yr Oes yn wleidyddol a Rhyddfrydol o'r dechreu. Am rai ysbeidiau hefyd, efe, yn ol a allwn ni ei gasglu, oedd yr unig newyddiadur Cymraeg mewn bod. Ymddengys yn ddiamheuol mai y Parch. Roger Edwards ydoedd tad y newyddiadur gwleidyddol yn Nghymru. Er fod tua haner can mlynedd er pan ymddangosodd rhifynau cyntaf y papyr, cynhwysa sylwadau,—er engraifft, ar yr Iwerddon addas at ystad y deyrnas yn y blynyddoedd diweddaf. Yn ddiau, yr oedd y golygydd yn un o'r rhai oeddynt o flaen eu hoes. Dywedai Mr. E. J. Salisbury am dano: "Ni ddeliais yr amheuaeth leiaf, nid yn unig mai Mr. Edwards a lwyddodd i greu annibyniaeth meddwl parthed gwleidyddiaeth yn Ngogledd Cymru, eithr mai efe hefyd a'i sefydlodd trwy gyfrwng Cronicl yr Oes." Efe ydoedd awdwr "Y Tri Brawd," a gweithiau cyffelyb eraill, y chwedlau cyntaf o'u bath, y mae'n debyg, a ymddangosasant mewn misolion Cymraeg

Parhâi i ysgrifenu tra y bu byw. Tra yn golygu y Drysorfa, llwyddodd i'w chadw yn drysorfa nid mewn enw yn unig ond mewn ystyr fwy sylweddol hefyd, a mynych y cyfoethogid ei dalenau gan gynyrch ei feddwl. Bu yn cydolygu y "Traethodydd" hefyd gyda Dr. Edwards, a Dr. Thomas am ddeg neu ddeuddeng mlynedd ac yn y cyhoeddiad hwnw ceir prawf chwanegol o eangder ei wybodaeth, rhyddfrydigrwydd a nerth ei syniadau ar bynciau gwladol ac eglwysig, ei chwaeth bur, ei wladgarwch diledryw, a'i allu uchel fel llenor. Y mae bellach dros saith mlynedd er pan ddaeth ei fywyd llafurus i ben, ac heb arfer unrhyw ormodiaeth na cheisio rhoi lle uwch iddo nag a haeddai yn mysg cedyrn y pulpud, gellir dweyd yn ddibetrus nad oedd un o'r gwyr grymus a gwympasant yn ystod y deng mlynedd diweddaf yn fwy difai yn eu cyflawniadau cyhoeddus, yn fwy hawddgar a serchog eu tymer, nac yn fwy boneddigaidd a difrycheulyd eu hymddygiad, na'r un a adnabyddir yn dda ac a gofir yn hir gan genedl y Cymry wrth yr enw Roger Edwards. Daeth ei yrfa i ben ar y 19eg o Orphenaf, 1886.