Hanes Brwydr Waterloo/Hanes Brwydr Waterloo
| ← Hanes Brwydr Waterloo | Hanes Brwydr Waterloo gan Hugh Humphreys, Caernarfon |
Yr Amrywiol Fyddinoedd |
HANES BRWYDR WATERLOO.
WATERLOO, ar amryw ystyriaethau, oedd y frwydr bwysicaf i Ewrop, ac yn neillduol i Loegr, o'r lluaws brwydrau y bu iddi ran ynddynt erioed. Nid yn unig hi a fuddugoliaethodd, ond bu i'r frwydr roddi terfyn ar y tywallt gwaed echrydus a gymerasai le yn ystod yr ugain mlynedd cyn hyny, a llwyr ddarostwng y gormeswr oedd wedi bod cyhyd yn marchogaeth dynolryw er porthi ei chwant a'i uchelgais anniwall ei hun.
Napoleon Bonaparte, ymerawdwr Ffraingc, wedi yr holl fuddugoliaethau rhyfeddol digyffelyb a gafodd, nes darostwng y rhan fwyaf o wledydd Ewrop dan ei draed, y diwedd ydoedd, ei alltudiaeth i ynys Elba. Ond nid yn hir y bu yno, heb fod yn alluog i drefnu moddion i ddychwelyd i Ffraingc, er esgyn yr orsedd oddi ar yr hon y gwthid ef, ychydig fisoedd yn ol, trwy ymdrechiadau cydunol y lluoedd cynghreiriol. Efe a laniai yn Elba y 5ed o Fai, 1814, ac a'i gadawai y 27ain o Chwefror, y flwyddyn ganlynol (1815). Ac ar y cyntaf o Fawrth efe a diriai yn Ffraingc, yn yr un a'r unrhyw lanerch o'r hon yr hwyliasai ddeng mis yn ol. Yr oedd yn ei ganlyn ychydig filwyr, o wyr traed a meirch. Yn ddioed ar ol iddynt oll ddyfod i dir, hwyliasant eu ffordd tua'r brif ddinas. Y mae yn ddiameu bod cyfathrach dirgelaidd yn cael ei ddwyn yn mlaen rhwng Bonaparte, tra yn Elba, a rhai o'r gwŷr mwyaf yn y wladwriaeth a'r fyddin tros holl derfynau Ffraingc; ac yr oedd hyn, mewn mesur mawr, wedi rhwyddhau ei ffordd. Er nad oedd gydag ef pan y glaniodd ond megys dyrnaid fechan o filwyr, yr oedd yn gwbl hyderus y byddai iddo, ar ei daith trwy y wlad, enill digon o bleidwyr, a throi yr holl ryfelwyr o'i du. A felly y dygwyddodd. Ceid y milwyr yn mhob man, ar yr olwg cyntaf ar eu hen flaenor, yn tori allan mewn bonllefau anwydaidd, "Byw fyddo yr Ymerawdwr!" a rhedent am y cyntaf i ymuno a'i fyddin; ac nid meithion oedd y milldiroedd a deithiasai, nad oedd ei faner yn chwyfio dros bigion rhyfelwyr Ffrainge. Ac yn ystod ei daith trwy y wlad, o Cannes, y fan lle y laniodd, i Paris, yr oedd ei fyddin yn chwanegu mewn grym a rhifedi, yn debyg i eira ar ei dreigliad, fel mai ofer oedd i'r brenin Louis a'i bleidwyr feddwl eu gwrth- wynebu, nac atal y gormesdeyrn i ddyfod i mewn i'r brifddinas. Mewn braw a byrbwylldra y gorfu ar Louis ddiangc oddi ar yr orsedd, yr hon na chawaai ond prin Amser i'w chynesu ar ol ei esgyniad; ac ar yr 20fed o Fawrth daeth Buonaparte i mewn, ac esgynedd yr unrhyw orsedd, wedi absenoldeb o ychydig fisoedd.